جاوید قربان‌اوغلی . مدیر کل پیشین وزارت خارجه در ستون سرمقاله روزنامه شرق با تيتر«پایان خوش هسته‌ای»، آورد:
ترافیک سنگین رفت‌وآمد وزرای خارجه کشورهای ١+٥، فدریکو موگرینی، یوکیو آمانو و دیگر دست‌اندکاران مذاکرات هسته‌ای در ٢٠ ماه گذشته به هتل کوبورگ وین، از پایان مذاکرات هسته‌ای حکایت می‌کند. در کنار مذاکرات فشرده‌ای که برای برداشتن آخرین اختلاف نظرات و موانع توافق جامع در وین در جریان است، سفر یوکیو آمانو به تهران را می‌توان حلقه آخر سناریویی دانست که هدف آن، عبور از همه موانع و برآمدن دود سفید توافق جامع بین مذاکره‌کنندگان است.
سخنان مقام معظم رهبری در بین کارگزاران نظام درباره سیر و سابقه مذاکرات هسته‌ای، ترسیم مجدد خطوط قرمز مذاکرات و توافق و تأکید قاطع ایشان بر اینکه «ما دنبال توافقیم. اگر کسی بگوید که در مسئولان جمهوری اسلامی کسی هست که توافق را نمی‌خواهد، خلاف گفته... . بنده، دولت، مجلس، قوه‌قضائیه، دستگاه‌های گوناگون امنیتی، نظامی و... - همه در این جهت متّفقیم و موافقیم که توافق باید انجام بگیرد» با توجه به اشراف ایشان بر مذاکرات را می‌توان شاهد دیگری بر حصول توافق عزتمندانه‌ای دانست که تضمین‌کننده منافع کشور خواهد بود. شاید بتوان تعبیر رهبری در مثال شیرجه و دایو را بهترین پاسخ برای منتقدان و دلواپسان دانست که از زمان کلیدخوردن دور جدید مذاکرات هسته‌ای از هیچ تخریبی در روند مذاکره و مشوه‌کردن چهره مذاکره‌کنندگان فروگذار نکردند. باید به مذاکره‌کنندگان دست‌مریزاد گفت که در چنین فضای داخلی، با غیرت ملی و منطق قدرتمند رودر‌رو و پنجه‌درپنجه بزرگ‌ترین قدرت‌های جهان، منافع ملی را پاس داشتند.
باور کنیم همین اندک (البته در چشم دلواپسان)، دستاورد بزرگی است که باید آن را قدر دانست. کسانی که با ادبیات و سازوکار بین‌المللی، اندک آشنایی دارند، از دشواری مذاکرات ٢٠ ماه گذشته آگاه هستند. شش قطع‌نامه شورای‌امنیت تحت فصل هفتم بر پرونده هسته‌ای ایران سنجاق شده و تحریم‌های گوناگون، همه ارکان کشور در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، مالی، پولی، گمرگی و... . قس علیهذا را درگیر کرده، تا جایی‌که یک کشور درجه‌سه جهان نیز به خاطر پایبندی به مقررات بین‌المللی، اجازه یا اراده کار با کشورمان را ندارد.
در این شرایط، مدیریت مذاکرات و رهاکردن کشور از این شرایط، به‌غایت دشوار است. کسب قله‌های رفیع اقتدار و تأمین منافع ملی که هدف غایی سیاست است، زمانی از میان آتش و خون و ایستادگی، فداکاری و رادمردی در میادین نبرد تأمین می‌شود و زمانی دیگر با انداختن پنجه‌درپنجه قدرت‌های بزرگ با بهره‌گیری از عقلانیت و قدرت منطق و البته با پشتیبانی ملی. عیار تعهد و غیرت ملی در کارزارهای بین‌المللی نه در پافشاری غیرمنطقی بر اصول انتزاعی خودساخته و خطابه‌خوانی که بهره‌گیری از مردان کارآزموده سیاست و قدرت منطق و چانه‌زنی آنان در این عرصه‌هاست.
قبلا در جایی نوشته‌ام در تاریخ معاصر ایران کارزارهای دیپلماتیکی، مانند مذاکرات قوام‌السلطنه با استالین و دفع شر فرقه دموکرات از بخش مهمی از کشور، دفاع قهرمانانه دکتر محمد مصدق در دیوان داوری بین‌المللی و استیفای حقوق ملت در حاکمیت بر منابع نفت، در مقابل بریتانیای کبیر و مذاکرات سرنوشت‌ساز دکتر ولایتی و تیم همراه او (ازجمله دکتر ظریف) پس از پذیرش قطع‌نامه ٥٩٨، از برگ‌های زرین تاریخ کشورمان است که باید در کتب درسی به فرزندان این کشور آموخت تا قدر مردان بزرگ این سرزمین کهن را بدانند.
