ايرنا به نقل از گزارش وزارت نفت آورده است: با توجه به تفاوت باور نکردنی قیمت بنزین و گازوییل در بین ایران و برخی کشورهای همسایه، قاچاق سوخت از ایران دارای چنان جذابیتهایی برای قاچاقچیان است که با وجود قوانین موجود مبارزه با قاچاق و وضع جریمه ای معادل سه برابر ارزش محموله، قاچاقچی اگر از هر ٣ محموله قاچاق سوخت تنها یک محموله را سالم به مقصد برساند بازهم این کار به قدری سودآور است که به او قدرت تحمل این ریسک را می دهد.
صندوق بین‌المللی پول کل یارانه انرژی پرداختی در جهان را طی سال 2015، 5.3 تریلیون دلار (معادل ٦.٥٠ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان) پیش‌بینی و تأکید کرده که پرداخت یارانه برای مصرف انرژی موجب بروز مشکلات سلامت شهروندان و آلودگی هوا می‌شود.
- قاچاق
این رقم احتمالاً از کل هزینه‌های بهداشتی و درمانی کشورهای جهان که در سال ٢٠١٣ توسط سازمان بهداشت جهانی برآورد شده است (٦ درصد تولید ناخالص داخلی) فراتر می‌رود.
در ایران هم برابر قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ٨٩ در مجلس تصویب شد، قرار بر این است که از محل اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و افزایش آن، دولت منابعی را کسب و این منابع را در راستای افزایش رفاه و تامین اجتماعی و توسعه اقتصادی کشور هزینه کند.
البته در اینجا بحث بر سر ٤٨ هزار میلیارد تومان یارانه‌ای که در سال به اقتصاد کشور تزریق می‌شود و خود عاملی برای رشد نقدینگی و تورم است، نیست؛ بلکه موضوع بحث، تفاوت عملکرد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در مقوله‌ای به نام یارانه انرژی است.
البته یکی از عوامل موثر در افزایش حجم یارانه انرژی در کشوری مثل ایران، پایین بودن بهره‌وری انرژی به دلیل رعایت نکردن استانداردهاست که منجر به بالا بودن شدت انرژی شده است.
همچنین به این نکته باید افت شدید ارزش پول ملی را در سال‌های پایانی دولت دهم اضافه کنیم که منجر به افزایش چند پله‌ای و یکباره فاصله میان قیمت‌های ریالی انرژی در داخل و خارج از ایران شد که بحث آن را به فرصتی دیگر وامی‌گذاریم.
بنزین و نفت گازی که در سراسر جهان داد و ستد می‌شود، دارای قیمت تجاری مشابهی در سطح بین‌المللی است، اما قیمت پرداخت شده توسط مصرف کننده نهایی تا حد زیادی منعکس کننده سیاست‌های قیمتگذاری ملی است.
در برخی مناطق از جمله اروپا، شاهد تحمیل مالیات‌های بالا و در کشورهایی مانند ایران، و نزوئلا و عربستان شاهد پرداخت یارانه‌های بالا به مصرف کنندگان سوخت هستیم.
استفاده و قیمت گذاری بنزین و نفت گاز (دیزل) در هر کشور و منطقه از عواملی مانند قیمت جهانی نفت خام، هزینه‌های فرآوری و توزیع، تقاضای محلی، ارزش پول ملی، مالیات وضع شده و در دسترس بودن منابع (عرضه) تاثیر می‌پذیرد. در این میان، کشورهای عمدتا توسعه یافته تقریبا بالاترین نرخها را در استفاده بنزین و نفت گاز به ازای هر فرد نسبت به دیگر کشورها دارا هستند و این به معنای درآمدهای بیشتر برای آنها از محل مالیات بر بنزین و نفت گاز (دیزل) است.
به طور مثال، در سال ٢٠١٢ هزینه نفت خام ٦٢ درصد، هزینه تصفیه ١٢ درصد، مالیات‌ها و توزیع ١٢ درصد و بازاریابی ١٤ درصد از قیمت نهایی یک گالن بنزین را در ایالات متحده به خود اختصاص داده است.
در این سال، در کشور ترکیه سهم مالیات در قیمت بنزین ٧٢ درصد بود که در مقام مقایسه با سهم مالیات در قیمت بنزین در آلمان (٦٢ درصد)، ایتالیا (٥٧ درصد)، ژاپن (٦٠ درصد)، کانادا (٢٥ درصد) و ایالات متحده (١٢ درصد) رقم بالاتری را به خود اختصاص داده است.
در هند نیز مالیات دولت مرکزی و ایالتی تقریبا نیمی از قیمت بنزین فروش رفته در پمپ‌های بنزین را تشکیل می‌دهد. مجموع مالیات‌های دولت مرکزی (٢٤ تا ٢٦ درصد) به همراه دیگر مالیات‌ها در نهایت حدود ٥٠ درصد از قیمت نهایی بنزین فروخته شده از سوی پمپ‌های بنزین را به مشتریان در بر می‌گیرد.
کسب درآمد کشورهای یادشده از محل فروش فرآورده‌های نفتی و با هدف تامین اعتبارات بودجه‌ای دولت در حالی است که تعداد دیگری از کشورهای جهان به بنزین و دیگر فرآورده‌های نفتی یارانه پرداخت می‌کنند.
