اين مطلب با همكاري دكتر مريم‌السادات لاجوردي، پزشك عمومي تهيه شده تا آزمايش‌هاي ضروري و زمان انجام آنها در اختيار شما قرار گيرد. يادمان باشد معاينات جسمي و آزمايش‌هاي دوره‌اي در چكاپ بايد به‌طور انفرادي بر مبناي سن، جنس، تاريخچه بيماري‌هاي خانوادگي و عوامل خطرساز انجام شود. توقع نداشته باشيد كه صرف خواندن اين گزارش، به طول عمرتان اضافه كند بلكه عمل كردن به توصيه‌ها، انجام آزمايش‌ها و تشخيص بموقع بيماري‌ها، به ارتقاي سطح سلامت شما كمك مي‌كند؛ از ما گفتن بود.
- خون
آزمايش خون به جز چكاپ دوره‌اي كه هر ۳ تا ۵ سال تكرار مي‌شود در برخي موارد، به تشخيص پزشك خارج از نوبت چكاپ دوره‌اي، انجام مي‌گيرد. اندازه‌گيري كلسترول براي مردان بين ۳۵ تا 65سال و زنان بين ۴۵ تا ۶۵سال ضرورت دارد البته فواصل زماني انجام اين آزمايش معين نشده است. آزمايش روتين قندخون براي بيماريابي ديابت و كنترل دائم فشارخون از ۵۰ سالگي، هر ۶ماه يكبار توسط پزشك ضروري است.
- مغز
بيماري‌هاي مغز به‌عنوان مركز فرماندهي بدن، با علائمي از قبيل خستگي مفرط، كاهش شديد وزن، سردرد، سرگيجه، تاري ديد، دوبيني و... نمود پيدا مي‌كند و با سيتي‌اسكن محرز مي‌شود. چكاپ مغز، تا پيش از بروز اين علائم و شك به عفونت مغزي ضرورت ندارد.
- چشم
چشم، پنجره مغز است و براي اطمينان از سلامتي آن، مراجعه ۲سال يكبار به چشم پزشك كفايت مي‌كند مگر اينكه متخصص، تجويزي غير از اين داشته باشد. بيماري‌هاي چشم با التهاب، سوزش، آب‌ريزش، تاري ديد، سردرد مزمن و... مشخص مي‌شوند. آزمايش بينايي براي كودكان پيش از ورود به مدرسه و براي سالمندان، حتي بدون علائم بيماري ضروري است. يك آزمايش ساده اما مفيد براي سالمندان، اندازه‌گيري فشار داخل چشمي براي بيماريابي گلوكوم يا آب سياه است كه درمان آن، از كوري جلوگيري مي‌كند.
- دهان و دندان
دريچه ورود خوراكي‌ها به بدن كه در معرض انواع بيماري‌ها قرار دارد. اين تصورتان را تصحيح كنيد كه تنها علت مراجعه به دندانپزشك، ترميم پوسيدگي دندان‌هاست. دندانپزشك سلامت دهان شما را ارزيابي مي‌كند. بايد گفت كه با رويش نخستين دندان‌ها در دهان، دندانپزشكي پيشگيري بايد شروع شده و نخستين ويزيت دندانپزشك انجام شود. اين ويزيت حداقل ۶ماه يكبار بايد تكرار شود. ضروري است بانوان باردار هم هر ماه، براي اطمينان از سلامت دهان و دندان‌هايشان به دندانپزشك مراجعه كنند.
- استخوان
اگر كمتر از ۳۵ سال داريد، براي اينكه 4ستون بدنتان سالم باشد و از عوارض پوكي‌استخوان در امان بمانيد، آزمايش سنجش تراكم‌استخوان، برعكس تصورتان، به كارتان نمي‌آيد! چون پوكي‌استخوان در بيشتر مواقع، در زنان يائسه بالاي ۵۰ سال اتفاق مي‌افتد. اگر بدشانس باشيد و به‌رغم داشتن كمتر از ۳۵ سال يا مرد بودن و تغييرات هورموني، علائم پوكي‌استخوان مثل شكستگي‌هاي پي‌در‌پي براثر ضربات نه چندان محكم يا بي‌دليل را مشاهده مي‌كنيد، مجبوريد سالانه يا ۲ سال يكبار، آزمايش سنجش تراكم استخوان بدهيد؛ درست مثل بانوان بالا‌تر از ۵۰ سال.
- پروستات
اين آزمايش ويژه آقايان است و از ۴۰سالگي به بعد بايد هر ۲ سال يكبار و پس از ۶۵ سالگي هر سال يكبار تكرار شود.
- قلب
برخلاف تصور، احساسات ما از قلب نشأت نمي‌گيرد و قلب وظيفه خون‌رساني به اندام‌ها را برعهده دارد. براي چكاپ، دكتر شما با استفاده از گوشي پزشكي به دقت به ضرباهنگ قلب شما گوش مي‌كند تا صداي تالاپ تولوپ اين عضو حياتي را بشنود. اگر اين صدا كه از بسته‌شدن دريچه‌ها بر روي خون درون قلب ايجاد مي‌شود، طبيعي نباشد، يا درد قفسه‌سينه، عرق سرد، رنگ پريدگي و... بروز كند، در نخستين مرحله، پاي نوار قلب و بعد از آن، تست ورزش، اكو، اسكن و... براي تشخيص بيماري به ميان كشيده مي‌شود. افراد سالم و كساني كه زير ۴۰سال هستند، نيازي به چكاپ قلب ندارند. افراد بالاي ۴۰ سال درصورت داشتن ريسك فاكتورهايي نظير قند، چربي و فشارخون، بايد طبق نظر پزشك، چكاپ را تكرار كنند.
