آنقدر در باب بركات و بزرگي اين شب‌ها گفته‌اند و شنيده‌ايم كه نيازي به تكرارشان نيست اما بد نيست كه هر سال به‌خودمان يادآور شويم كه قرار است تقدير يك سال پيش‌رويمان را در اين شب‌ها رقم بزنند و ما با دعا مي‌توانيم در اين تقدير، دخيل شويم. قرآن كريم در سوره دخان آيه 3،درباره فضيلت و اهميت شب‌هاي قدر مي‌گويد: «ما قرآن را در شبي فرخنده نازل كرديم؛ زيرا هشدار‌دهنده بوديم. پس در آن شب هر كاري محكم و استوار مي‌شود». امام صادق(ع) نيز مي‌فرمايند: «تقديرات در شب نوزدهم است و حتمي شدن آن در شب بيست‌ويكم و امضاي آن در شب بيست‌وسوم». با اين توصيفات بايد براي شب قدرمان چگونه برنامه‌ريزي كنيم و آن را چطور بگذرانيم تا بهترين كار ممكن را انجام داده باشيم؟
- اين چند شب را بيدار بمانيد
حضرت موسي (عليه‌السلام) در اين شب عزيز به خداي خود عرضه داشت: «خدايا! مي‌خواهم به تو نزديك شوم. فرمود: قرب من براي كسي است كه شب قدر بيدار باشد. گفت: خدايا! رحمتت را مي‌خواهم. فرمود: رحمتم از آن كسي است كه در شب قدر به مسكينان رحمت كند. گفت: خدايا! جواز گذشتن از پل صراط را مي‌خواهم. فرمود: آن از آن كسي است كه در شب قدر صدقه‌اي بدهد. گفت: خدايا! از درختان و ميوه‌هاي بهشتي مي‌خواهم. فرمود: آنها براي كسي است كه در شب قدر مرا به پاكي ياد كند. گفت: خدايا! رهايي از آتش جهنم را مي‌خواهم. فرمود: آن براي كسي است كه از گناهانش در شب قدر استغفار كند. گفت: خدايا! خشنودي تو را مي‌خواهم. فرمود: خشنودي من از آن كسي است كه در شب قدر 2ركعت نماز بخواند». نخستين كاري كه بهتر است در اين شب‌ها انجام دهيم، بيدار ماندن است. چه‌كسي حاضر مي‌شود هنگام نوشته شدن تقدير يك سالش در خواب و غفلت باشد درحالي‌كه يك ذكر كوتاه، يك نماز با حضور قلب، يك قرآن به سر گرفتن باتوجه يا يك دعاي از ته قلب در اين شب‌ها ممكن است تغييرات اساسي در تقدير يك‌سالمان ايجاد كند؟
- غسل كنيد
غسل كردن در شب‌هاي قدر از اعمالي است كه مي‌توانيد خيلي ساده و راحت انجام دهيد. به اين نكته توجه كنيد كه شب‌هاي نوزدهم و بيست‌ويكم تنها يك غسل دارد اما در شب بيست و سوم مستحب است كه 2بار غسل كنيد؛ يك غسل سر شب و يك غسل آخر شب. بهترين زمان غسل شب قدر، ساعت‌هاي آخري روز و مقارن با غروب آفتاب است؛ يعني حدود نيم ساعت تا 15 دقيقه مانده به اذان مغرب.
- اين اثرات را جدي بگيريد
سعي كنيد شب‌هاي قدر را به تنهايي سپري نكنيد، در مجالس دعا و ذكر شركت كنيد و شب را با ديگر مومنين طي كنيد و دسته‌جمعي به دعا و عبادت بپردازيد. اين كار چند فضيلت و آثار دنيوي و اخروي دارد. نخستين تأثيرش اين است كه وقتي در يك فضاي جمعي قرار مي‌گيريد، خواب به شما غالب نمي‌شود و راحت‌تر تا سحر بيدار مي‌مانيد. دومين اثر شركت در مراسم دسته‌جمعي، اثر اجتماعي است كه جلسات دعاي جمعي با خود به همراه دارد و از آن جمله، حمايت اجتماعي است. سومين اثر آن نيز تأثيري است كه در استجابت دعا و سلامت روان دارد. در كتب روانشناسي به اين مناسك مذهبي «سرودخواني معنوي» گفته و عنوان مي‌شود كه آثار بسيار مثبتي بر سلامت روان افراد دارد.