بی هیچ مبالغه‌ای، می‌توان پرونده هسته‌ای کشور را در زمره همین موارد برشمرد. پرونده‌ای که به تصدیق قدرت‌های بزرگ جهان، مهم‌ترین چالش آن در عرصه بین‌المللی است؛ تا جایی که وزیر خارجه قدرتمندترین کشور جهان با پای شکسته و عصای زیر بغل برای حل‌وفصل آن برای مدتی طولانی در خارج از سرزمین ملی خود خیمه زده است و با وزیر خارجه کشورمان مذاکره می‌کند.
نمی‌خواهم با خوشبینی افراط‌گونه، از حصول توافق جامع در وقت اضافه که به‌سرعت در حال پایان است، سخن بگویم، اما چنان‌که پیش‌تر گفته شد، براساس همه شواهد موجود، کارزار دیپلماتیکی که پس از روی‌کارآمدن دولت تدبیر و امید، در شهریور ٩٢ و در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کلید خورد، پس از گذشت قریب به دو سال، به خط پایانی خود نزدیک شده و ملت بزرگ ایران باید خود را برای جشن پیروزی دیپلماتیک در مهم‌ترین رویارویی بین‌المللی آماده کند.
این مسئله آن‌قدر روشن است که ارگان و سخنگوی دلواپسان نیز دو روز پس از اين پیش‌بینی که با قاطعیت و به‌یقین می‌توان گفت هیچ توافقی در پیش نخواهد بود و باز هم مانند ١٢ سال گذشته، مذاکرات در مرحله پایانی خود با شکست روبه‌رو می‌شود، تغییر موضع دارد. این روزنامه از ناامیدی حریف در تحمیل یک توافق هسته‌ای بد به کشورمان سخن گفته و تیم مذاکره‌کننده را به هوشیاری از خطای خطرناک فراخوانده است.
طرفه آنکه مخاطب این توصیه کسانی هستند که مقام‌معظم‌رهبری به صریح‌ترین شکل ممکن آنان را با صفاتی همچون « امن، غیور، شجاع، متدین و دارای غیرت ملی» توصیف کردند. آگاه باشیم ایران عزیز ما، پیروز میدان «جنگ اراده‌ها»ست و مذاکره‌کنندگان ما با توانمندی حرفه‌ای با حفظ همه خطوط قرمز، در حال عبوردادن کشور از تونل وحشت اجماع بین‌المللی، قطع‌نامه‌های شورای امنیت و تحریم‌های ظالمانه هستند. آنان می‌خواهند براساس استراتژی تعامل سازنده، افق‌های روشنی در عرصه بسیار پیچیده منطقه و جهان فراروی کشور قرار دهند.
- عبور چراغ خاموش از خط قرمزها در مذاکرات؟!
روزنامه كيهان در ستون سرمقاله‌اش نوشت:
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: آژانس تا پایان سال گزارش مربوط به ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران را منتشر خواهد کرد.
یوکیا آمانو، پیش از ورود به هتل کوبورگ در جمع خبرنگاران با اشاره به سفرش به تهران و دیدارش با رئیس جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران گفت: هدف از این سفر حل و فصل موضوعات باقی مانده است که در این زمینه ما پیشرفت‌هایی داشتیم ولی همچنان کار بیشتری باقی مانده است.
آمانو افزود: معتقدم که با همکاری ایران می‌توانیم تا پایان سال گزارشی درباره ارزیابی مسائل مربوط به ابعاد احتمالی نظامی بدهیم و خیلی مهم است که این مسئله حل شود چرا که مهم‌ترین مسئله‌ای است که 5+1 برای لغو تحریم‌ها به آن نیاز دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که ایران اجازه داده است به مکان‌هایی که قبلاً مجاز نبودید دسترسی داشته باشید؟ گفت: همان طور که گفتم حرکاتمان رو به جلو و همراه با پیشرفت بود ولی نمی‌توانم وارد جزئیات شوم.
