گرچه هرساله رشد قيمت‌ها در« سياه بهار» ميوه (3ماهه نخست سال) به‌دليل پايان فصل ميوه‌هاي زمستاني و عرضه اندك ميوه‌هاي فصل را شاهد هستيم اما ميزان افزايش قيمت امسال برخي اقلام ميوه به‌مراتب بيش از سال‌هاي گذشته بوده است. درحالي‌كه نرخ هر كيلوگرم زردآلو (شنبه 9خرداد ماه) در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار 4 تا 12هزار، هندوانه700 تا 1600، طالبي هزار تا 2500، گوجه سبز 4 تا 10هزار، توت فرنگي 7 تا 10هزار، گيلاس پيش‌رس 8 تا 10هزار، سيب زرد و قرمز 2 تا 5 هزار، خيار رسمي 1400 تا 2200، گوجه فرنگي بوته‌اي 500 تا 1000، سبزي خوردن 800 تا 1200 و فلفل دلمه سبز 2000 تا 2500 تومان است، نرخ برخي از اين اقلام مانند زردآلو يا آلبالو و گيلاس نوبرانه در خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر به 15 تا 20هزار تومان مي‌رسد و نرخ برخي اقلام مانند سيب و پرتقال به‌دليل كاهش عرضه به‌ترتيب به 6500 و بيش از 5 هزار تومان افزايش يافته است.
با توجه به اينكه ميوه و تره‌بار نرخ مصوبي ندارد و قيمت‌ها تابع نظام عرضه و تقاضا بوده و روزانه توسط فعالان صنفي كشف و اعلام مي‌شود، اما اكنون همه هزينه‌هاي ناشي از زيرچوبي، ناخالص فروشي، ضايعات ميوه، ضعف نظارت بر بازار، دلال بازي، صدور فاكتورهاي صوري و... در خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر از مشتريان دريافت مي‌شود.
- زيرچوبي قديم و جديد!
دريافت پول زيرچوبي، اصطلاحي است كه از گذشته در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار رايج بوده است. در قديم به كارگراني كه براي وزن كردن ميوه در دوطرف چوب قپان(وسيله توزين) قرار مي‌گرفتند، مبلغي به‌عنوان پاداش پرداخت مي‌شد اما به مرور زمان پرداخت اين پول به شيوه‌اي مرسوم و حتي اجباري تبديل شده است به‌نحوي كه اكنون حقوق كارگران حدود 1300حجره در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار از اين محل پرداخت مي‌شود، حجره داراني كه به‌طور متوسط 5 كارگر را در اختيار دارند اما عملا هيچ حقوقي به آنها پرداخت نكرده و دريافت زيرچوبي از مشتريان محل اصلي كسب درآمد اين افراد است.
از سوي ديگر مبلغ دريافتي توسط اين كارگران هيچ ضوابط يا معياري نداشته و در بسياري از موارد به محل مناقشه عمده‌فروشان، كارگران و خرده‌فروشان ميوه(ضرب و شتم و حتي فحاشي) تبديل شده و خرده‌فروشان ازدرآمدهاي ميليوني روزانه اين كارگران در ميادين ميوه و تره‌بار و تأثير آن بر افزايش قيمت ميوه و تره‌بار گلايه دارند. بر اين اساس خريداران ميوه و تره‌بار بايد علاوه بر پرداخت نرخ روزانه اين محصولات (كه مبناي مشخصي ندارد) مبالغ اضافي را به‌صورت اجباري با عنوان زيرچوبي به اين كارگران پرداخت كنند.
اين رويه در افزايش قيمت تمام‌شده ميوه از ميدان مركزي ميوه و تره‌بار تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر نقش دارد. ضعف نظارت، تعدد دستگاه‌هاي سياستگذار و ناتواني برخوردهاي تعزيراتي در جلوگيري از رشد سه‌برابري قيمت ميوه و تره‌بار از مراكز عمده‌فروشي تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر موجب شده تا اكنون مالكان حدود هزارو 300حجره ميدان مركزي ميوه و تره‌بار كه هر كدام به‌طور متوسط حدود 5كارگر را در اختيار دارند، هيچ حقوقي به آنها پرداخت نمي‌كنند. اين در حالي است كه براساس قانون كار، پرداخت حقوق و تأمين بيمه كارگراني كه براي كارفرماي مشخص كار مي‌كنند، برعهده كار فرماست.