- چه دعاهايي بخوانيد؟
حتما مي‌دانيد كه خواندن دعاي جوشن كبير در شب‌هاي قدر بسيار توصيه شده است، همچنين دعاي ابوحمزه ثمالي. در جلسات دعايي كه اين شب‌ها برگزار مي‌شود معمولا مداح دعا را به عربي مي‌خواند و مستمعين يا گوش مي‌دهند و يا با چشم، خطوط نوشته شده دعا را دنبال مي‌كنند. با اينكه هر دوي اين كار خوب است اما بهتر اين است كه شما به معاني هم توجه كنيد. چه خودتان به تنهايي دعا را مي‌خوانيد و چه مداح برايتان مي‌خواند، حواستان را بدهيد به معاني دعا كه سرشارند از مضمون‌هاي پربار و قابل تأمل و لحظات عاشقانه پر سوز و گداز با خداوند متعال. سيدمهدي شجاعي، نويسنده خوب كشورمان كتاب‌هايي دارد با عنوان «شكواي سبز 1و 2» كه در آن به ترجمه ادبي دعاهايي مانند ابوحمزه ثمالي پرداخته است. مي‌توانيد در شب‌هاي قدر اين كتاب را تهيه كنيد و بخوانيد و در فراهم آوردن حال خوشتان دخيلش كنيد. علاوه بر اين دعاها، خواندن سوره‌هاي «روم» و «عنكبوت» در شب‌هاي قدر، مخصوصا شب بيست و سوم آثار و بركات زيادي با خود به همراه دارد. در شب بيست‌وسوم مي‌توانيد 2ركعت نماز ساده هم بخوانيد مثل نماز صبح كه فقط سوره اخلاصش را بايد 7مرتبه بخوانيد و در پايان نماز هم 70مرتبه استغفار كنيد. در احاديث آمده است كسي كه اين نماز را بخواند، خود آن فرد و پدر و مادرش آمرزيده مي‌شوند.
- شب قدرتان را مديريت كنيد
بله، اين شب‌ها نيز نياز به مديريت دارد، مخصوصا مديريت زمان. طوري برنامه‌ريزي كنيد كه به موقع به مراسم مورد نظرتان برسيد. سعي كنيد در افطار آن شب غذاهاي چرب نخوريد كه ناگهان خواب غافلگيرتان نكند و به سراغتان نيايد. اگر مسئوليت تهيه و آماده كردن سحري خانواده با شماست، از روز قبل به فكر تهيه غذاي سحري باشيد كه دلتان شور بي‌سحري شدن را نزند و ذهنتان را درگير نكند.
حتما با خودتان «مهر» و «قرآن» و «مفاتيح» داشته باشيد. اگر اهل استفاده از انواع گجت‌ها هستيد كه حتما قرآن و مفاتيح را روي موبايل يا تبلت‌تان نصب كنيد. اگرچه همراه داشتن يك قرآن كوچك براي مراسم قرآن به سر، در هر صورت نياز است.
- دعا كنيد
يكي از كارهاي مهم در شب‌هاي قدر، دعا كردن است. بسيار دعا كنيد. مخصوصا براي پدر و مادرتان. چه در قيد حيات باشند و چه نباشند، آنها را دعا كنيد. در كلام بزرگان ما در آداب دعا كردن آمده است كه قبل از دعا حتما «بسم‌الله» بگوييد، سپس ستايش و سپاس خداوند متعال، يا اينكه 2ركعت نماز بخوانيد و بعد از آن دعا را شروع كنيد. نه دعايتان را دست‌كم بگيريد و نه گناهانتان را. قبل از خودتان براي ديگران دعا كنيد. در دعا كردن به خداوند حسن ظن داشته باشيد؛ يعني خوش گمان باشيد كه دعايتان حتما مستجاب خواهد شد.