در این گونه کشورها که عمدتا صادرکننده نفت هستند، یارانه‌ها، هزینه‌های حمل و نقل و قیمت کالاها را ارزانتر می‌کند اما بهره‌وری مصرف سوخت را به شدت پایین و قاچاق سوخت و شدت انرژی را به شدت بالا می‌برد.
به طور مثال، هم اکنون پرداخت یارانه انرژی و پایین بودن قیمت سوخت در ایران، علاوه بر بار مالی ٤٨ هزار میلیارد تومانی برای دولت، آسیب‌های زیست محیطی غیرقابل جبرانی را در پی داشته و موجب شدت گرفتن قاچاق سوخت شده است.
قیمت سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه در حدی است که با وجود ریسک بالای قاچاق، باز هم قاچاقچیان نمی‌توانند از سود این کار چشم پوشی کنند و بیشتر آحاد متوسط جامعه به بالا هم تمایل چندانی به استفاده از وسایل نقلیه عمومی ندارند. علاوه بر این، قیمت پایین انرژی از جمله اصلی‌ترین مشوق‌هایی است که در طی سالیان گذشته استفاده از کالاهای انرژی‌بر را در ایران رونق داده و هم اکنون بخش بزرگی از تولیدات نفت و گاز ایران را می‌بلعد.
قیمت بنزین و دیزل در ایران و کشورهای همسایه‌ای که عمده‌ترین قاچاق سوخت به این کشورها صورت می‌گیرد، نشانگر برخی دلایل آشکار قاچاق سوخت است که به همراه عوامل پنهان، هر روز شرایط را برای متولیان اداره امور کشور سخت‌تر و سخت‌تر می‌کند.
در این زمینه نگاهی هر چندکوتاه به تفاوت قیمت‌ها در ایران و برخی کشورهای همسایه گویای همه چیز است!.
- قیمت بنزین و دیزل در ایران
در ٢٥ مه ٢٠١٥، پس از افزایش قیمت‌ها در ایران، قیمت هر لیتر بنزین 0.30٠ دلار (١٠٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل آزاد(گازوییل) حدود 0.18 دلار (٦٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی آزاد) و قیمت هر لیتر دیزل سهمیه‌ای حدود ٠.٠٩ دلار (٣٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی آزاد) گزارش شده است.
- قیمت بنزین و دیزل در عراق
در ٢٥ مه ٢٠١٥، قیمت هر لیتر بنزین در عراق 0.63 دلار (٢٠٧٩ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ٠.٦٢ دلار (٢٠٤٦ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس، قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به عراق حدود 0.33 دلار (١٠٨٩ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر 0.44 دلار (١٤٥٢ تومان) سود در بردارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ٣ میلیون و ٢٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ٤ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان سود به جیب می‌زند!.
- قیمت بنزین و دیزل در ترکیه
در ٢٥ مه ٢٠١٥، قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه ١,٨١ دلار (٥٩٧٣ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ١.٥٤ دلار (٥٠٨٢ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به ترکیه حدود 1.51 دلار ( ٤٩٨٣ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر ١.٣٦ دلار ( ٤٤٨٨ تومان) برای قاچاقچیان سود در بر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ١٤ میلیون و ٩٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ١٣ میلیون و ٥٠٠ هزار تومان سود به جیب می‌زند!.
- قیمت بنزین و دیزل در پاکستان
در ٢٥ مه ٢٠١٥، قیمت هر لیتر بنزین در پاکستان 0.84دلار ( ٢٧٧٢ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ٠.٨٢ دلار ( ٢٧٠٦ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به پاکستان حدود 0.54 دلار (١٧٨٢ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر ٠.٦٤ دلار (٢١١٢ تومان) سود در بر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ٥ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ٦ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان سود به جیب می‌زند!.
چنانکه ملاحظه می‌کنیم، با توجه به تفاوت باور نکردنی قیمت بنزین و دیزل (گازوییل) در بین ایران و برخی کشورهای همسایه، قاچاق سوخت از ایران دارای چنان جذابیتهایی برای قاچاقچیان است که با وجود قوانین موجود مبارزه با قاچاق، یعنی ضبط اصل محموله به نفع دولت و وضع جریمه‌ای معادل سه برابر ارزش محموله، قاچاقچی اگر از هر ٣ محموله قاچاق سوخت تنها یک محموله را سالم به مقصد برساند بازهم این کار به قدری سودآور است که به او قدرت تحمل این ریسک را می‌دهد. به نظر می‌رسد راه حل موثر برای مبارزه با این معضل، تعدیل قیمت‌های داخلی سوخت و متناسب کردن آن با نرخ‌های بین‌المللی با هدف کاهش حاشیه سود قاچاق سوخت باشد.
در غیر این صورت تفاوت قیمت‌های سوخت بین ایران و کشورهای همسایه، ضمن رونق دادن به بازار قاچاق از ایجاد انگیزه لازم برای کارآفرینی در حوزه‌های تولید بویژه در مناطق مرزی جلوگیری خواهد کرد و در عین حال سهم قابل توجهی از سود حاصل از تجارت سوخت را از جیب بیت المال به جیب عده‌ای سودجو سرازیر خواهد کرد.