حالا شايد وقت آن رسيده كه به دوره‌اي پس از توافق فكر كرد؛ دوره كه مقبوليت داخلي و اجراي توافقي در حدود ۱۰۰ صفحه با ۵ ضميمه و پيچيدگي‌هاي فراوان قرار است پيش برود. بدون شك رسيدن به يك توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مهم و حساس بوده اما حالا آنچه اكثر تحليلگران درباره آن فكر مي‌كنند، دوران پس از توافق و چالش‌هاي آن است.
مايكل گوردون خبرنگار ارشد نيويورك تايمز
- فـكـر مـي‌كنيد روزهاي پس از توافق چطور پيش خواهد رفت و دوطرف چه مشكلاتي را پيش رو خواهند داشت؟
توافق هسته‌اي با ايران به‌نظرم يك قدم اول است. ايران و آمريكا در طولاني‌مدت مشكلات و مسائل مختلفي ازجمله در خاورميانه همچنان پيدا خواهند كرد. به‌عنوان نمونه، مقام‌هاي ايران نشان داده‌اند كه درباره سوريه به هيچ عنوان حاضر به كوتاه آمدن نيستند و از سوي مقابل بعضي كشورهاي غربي هنوز به فكر تغيير رژيم و رفتن بشار اسد هستند. شايد اين توافق را بتوان قدم اول براي همكاري دانست اما نبايد تصور داشت كه به‌صورت ناگهاني مشكلات دوطرف حل مي‌شود. از سوي ديگر اسرائيل هم مسئله‌اي است كه ايران و آمريكا هميشه اختلاف‌هايشان درباره آن ادامه خواهد داشت.اين توافق تنها شروعي براي يك پروسه بسيار طولاني‌مدت است.
- اين توافق را شروع يك پروسه توصيف كرديد. فكر مي‌كنيد دولت آمريكا به تعهداتش پايبند مي‌ماند؟ بگذاريد براي اين سؤال، نامه ۴۷سناتور جمهوريخواه را ياد‌آوري كنم كه گفته بودند توافق هسته‌اي تنها تا پايان رياست‌جمهوري اوباما اعتبار دارد!
اگر ايران به تعهداتش پايبند باشد آمريكا هم مجبور به انجام تعهداتش خواهد بود. ضمانت اجرايي اين توافق با قطعنامه شوراي امنيت طوري است كه كسي نمي‌تواند آن را به بازي بگيرد. كنگره آمريكا بايد اين توافق را تصويب كند اما آنها اجماع لازم براي جلوگيري از اجراي اين توافق را ندارند. حتي اگر يك رئيس‌جمهور جمهوريخواه هم در آمريكا قدرت را پس از اوباما در اختيار بگيرد، مجبور به انجام تعهدات دولت آمريكا در قبال انجام تعهدات از سوي ايران خواهد بود.
- ولي در كنگره آمريكا هنوز گروهي هستند كه اوباما را تحت فشار مي‌گذارند. مثلاً لابي رژيم اسرائيل بخشي است كه پس از توافق هم احتمالاً فشارشان بر دولت آمريكا ادامه خواهد داشت؟
به‌نظرم مخالفان اين توافق عليه اوباما قدرت كافي ندارند و در كنگره موافق به بلوكه‌كردن اين توافق نمي‌شوند. اگر حرف و حديث‌هايي هم در اين رابطه به گوش مي‌خورد و كارهايي طي روزهاي گذشته مانند حرف اوباما درباره شانس زير ۵۰ درصد توافق زده شد فقط به‌خاطر همين بخش مخالفان است. به هر حال دولت آمريكا اين مسئله را مي‌داند و بايد به نوعي مخالفان داخلي را مديريت كند. اول از همه اما بايد توافق را ببينيم، چون در لوزان خاطرتان هست كه بعدش چه اختلاف‌هايي پيش آمد.
ليز دوست خبرنگار ارشد بين‌المللي بيبيسيبهنظر من عمليات اجرايي يا همان فاز اجراي توافق سخت‌ترين مرحله است. اين پروسه بسيار سخت و طاقت‌فرساست. دوطرف هنوز هم به يكديگر اطمينان ندارند. اين توافق با همين زمينه شكل گرفته است. مقام‌هاي تهران به هيچ عنوان به آمريكا اطمينان ندارند و به همين‌خاطر هر قدم و هر حركت اين پروسه پس از توافق مي‌تواند چالش برانگيز باشد. ايران بايد مطمئن شود كه 1+5 به تعهداتش عمل مي‌كند و از طرف ديگر 1+5 هم مي‌خواهد درباره انجام تعهدات تهران به اطمينان لازم برسد. اين توافق مرحله به مرحله به اين صورت است: شما اين كار را انجام دهيد، ما اين كار را انجام مي‌دهيم. همه‌‌چيز قدم به قدم مي‌شود.
