این روز برابر مصوبه جلسه ۷۱۷ تاریخ 14 تير ماه سال نودو يك شورای عالی انقلاب فرهنگی و با هدف آشنایی افراد جامعه با عملکرد و خدمات شهرداریها و دهیاری‌ها، ارتقاء منزلت خانواده بزرگ شهرداریها و دهیاری‌ها، هم افزایی و افزایش همدلی و تعامل مردم و خانواده مدیریت شهری و روستایی و اطلاع‌رسانی در راستای آشنایی با رویکردها، سیاست‌ها و برنامه‌های کشور در ارتباط با مدیریت شهری و روستایی به عنوان روز شهرداری و دهیاری در سالنامه رسمی کشور درج گردیده است.
براساس نتایج آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور که در سال ۱۳۹۰ انجام شد ۷۱/۵ درصد جمعیت کشور شهر نشین هستند، این آمار پیش از هر چیز در نگاه اول گستردگی مسئولیت شهرداریها را مشخص می کند.
شهرداریها بیش از۷۰۰ نوع وظیفه را در شهر برعهده دارند، این وظایف و گستردگی حوزه عمل زمانی مشکل ساز می‌شود که این نهادهای عمومی وابستگی مستقیم به بودجه عمومی سالانه کشور ندارند؛ نکته قابل تاملی که متاسفانه اغلب شهروندان از آن بی اطلاع اند و شهرداری ها را دولتی می دانند.
سال ۱۳۶۲ دولت هنگام ارائه بودجه سالانه به مجلس تصمیم گرفت شهرداریها را خودکفا اعلام کند، تصمیمی که در بند ب ماده ۵۲ قانون بودجه آن سال به تصویب مجلس رسید و وزارت کشور موظف شد ظرف ۶ ماه لایحه خودکفایی شهرداریها را برای تصویب به مجلس ارائه کند. لایحه ای که اکنون بیش از ۳۰ سال از موعد ارسال آن به مجلس می گذرد ولی هنوز در ترافیک میدان فاطمی تا بهارستان مانده است.
این در حالی است که شهرداریها از همان سال از بودجه سالانه کشور جدا شدند و مانند نوزادی که زود از شیر گرفته می شود در کارزار مرگ و حیات دست و پازدند.
از طرفی دولت برای اینکه متهم نشود شهرداریها را به حال خود رها کرده است اندک کمک هایی را از میان پیچ و خم قوانین دست و پاگیر همچون قطره ای شیر در دهان شهرداریها چکانده تا این نوزاد شیر سوز نشود و جلوه هایی از حیات را تجربه کند.
شهرداریها هم در این تکاپوی حیات و بقا سخت به تلاش افتاده اند و هریک سعی دارد از دیگری پیشی بگیرد، که البته این رقابت در شرایط استاندارد و معقول امری پسندیده است ولی در شرایطی که دولت براساس اصلاح قانون تقسیمات کشوری می تواند هر روستا با ۳۵۰۰ نفر جمعیت را به شهر تبدیل کند، این شرایط مفهومی دیگر دارد و رقابت در این عرصه معنایی ندارد. هم اکنون ۱۳۳۱ شهر در کشور وجود دارد که برخی به جهت فاکتورهایی از جمله؛ موقعیت جغرافیایی، جاذبه های طبیعی و گردشگری، صنعت، دسترسی به منابع درآمدی پایدار و... وضعیت مناسبتری دارند ولی تعداد زیادی از شهرهای ایران از فقر منابع درآمدی پایدار رنج می برند و چهره شهر و کارکنان شهرداری زرد و رنجور است. و به جرات می توان گفت تعداد زیادی از شهرداری های کشور در آستانه ورشکستگی قراردارند یا ورشکسته شده اند و به جهت مسائل مختلف از جمله لزوم ارائه خدمات به شهروندان از اعلام رسمی ورشکستگی خود داری می کنند و هر روز دارای بدهی انباشته بیشتری می شوند و در برخی از شهرداریها، کارکنان ماههاست حقوق دریافت نکرده اند.
شهرداریها در چنین شرایطی نه دیگر دولت توان زیر پوشش قراردادن شهرداریها از جهت تامین منابع مالی را دارد، و نه امکان منحل کردن شهرها و برگرداندن آنها به شرایط پیش از شهر شدن وجود دارد. با این پیش فرض سوالی که پیش می آید اینست که چه باید کرد؟ با جمعیت بالای ۷۰ درصدی شهرنشین کشور که پیش بینی می شود در پایان دهه ۹۰ به بیش از ۸۰ درصد برسد، با شهرداریهای ناتوان در اداره امور شهرها و برآوردن نیازها و خواسته های شهروندان چه باید کرد؟
راهکارهایی وجود دارد که به نظر می‌رسد اگر دولت، مجلس و شوراها به سرعت به آن توجه کنند و در دستور کار و فوریت برنامه‌های خود قرار دهند، شاید بتوان شهرداری ها را از شرایط سختی که دارند نجات داد و در آینده نزدیک نشاط و شادابی را به چهره شهرها، شهروندان و کارکنان شهرداریها برگرداند.
برخی از این راهکارها عبارتند از:
- تهیه لایحه جامع خودکفایی شهرداریها و ارائه به مجلس جهت تصویب. (پس از ۳۰ سال تاخیر)
- اصلاح اساسی قانون شهرداریها براساس نیاز های روز شهرداری ها و خواسته‌های شهروندان امروزی.
- اجرای کامل قانون مالیات بر ارزش افزوده و ارائه لایحه اصلاح آن به مجلس (بخش هایی از این قانون مبهم و دارای سکوت است و این موضوع موجب شده شهرداریها اطلاعات دقیقی از میزان سهم و درآمد خود از این قانون نداشته باشند.)
- اصلاح قوانین و آیین نامه های مالی، اداری و استخدامی شهرداریها (کارکنان شهرداریها تابع قانون قدیمی استخدام کشوری هستند این در حالیست که سایر کارمندان تابع قانون خدمات کشوری هستند و تفاوت فاحشی در مزایا و امتیازات دارند و این موضوع موجب بی انگیزگی و دلسردی کارکنان شهرداری ها شده است.)
- اصلاح ساختار سازمان شهرداریها و دهیاری های کشور از سازمانی دولتی به سندیکای شهرداری های کشور با قدرت بالای چانه زنی صنفی.
- انتخاب افراد با سابقه و دارای تجربه مدیریتی در شهرداریها به عنوان شهردار.
- اصلاح شرایط نامزدی در انتخابات شوراهای اسلامی شهر به جهت راهیابی افراد مطلع متخصص و با تجربه به عنوان عضو شوراهای اسلامی شهر.
- توجه جدی به مقوله مطالعات توسعه و پژوهش در شهرداریها به منظور شناسایی مسائل و مشکلات شهرها به روش علمی و اصولی و تدوین راهکارهای اجرایی.
* روزنامه نگار-کارشناس ارشد مدیریت تحول