- كودكانتان را هم بيدار نگه داريد
خواب كودكتان را در اين چند روز و چند شب طوري تنظيم كنيد كه بتواند شب را بيدار بماند. به او هم غذاي سبك بدهيد و در مورد اين شب و بركاتش و دعا كردن و آثار دعا به زبان كودكانه برايش توضيح دهيد. با اين كار به او ياد مي‌دهيد كه چگونه دعا كند. شايد براي شما تكراري باشد، اما فرزندان‌تان بايد بشنوند و ببينند و ياد بگيرند تا اين مناسبت‌هاي ديني جزئي از فرهنگ و سبك زندگي آنها شود. حضرت زهرا(سلام‌الله عليها) نيز در شب قدر نه‌تنها خود بيدار بود بلكه فرزندان خويش را نيز تشويق مي‌كرد تا در چنين شبي بيدار بمانند. البته توجه داشته باشيد كه هدف از بيدار نگه داشتن كودكان، وادار كردن آنها به انجام اعمالي كه خاص بزرگ‌ترها باشد، نيست. همين كه بيدار باشند، در مراسم مرتبط شركت كنند و دست‌هاي كوچكشان را به نشانه دعا بالا بگيرند، كافي است. ضمنا حواستان باشد كه آب، خوراكي و اسباب بازي براي سرگرم كردن كودك با خود به همراه داشته باشيد. پيشنهاد ما اين است كه اگر كودكتان اين شب‌ها را بيدار ماند حتما هديه‌اي كوچك براي او تهيه كنيد و او را تشويق كرده و شب‌هاي قدر را برايش خاطره انگيز و تا هميشه در ذهنش ماندگار كنيد.
- از خدا چه بخواهيم؟
بيش و پيش از هر دعايي از خداوند طلب عافيت و عاقبت به‌خيري كنيد و يادتان باشد« چون كه صد آيد نود هم پيش ماست.» اگر نمي‌دانيد چه چيزي را و چگونه از خدا بخواهيد، ببينيد كه ائمه(س) چگونه دعا مي‌كردند و چه چيزهايي را از خدا مي‌خواستند. دعاهايي كه از ائمه(س) بر جاي مانده همگي سراسر آموزش چگونه دعا كردن و چه چيزي خواستن است. اگر بازهم به نتيجه نرسيديد تنها با خدا صحبت كنيد؛ خيلي خودماني و ساده. حضرت آيت‌الله خامنه‌اي مي‌فرمايند: «اگر كسي معاني اين دعاها را نمي‌داند، با زبان خودتان دعا كنيد؛ خودتان با خدا حرف بزنيد. بين ما و خدا حجابي وجود ندارد. خداي متعال به ما نزديك است؛ حرف ما را مي‌شنود. بخواهيم با خدا حرف بزنيم؛ خواسته‌هاي خودمان را از خداي متعال بخواهيم. اين انس با خداي متعال و ذكر خداي متعال و استغفار و دعا خيلي تأثيرات معجزآسايي روي دل انسان دارد؛ دل‌هاي مرده را زنده مي‌كند.»
فراموش نكنيد كه براي مظلومين و مستضعفين جهان دعا كنيد. اين روزها كه جاي جاي دنيا محل نزاع و جنگ است و زنان و كودكان بي‌گناه قرباني مي‌شوند، شك نكنيد كه كمترين وظيفه ما دعا براي نجات اين آدم‌ها و در صدر اين دعاها، دعا براي فرج امام زمان (عج) است.
- دل‌هاي غمگين را دعا كنيد
«نگاه كنيد به حاجات خودتان، حاجات مسلمانان، حاجات كشورتان، حاجات برادران مؤمنتان؛ به مريض‌ها، به مريض‌دارها، به جانبازان، به غمديده‌ها، به دل‌هاي غمگين، به چشم‌هاي نگران، به نيازهاي فراوان انسان‌هايي كه حول و حوش شما، زير سقف شما و در كشور شما هستند، در دنياي اسلام هستند، روي كره خاك هستند. همه اين حاجات را در اين شب‌هاي قدر، يكي يكي از خداي متعال بخواهيد.» اينها توصيه‌هاي حضرت آيت‌الله خامنه‌اي است درباره اينكه چه كساني را دعا كنيم.