- رشد 27درصدي قيمت ميوه در ميدان
رئيس اتحاديه فروشندگان ميوه و سبزي از سهم برخي رويه‌هاي غلط حاكم بر ميدان مركزي ميوه و تره‌بار بر افزايش 27درصدي قيمت اين محصولات در اين مركز خبر داد و به خبرنگار ما اعلام كرد: سود مصوب خرده‌فروشي ميوه 33درصد اما عملا 27درصد اين سود در ميدان مركزي با تحميل هزينه‌هاي زيرچوبي، ناخالص‌فروشي (فروش ميوه با سبد) و ضايعات ميوه و تره‌بار از دست مي‌رود. از آنجا كه خرده‌فروشان قادر به ادامه فعاليت با سود 7درصدي نيستند، براي تأمين هزينه‌هاي خود ناچار به گرانفروشي ميوه هستند.
به گفته حسين مهاجران، وزن‌كردن و فروش هر نوع كالا وظيفه عمده‌فروش است و بر اين اساس دريافت زيرچوبي مبناي شرعي و قانوني ندارد اما اكنون در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار براي توزين سبد 2كيلويي ميوه 100تومان يا يك تن هندوانه 25هزار تومان(حتي در صورت جابه‌جا نكردن اين اقلام) دريافت مي‌كنند. اين كار زشت و ناپسند موجب شده تا ميزان سودي كه ميوه فروش مي‌برد به اندازه پرداخت هزينه كارگران نباشد و كارگران نيز به درآمدهاي هنگفتي بدون هيچ هزينه‌اي توسط حجره‌دار، دست پيدا كنند.
وي با بيان اينكه به هر ميزان كه هزينه‌هاي مذكور در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار افزايش يابد، خرده‌فروشان نيز ناچار به لحاظ اين هزينه در قيمت فروش خود هستند، افزود: بارها هزينه‌هاي تمام‌شده خرده‌فروشي ميوه را به دستگاه‌هاي مسئول ارائه كرده‌ايم كه بر مبناي آن حداكثر سود خرده‌فروشي ميوه 7درصد است. مشخص نيست اين رويه افزايش قيمت ميوه و تره‌بار در ميدان مركزي تا كجا ادامه خواهد يافت؟! حداكثر حقوق روزانه يك كارگر در مشاغل سخت كمتر از 100هزار تومان است اما پولي كه اين كارگران دريافت مي‌كنند، خيلي بالا بوده و براي تخليه بار يك كاميون 5تني ميوه مبلغ 200هزار تومان زيرچوبي دريافت مي‌كنند.
مهاجران در مورد تأثيرمصوبه كميسيون نظارت مبني بر مجاز بودن وزن 400گرمي سبد‌هاي پلاستيكي در ناخالص فروشي و افزايش قيمت ميوه افزود: اكنون براي عرضه 3 تا 4كيلوگرم ميوه، وزن 400گرمي سبد نيز محاسبه و به همان قيمت ميوه لحاظ مي‌شود.
- زيرچوبي منع قانوني ندارد
اين در حالي است كه مديركل تعاون، كار و رفاه اجتماعي استان تهران، ريشه‌هاي رشد حدود سه‌برابري قيمت ميوه را در افزايش دلال بازي و ضعف نظارت بر عرضه ميوه و نه دريافت هزينه‌هايي مانند زيرچوبي قلمداد و به خبرنگار ما اعلام كرد، براساس ماده190 قانون كار مي‌توان تمام يا بخشي از مزد كارگران را از مشتريان يا مراجعين دريافت كرد و اين امر به‌معناي نفي ضابطه كارگري و كارفرمايي در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار نيست.
احمد لطفي نژاد دريافت زيرچوبي در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار را قانوني دانسته و اعلام كرد، ميزان دريافت زيرچوبي در ميادين مي‌تواند معادل حقوقي باشد كه يك كارگر براي جابه‌جايي بار در اين مركز به‌طور هفتگي يا ماهانه دريافت مي‌كند. اما اكنون پرداخت هزينه زيرچوبي بهانه‌اي براي سرپوش گذاشتن بر گراني ميوه شده است. اما درصورتي كه هزينه جابه‌جايي بار يك‌بار توسط بار فروش و بار ديگر در قالب زيرچوبي از مشتري دريافت شود، مصداق تخلف گرانفروشي است.
وي پرداخت اين هزينه توسط مشتري را براساس عرف و روالي كه از قبل وجود داشته قلمداد كرد و افزود: كارگران نيز مجاني بار را تخليه و بارگيري نكرده و اين هزينه را از مشتري دريافت مي‌كنند. اكنون يكي از انگيزه‌هاي كارگران براي جابه‌جايي ميوه در ميدان مركزي همين مزدي است كه از مشتري دريافت مي‌كنند، اما پيشنهاد كرده‌ايم تا دريافت اين مزد طبقه‌بندي و ساماندهي شود تا به مردم اجحاف نشود.