آنچه در اظهارات آمانو مسکوت مانده این واقعیت است که آژانس با وجود بازرسی‌های گسترده از جمله 2 بار بازرسی از صنایع نظامی پارچین و برخی مصاحبه‌ها در طول 12 سال گذشته حاضر نشد فقدان سندی درباره انحراف برنامه هسته‌ای را اعلام کند و جای سؤال است که کاری که ادعا می‌شود ظرف 6 ماه قابل انجام است، چرا در طول 12 سال گذشته انجام نگرفته است. به عبارت دیگر به اعتبار بی‌صداقتی و عدم استقلال، آژانس اجازه نداشته قبلاً دروغ بودن ادعاهای آمریکا را اعلام کند اینک چگونه صاحب چنین اختیار و توانی می‌شود؟!
یادآور می‌شود آژانس طبق مدالیته امضا شده در سال 2007 متعهد شده بود که در ازای پاسخ ایران به 7 سؤال (در مورد پلوتونیوم، سانتریفیوژهای پی‌یک و پی 2، مسئله اورانیوم فلزی، معدن گچین و منشأ آلودگی) پرونده مطالعات ادعایی را مختومه کند و دیگر ادعایی نداشته باشد اما با وجود پاسخ‌های صریح ایران، آژانس زیر تعهد خود زد و مدعی وجود یک لپ‌تاپ مربوط به برنامه هسته‌ای ایران شد. این لپ‌تاپ، کاردستی سرویس جاسوسی آمریکا بود. همچنین ایران و آژانس در آبان 1392 توافقی را با عنوان «چارچوبی برای همکاری» امضا کردند که براساس آن قرار شد تا سؤالات آژانس طرح و رفع ابهام شود. در همین چارچوب 18 سؤال از سوی آژانس طی چند مرحله همکاری میان دو طرف مطرح شد که از این 18 سؤال دو مورد مربوط به موضوع PMD می‌شد. از 18 سؤال مذکور تعداد 16 مورد بررسی و رفع ابهام شده است. اما همان دو مورد مربوط به موضوع PMD شامل «محاسبات نوترونی» و «انفجارات با قدرت بالا» علی‌رغم پاسخ‌های ایران مورد تأیید آژانس قرار نگرفت و این دو موضوع همچنان بدون آنکه حل و فصل شود، باقی ماند.
اظهارات آمانو مبنی بر پیشرفت در زمینه برخی دسترسی‌ها، این نگرانی را ایجاد می‌کند که ممنوعیت‌های مربوط به بازرسی از مراکز نظامی و مصاحبه با دانشمندان، نادیده گرفته شده باشد.
همزمان با سخنان آمانو، ایتارتاس به نقل از یک منبع دیپلماتیک ایرانی نوشت: ایران و 5+1 برای انتقال ذخیره اورانیوم غنی شده ایران به روسیه موافقت کرده‌اند.
بنابر برخی گزارش‌ها، غرب پیش از این خواستار اکسید حدود 9 تن از ذخایر 3/5 درصد ایران و نگاه داشتن صرفاً 300 کیلوگرم از این ذخایر بود اما خبرهای ایام اخیر، حاکی از مطالبه انتقال این مواد به خارج کشور است.
در همین حال آسیا تایمز در گزارشی نوشت: لحن ایران برای همزمانی لغو تحریم‌ها تغییر کرده است.
آسوشیتدپرس نیز از قول یک مقام ایرانی در وین نوشت: اگر ایران با برقراری مجدد مجازات‌ها (تحریم‌ها) مواجه شود و آمریکا و شریکانش تعهدات خود برای کاهش تحریم‌های اقتصادی را رعایت نکنند، ایران این حق را دارد که به صلاحدید خود برنامه هسته‌ای‌اش را از سر بگیرد.
این اظهارنظر در حالی است که در صورت نقض عهد غرب و احیای تحریم‌ها به عنوان مثال چگونه می‌توان 10 تن اورانیوم غنی شده در طول یک سال را که اکسید یا از کشور خارج می‌شود، بلافاصله احیا کرد؟ همین پرسش درباره اورانیوم 20 درصد اکسید شده یا آبشارهای تعلیق شده وجود دارد.
شایان ذکر است رهبر معظم انقلاب ضمن اعلام اعتماد به تیم مذاکره کننده، چند محور از جمله 1- رد محدودیت‌های 10، 12 ساله 2- تداوم تحقیق و توسعه و ساخت و سازها در دوره محدودیت 3- برداشته شدن تحریم‌ها هنگام امضای توافق 4- مشروط نکردن لغو تحریم‌ها به پس از اجرای تعهدات ایران 5- ممنوعیت بازرسی‌های غیر متعارف و مصاحبه با شخصیت‌ها 6- موکول نکردن اقدامات توافق و لغو تحریم‌ها به آژانس را از جمله خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران عنوان می‌کنند.