- فكر مي‌كنيد اين توافق خبري خوب براي جهان است؟
قطعاً اينطور است. در زماني كه خاورميانه و نقاط مختلفي از جهان دچار خشونت و ناآرامي است، حل و فصل بحراني به اين مهمي بدون شليك حتي يك گلوله يك كار مهم و تاريخي به‌حساب مي‌آيد. بيشتر از خود توافق اما به‌نظرم اجراي آن و اعتمادسازي ميان دوطرف مهم است. اگر كسي از تعهداتش پس از اين همه مدت مذاكره سر باز بزند، واقعاً ديگر كسي نمي‌داند چه مي‌تواند پيش بيايد.
- به بحران‌هاي منطقه اشاره كرديد. يمن، سوريه، عراق و مسائل ديگر. فكر مي‌كنيد اين توافق باعث خواهد شد تا اوضاع بهتر شود؟
اين سؤال مهمي است. همه اين اميد را دارند كه اين توافق قدمي بزرگ براي آرامش منطقه باشد. اما اينكه اينطور خواهد شد يا نه واقعاً هيچ‌كس درباره آن مطمئن نيست. در اين رابطه مرحله پساتوافق خيلي مهم‌تر از خود توافق خواهد بود. بايد مخالفت‌هاي شديد كشورهاي عربي حوزه خليج‌فارس با اين توافق را هم به ياد داشته باشيم.
آنها هيچ‌كدام در اين مذاكرات به بازي گرفته نشدند و مذاكرات تنها با 1+5 برگزار شد. در اين ميان مقام‌هاي اسرائيل هم كه نزديكي خاصي به آمريكا دارند، همچنان نگران نزديكي بيشتر تهران به قدرت‌هاي جهاني باقي خواهند ماند. اينها چالش‌هاي مهمي براي توافق است.
علي واعظ روزنامه‌نگار و تحليلگر ارشد گروه بين‌المللي بحران در امور ايرانپس از توافق چند چالش در ميان خواهد بود اما به‌نظرم مهم‌ترين مسئله همان مقبوليت داخلي توافق در ايران و آمريكاست. اين همان موضوعي است كه به «فروختن توافق» مشهور است. چالش مهم فروختن داخلي اين توافق به‌صورتي است كه لزومي به فروختن طرف مقابل طي آن نباشد. تجربه 2 دور گذشته مذاكرات در لوزان و ژنو اين مسئله را به خوبي نشان مي‌دهد.
مقام‌هاي آمريكا مثلاً در دوره‌اي قبل حرف‌هايي زدند كه باعث اختلاف‌هاي بسياري در تهران شد. اين يك مشكل بزرگ است. مسئله مهم ديگر مرحله پروسه اجراي اين توافق به‌عنوان يكي از گام‌هاي اصلي توافق است.
- ساز و كار تحريم‌ها بسيار پيچيده بوده است. درباره مرحله اجرايي اوضاع به‌نظرتان چطور پيش مي‌رود و چه مشكلات احتمالي را پيش‌بيني مي‌كنيد؟
اين مرحله بسيار پيچيده است چون هيچ‌كدام از طرفين اين مذاكرات مهم تجربه اجراي چنين توافقي را نداشته‌اند كه در اين ابعاد رفع تحريم صورت بگيرد. واقعاً بايد منتظر باشيد كه ده‌ها مشكل فني و حقوقي در اجراي اين توافق پيش بيايد. جلوگيري از سوء‌تفاهم در اين مسير بسيار مهم خواهد بود. نبايد اين ذهنيت را داشت كه توافق به‌دست آمده و توجه لازم را به نكات مهم نداشته باشيد. توافق قدم اول است. چالش ديگر هم به‌نظرم اثر اين توافق يا برداشت‌هاي آن در منطقه است. بايد به هر حال به كشورهاي ديگر اين اطمينان را داد كه قرار است توافق هسته‌اي به ضرر كسي تمام شود.
- فكر مي‌كنيد اوضاع در رابطه با لغو تحريم‌ها چطور پيش‌مي‌رود؟
تصور چيزي كه درباره رفع تحريم‌ها در كوتاه‌مدت وجود دارد با واقعيت ممكن است متفاوت باشد. اما اثر رواني رفع تحريم يك واقعيت است كه تأثير زيادي بر اقتصاد خواهد گذاشت. حتي قبل از آن گام بزرگ درنظر گرفته شده براي رفع تحريم‌ها به‌صورت يكباره هم اين قضيه كاملاً مشهور خواهد شد و حتي به‌نظرم بسيار مهم است. آزاد شدن اموال بلوكه‌شده ايران هم تأثيرگذار خواهد بود اما آن مرحله و گام بزرگ رفع تحريم قدم اصلي به‌حساب مي‌آيد.
- خبرنگاراعزامي‌همشهري‌به وين