- فاكتورهاي صوري عامل رشد دلالي
نظارت بر فاكتورهاي فروش ميوه در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار و يكسان‌سازي اين فاكتورها از موضوعاتي است كه سال گذشته براي ساماندهي قيمت و عرضه ميوه و جلوگيري از دلال بازي مطرح شد. بر اين اساس علي فاضلي، رئيس اتاق اصناف كشور، در گفت‌وگو با همشهري از برنامه‌ريزي اصناف براي ارائه فاكتورهاي متحدالشكل فروش در ميدان مركزي ميوه و تره‌بار تا پايان سال گذشته خبر داده بود. با وجود اين هنوز هم صدور فاكتورهاي صوري و متفاوت بدون مهر و امضاي معتبر يكي از عوامل رشد چند برابري قيمت ميوه از ميدان مركزي ميوه و تره‌بار تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر تهران است و محسن محمودي، رئيس اتحاديه مركزي ميوه و تره‌بار نيز از كم و كيف يكسان‌سازي فاكتورهاي فروش در اين مركز اظهار بي‌اطلاعي مي‌كند.
- پول ظرف را مي‌گيريم
محسن محمودي رئيس اتحاديه بارفروشان ميدان مركزي ميوه و تره‌بار تهران با بيان اينكه پرداخت حقوق كارگران در غرفه‌هاي ميدان برعهده غرفه‌داران و مشتريان بوده و اتحاديه تكليفي براي پرداخت حقوق اين افراد ندارد در مورد ناخالص فروشي و دريافت پول ظرف ميوه معادل قيمت آن‌كه يكي از عوامل رشد قيمت ميوه در خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر است، افزود: ما پول ظرف را از مشتري دريافت مي‌كنيم اما دريافت اضافي آن اجحاف است. فروشنده وزن ظرف را به نسبت وزن ميوه كم مي‌كند. درصورتي كه مثلا توت فرنگي نوبرانه به نرخ 15هزار تومان فروخته مي‌شود، وزن ظرف 300گرمي در يك كيلوگرم ميوه 4500تومان خواهد بود اما غرفه دار بايد قيمت 2هزار توماني ظرف را لحاظ كند.
- داستان بازار ميوه
گرانفروشي و رشد حدود سه‌برابري قيمت ميوه و تره‌بار از ميدان مركزي تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر همچنان ادامه دارد، تخلفي كه با تحميل هزينه‌هاي زيرچوبي، ناخالص فروشي و صدور فاكتورهاي جعلي به مردم تحميل و ساماندهي آن بين دستگاه‌هاي نظارتي پاسكاري مي‌شود.
15مرداد‌ماه سال گذشته بود كه طرح نظارتي ويژه دولت براي حذف دلال‌هاي بازار ميوه و كاهش فاصله حدود سه‌برابري قيمت‌ها از ميدان مركزي ميوه و تره‌بار تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر تهران كليد خورد اما اكنون با گذشت حدود يك سال از اجراي اين طرح، بررسي قيمت و نحوه عرضه عمده‌فروشي و خرده‌فروشي انواع ميوه و تره‌بار حاكي از تداوم گرانفروشي ميوه و ناكارآمدي طرحي است كه همه دستگاه‌هاي نظارتي دولتي و تشكل‌هاي صنفي مدعي اثربخشي آن براي جلوگيري از اجحاف به مصرف‌كنندگان بودند.
هنوز هم رشد لجام گسيخته قيمت ميوه و تره‌بار از مراكز عمده‌فروشي تا خرده‌فروشي‌هاي سطح شهر و عرضه چند نرخي و بي‌ضابطه اين محصولات ازجمله عوامل تحميل هزينه‌هاي بيشتر به مصرف‌كنندگان به‌ويژه اقشار كم‌درآمد است. حتي نشست چندي پيش مسئولان تعزيرات حكومتي، بازرسي اتاق اصناف و سازمان‌هاي صنعت، معدن و تجارت، اداره تعاون، كار و رفاه اجتماعي، اتحاديه فروشندگان ميوه و اتحاديه بارفروشان (دوشنبه 4خرداد ماه) براي رفع برخي عوامل نابساماني قيمت ميوه ازجمله دريافت هزينه زيرچوبي، ناخالص‌فروشي و صدور فاكتورهاي جعلي نيز راه به جايي نبرده و هنوز هم اين عوامل به همراه رشد دلال‌بازي در بازار ميوه از عوامل اصلي گراني ميوه است.
با اين شرايط تازه‌ترين گزارش مركز آمار ايران از رشد 5 .2 برابري قيمت برخي اقلام ميوه مانند پرتقال در زمستان سال گذشته نسبت به‌مدت مشابه سال قبل با رسيدن متوسط كل قيمت اين محصول به هزار و 800تومان حكايت دارد. همچنين آخرين گزارش بانك مركزي از متوسط قيمت خرده‌فروشي اقلام خوراكي نيز بر رشد 9 .85درصدي قيمت ميوه در هفته منتهي به 7خرداد‌ماه امسال نسبت به هفته مشابه سال قبل تأكيد دارد.