- حال و هوای مساعد وین
فریدون مجلسی کارشناس بین‌الملل در روزنامه ايران نوشت:
طبیعتاً در شرایطی که مذاکرات در مرحله حساسی قرار گرفته و محتوای آن بیش از پیش محرمانه است، این ما هستیم که باید حدس بزنیم در پشت درهای بسته مذاکرات و در این آمد و شد های مهم چه اتفاقات و تصمیم‌هایی در شرف وقوع است.
آنچه از شواهد پیداست روند مذاکرات در مسیر مثبتی پیش می‌رود همچنان که سفر اخیر آمانو به تهران با نتایجی مثبت همراه شد. از نگاه ناظران دور نبود که آمانو این بار با هدف نزدیک کردن دیدگاه‌ها راهی تهران شد. او نیامده بود تا با رویکردهای منفی که در گزارش‌های گذشته آژانس درباره فعالیت هسته‌ای ایران مسبوق به سابقه بود مانعی بر سر راه مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 ایجاد کند. بلکه حضور آمانو در تهران در این مقطع زمانی خاص حکایت از یک تغییر موضع اساسی داشت. گویا او مأموریت یافته بود تا در این سفر هم مواضع قبلی آژانس نسبت به ایران را تعدیل کند و هم زمینه را برای دستیابی به توافق فراهم آورد. شش قدرت طرف مذاکره ایران هم از نارضایتی تهران نسبت به مشی آمانو باخبر بودند. آژانس در مواضع پیشین خود مدعی می‌شد ایران برنامه‌های مشکوکی در راستای برنامه هسته ای نظامی در دست انجام دارد و از ایران می‌خواست که اثبات کند چنین برنامه‌ای ندارد. این همه در حالی است که مدیر آژانس در آخرین موضع‌گیری خود بر وجود نداشتن مقاصد نظامی در برنامه هسته‌ای ایران تصریح و تأکید کرد.
اکنون که کشورهای قدرتمند و تأثیرگذار دنیا در قالب گروه کشورهای 1+5 قرار را بر این گذاشته‌اند تا با ایران بر سر برنامه هسته‌ای و چگونگی لغو تحریم‌های اقتصادی وضع شده توافق کنند، لازم است تا زمینه این تفاهم از سوی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای مهیا شود. از قراین پیداست که طرف مذاکره قصد ندارد نگاه خود را به گذشته معطوف کند و همچنان به موضوعاتی درباره پارچین و نطنز بپردازد بلکه همه نگاه‌ها معطوف آینده است. گزارش مثبت آژانس، دیدار آمانو با رئیس و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و در نهایت دید مثبت و حسن‌تفاهمی که آمانو در بازگشت از ایران به همراه برده است، جمله از عواملی هستند که در تسهیل حصول به توافق تأثیرگذار خواهند بود.
اما واقعیت این است که رشته تصمیم‌گیری نهایی درباره برنامه هسته‌ای ایران در مذاکره ظریف با شش همتای او رقم می‌خورد و نباید نقش آژانس را معادل وزن شش قدرت دیگر تصور کرد. این که آمانو در سفر اخیر تأکید می کند که «راه زیادی باقی مانده است» ناظر به همین واقعیت است که او صلاحیت تصمیم گیری درباره توافق 1+5 با ایران را ندارد، بنابراین ترجیح می دهد جای بازی در این زمینه را باقی بگذارد.
به هر حال چنان که رسانه‌های حاضر در محل مذاکره روایت کرده‌اند اکنون دور مذاکرات به خط پایان نزدیک شده است تا حدی که کارشناسان شمارش معکوس را برای اعلام توافق ظرف روزهای پایانی هفته آغاز کرده‌اند.
واقع امر این است که با محاسبات و منطق دنیای دیپلماسی باید توافق نهایی را موضوعی در دسترس بدانیم. زیرا در شرایط کنونی تنها راه باقی مانده توافق است. راه دیگر تنش است که امروز منطقه خاورمیانه از آن لبریز شده است. در شرایطی که داعش و القاعده و طالبان، همچنان در عراق، سوریه، افغانستان و دیگر کشورهای منطقه جولان می دهند و در شرایطی که عربستان همصدا با اسرائیل به مخالفت با توافق هسته ای ایران و 1+5 ایستاده است شش قدرت جهانی در وین باید اصرار داشته باشند و تلاش کنند که به چنین توافقی دست پیدا کنند تا در این غوغای بحرانی خاورمیانه از مسیر تفاهم با ایران بتوانند روی رسیدن خاورمیانه به آرامش حساب کنند.