- همه را ببخشيد
ما از خداوند مي‌خواهيم كه از گناهان، اشتباهات و خطاهاي ما بگذرد و آثار سوء آنها را از زندگي‌مان پاك كند اما نمي‌توانيم ساده‌ترين اشتباهات ديگران را ببخشيم. اين شب‌ها فرصت مناسبي است ديگراني را كه به زعم خودمان حقي از ما زايل كرده‌اند يا ستمي در حق‌مان روا داشته‌اند ببخشيم. همه را از ته دل ببخشيد و مطمئن باشيد بركات آن قبل از طرف مقابل در زندگي خودتان جاري خواهد شد و در درجه اول سلامت روان خود شما را تضمين مي‌كند.
- اگر تنها بوديد
اگر به هر دليلي موفق نشديد كه در مراسم مرتبط شركت كنيد و مجبور شديد در خانه بمانيد از چند ساعت قبل از شروع، برنامه‌هاي مختلف تلويزيون را بررسي كنيد. شبكه‌هاي مختلف هر كدام برنامه‌هاي متفاوتي دارند كه اغلب پخش زنده مراسم شب‌هاي قدر از يكي از اماكن مقدس چون حرم امام‌رضا(ع) است. اغلب برنامه‌ها تشكيل شده از يك سخنراني و همخواني دعاي جوشن كبير و بعد از آن دعاي ابوحمزه ثمالي، مناجات و قرآن به سر. كليت برنامه‌ها به يك منوال است، اما شما ببينيد كه حال و هوايتان با كدام سخنران و چه موضوع سخنراني سازگارتر است و كدام برنامه حالتان را بهتر مي‌كند. يا اينكه براي خودتان يك بسته آماده كنيد، پرس‌وجو كنيد و يك سخنراني مناسب پيدا كرده و آن را تهيه كنيد. صوت دعاي جوشن كبير و ابوحمزه ثمالي با نواي مداحان اهل‌بيت(س) در فروشگاه‌هاي فرهنگي يا سايت‌هاي اينترنتي موجود است كه مي‌توانيد تهيه كرده و شب قدرتان را شخصي‌سازي كنيد.
- كارشناس: دكتر محمد شجاعي؛ مشاور خانواده
اينكه اين فرد به‌خاطر چنين مشكلاتي نمازشان را ترك كرده‌اند كار اشتباهي است. در واقع ايشان از رحمت خدا نااميد شده‌اند و به همين‌خاطر احساس مي‌كنند كه خدا به آنها توجهي ندارد درحالي‌كه خداوند در همه حال مراقب بندگانش هست. پس بهتر است دوباره به سمت خدا روي آوريد و نمازتان را با توجه بيشتري بخوانيد و به‌خاطر داشته باشيد كه خيلي از مشكلاتي كه بر سر راه زندگي ما پيش مي‌آيد امتحان صبر و بردباري ماست.
ايشان بايد راهكارهاي افزايش روزي را به‌كار ببرند و از اين طريق از خداوند بخواهند كه كمكشان كند. مداومت به خواندن دعاي كميل، مداومت بر داشتن وضو، نماز اول وقت خواندن و خواندن نماز شب از راهكارهايي است كه در آيات و روايات براي افزايش رزق و روزي مورد تأكيد قرار گرفته است؛ به‌خصوص سفارش ويژه‌اي بر خواندن نماز شب شده است. در اين ايام ماه رمضان كه براي سحري بيدار مي‌شويم بهترين فرصت براي خواندن نماز شب است.
در روايات آمده كه دروغ مي‌گويد كسي كه نماز شب مي‌خواند حال آنكه گرسنه است. نماز شب روزي هر روز شما را تضمين مي‌كند. در روزهاي معمولي نيز مي‌توانيد قبل از خواب نماز شب بخوانيد و شاهد بركات آن در زندگي‌تان باشيد. پس اين دوست عزيزبه جاي نماز نخواندن، ارتباطش را به اين روش با خدا بيشتر كند.