- دستگاه تنفسي
اين آزمايش براي بررسي ميزان سلامت ريه‌ها و اثبات وجود يا نبود سرطان ضروري است. درصورتي كه شما فرد سالمي هستيد هر ۳سال يكبار و درصورتي كه ناراحتي تنفسي داريد هر سال بايد به پزشك مراجعه كنيد. اين آزمايش به‌ويژه براي كساني كه بيش از ۲۰سال است سيگار مي‌كشند ضروري است.
- دستگاه گوارش
دستگاه گوارش شامل معده، روده، مري، كبد، كليه‌و... است. لازم است يك فرد سالم حداقل ۲ سال يكبار براي چكاپ دستگاه گوارش خود اقدام كند. درصورت وجود بيماري، تكرار آزمايش‌ها برحسب تشخيص متخصص، ضروري است. بيشتر بيماري‌هاي دستگاه گوارش از قبيل سنگ كليه، با درد، خونريزي از مجاري ادرار و تهوع همراه است و با سونوگرافي هم به سرعت مشخص مي‌شود.
- گوش
از ۵۰ سالگي به بعد بايد هر 2سال يكبار و پس از ۶۵سالگي هر سال يكبار به مراكز شنوايي‌سنجي مراجعه كنيد. پزشك متخصص با گرفتن يك نوار شنوايي ميزان قدرت شنوايي شما را برحسب امواج متعدد صدا مي‌سنجد و درصورت نياز برايتان سمعك تجويز مي‌كند.
- چكاپ عمومي
چكاپ عمومي شامل آزمايش قند، چربي، كليه، ادرار و براي آقايان بالاي ۵۰ سال، آزمايش پروستات است. چكاپ عمومي، براي افراد بالاي ۱۹سال ضروري است و بسته به جواب آزمايش‌ها و تشخيص پزشك تكرار مي‌شود. به‌عنوان مثال درصورت بالا بودن چربي‌خون، پس از مصرف دارو و بنا به تشخيص پزشك، آزمايش‌ها ۳ماه بعد تكرار مي‌شود اما درصورت عادي بودن جواب آزمايش، چكاپ عمومي هر ۳ تا ۵سال تكرار خواهد شد.
- چه آزمايش‌هايي در چكاپ ضروري نيست؟
امروزه انجام آزمايش هموگلوبين، تست‌هاي بيوشيميايي مختلف مانند اسيداوريك، تجزيه ادرار، تست بينايي و شنوايي تا ۷۵سالگي، نوار قلب و همچنين غربالگري از نظر سرطان تخمدان و پروستات، ديگر توصيه نمي‌شود.
- هدف از چكاپ چيست؟
پيشگيري اوليه (مانند تزريق واكسن)
شناسايي عوامل خطرساز بيماري‌هاي مزمن شايع
تشخيص بيماري‌هايي كه علائم واضح و آشكاري ندارند
پيشگيري ثانويه مانند اندازه‌گيري فشارخون، آزمايش كلسترول يا انجام پاپ اسمير در بانوان
مشاوره پزشكي براي كمك به ترك رفتارهاي ناسالم و مخاطره‌آميز و تشويق رفتارهاي سالم
به روز شدن اطلاعات پرونده پزشكي
- نپيچيدن يك نسخه براي همه
براي اطمينان از سلامتي در هر دوره زندگي، آزمايش‌هاي ويژه‌اي وجود دارد
آزمايش‌هاي نوبه‌اي سلامت در هر دوره از زندگي متفاوت است و نمي‌توان براي ۲۰ساله‌ها و ۶۰ساله‌ها آزمايش‌هاي مشابه توصيه كرد. ما در اين مطلب، آزمايش‌هاي مناسب براي سنين ۱۹ تا ۶۴ سال را يادآوري كرده‌ايم.
۱۹ تا ۳۹سالگي: فاصله چكاپ هر ۵ سال در آقايان و هر۳ تا ۵ سال براي بانوان است.
اندازه‌گيري وزن، قد، فشارخون، معاينه سينه خانم‌ها (هر ۳ سال از ۲۰ سالگي)، كلسترول خون، پاپ‌اسمير (سرطان رحم) براي بانوان (هر سال يكبار و پس از ۳نوبت جواب منفي، هر ۳ سال يكبار) و آزمايش بيماري‌هاي آميزشي در گروه‌هاي پرخطر انجام مي‌شود.
۴۰ تا ۶۴ سالگي: فاصله چكاپ هر ۵ سال در آقايان و هر 3تا5 سال براي بانوان است.
اندازه‌گيري وزن، قد، فشارخون، معاينه سينه بانوان (هر سال) كلسترول خون، پاپ‌اسمير (هر ۳ سال يكبار پس از ۳ نوبت جواب منفي) ماموگرافي (۴۹-۴۰سالگي اختياري و ۷۵-۵۰ سالگي هر سال يكبار الزامي است) غربالگري از نظر سرطان روده‌بزرگ، ديابت و بيماري‌هاي آميزشي در گروه‌هاي پرخطر انجام مي‌شود.