27 خرداد ماه شهرستان خدابنده؛ گودالي عريض و بشقابي شكل با عمق 15 متر.
اين خلاصه اتفاقي است كه چند روز پيش در يكي شهرستان‌هاي استان زنجان رخ داد و به خاطر تصاوير عجيب و غريبش به خبر يك بسياري از خبرگزاري‌ها تبديل شد.ماجرايي كه اهالي درباره‌اش مي‌گويند:« در آن لحظه احساس كرديم زمين زير پايمان مي‌لغزد.
يك چيزي شبيه به زلزله. آرام‌تر و مرموزتر» البته برخي هم چيزي حس نكرده‌اند. اما نكته عجيب تر از اين لغزش مرموز زمين، همان گودال بزرگي است كه يك دفعه ايجاد شده است.
تصور كنيد يكدفعه هزاران تن خاك بلعيده شود! اين اتفاق عجيب كه براي خيلي از كساني كه از نزديك شاهد آن بودند حادثه‌اي باورنكردني بوده، در دنياي زمين‌شناسي به پيدايش «فروچاله»ها معروف است.
در اين گزارش با كمك كارشناسان زواياي مختلف اين پديده عجيب و غريب را بررسي مي‌كنيم. به گفته كارشناسان و مدارك موجود، اين اواخر علاوه بر شهرستان خدابنده اين اتفاق در كبودرآهنگ همدان، كرمان و يزد هم رخ داده است.
- هزاران تن خاك، ناپديد شد!
«در خانه نشسته بودم كه يكدفعه احساس كردم زمين دارد مي‌لرزد. يك لرزش ملايم تقريبا شبيه به لغزيدن. به سرعت از جايم بلند شدم.
با همسر و فرزندانم سراسيمه از خانه خارج شديم. فكر مي‌كردم كه زلزله است و حتما پس لرزه‌اي سهمگين به دنبال دارد.
همسرم لرزه زمين را حس نكرده بود و به من مي‌گفت خيالاتي شدي، اما وقتي از خانه خارج شديم چند نفر از همسايه‌ها هم آمده بودند وسط كوچه.
آنها هم لرزه را حس كرده بودند. 20 دقيقه‌اي مي‌شد كه با همه همسايه‌ها وسط كوچه ايستاده بوديم و دعا مي‌كرديم اتفاق بدي رخ ندهد.
در حاليكه با حسرت به خانه‌هاي‌مان خيره شده بوديم ترس و وحشت لحظه‌اي رهايمان نمي‌كرد. همه در يك شوك خفيف فرو رفته بوديم كه يكدفعه صداي وحشتناكي شنيديم.
همه به سمت ورودي ده سرچرخانديم؛صدا از آنجا بود. پسر ميرزا علي در حالي كه با سرعت به سمت روستا مي‌دويد فرياد مي‌زد« صحرا را زمين بلعيد!» از حرف‌هايش چيزي دستگيرمان نشد.
بنده خدا خيلي ترسيده بود. براي اين‌كه معني حرف‌هاي عجيب و غريب پسر ميرزا را بفهميم با چند نفر از اهالي همراه او رفتيم به سمت صحرا.
ساعت 2 بعد از ظهر بود. 3 ساعت پيش يعني ساعت 11 از آن مسير به خانه آمده بودم. آن موقع آب از آب تكان نخورده بود.
اما پسر ميرزا مي‌گفت درست در وسط جاده خاكي كه به صحرا و مزارع ختم مي‌شود، يك دفعه يك گودال بزرگ به وجود آمد و با چشم خودش شاهد ناپديد شدن هزاران تن خاك بوده است.
وقتي به محل مورد نظر رسيديم ديديم ماجرا حقيقت دارد. دهانه چاله آنقدر عظيم بود كه جرات نكرديم نزديك‌تر برويم. باوركردني نبود. آخر چطور امكان داشت در يك لحظه هزاران تن خاك به قعر زمين برود.
بي شك ميان آن لغزش زمين و اين چاله بزرگ يك ارتباط وجود داشت.» اين حرفها توصيف مهدي عابديني است؛ معلم روستاي ده كرد شهرستان خدابنده از روزي كه فروچاله پديد آمد.
- ايران بياباني!
پديدار شدن چاله‌هاي عظيم در يك آن، اتفاقي باسابقه است. اين اتفاق در نواحي ديگر كشورمان هم رخ داده است و حتي فروچاله‌هايي بزرگتر و عميق‌تر ايجاد كرده است.
محمدجواد بلورچي،مدير كل دفتر بررسي مخاطرات زمين شناختي و مهندسي سازمان زمين شناسي كشور در اين رابطه مي‌گويد:«متاسفانه اين اواخر بيشتر شاهد فرونشست‌ها و فروچاله‌ها در كشور هستيم.
علاوه بر فروچاله‌ها گزارش‌هايي از فرونشست دشت‌ها تا نيم متر به دست رسيده است كه يك هشدار بزرگ است. شكي نيست كه در 50 سال اخير منابع آب‌هاي زيرزميني بيرحمانه تاراج شده است.
سطح آب منابع زير زميني در اين مدت به شدت پايين آمده است كه اثرات مخرب آن الان دارد ديده مي‌شود. به هرحال اگر دست نجنبانيم پيش بيني وحشتناكي كه برخي كارشناسان در مورد اقليم ايران ارائه داده‌اند محقق خواهد شد.
اين‌كه، ايران به زودي مي‌شود كشوري بياباني مانند عربستان و اتيوپي!
هرچند اين فرضيه براي خيلي از كارشناسان دور از ذهن است اما با كمبود منابع زير زميني و پديد آمدن اين آثار بر روي سطح پوسته زمين مثل فروچاله‌ها و فرونشست‌ها بايد هر اتفاق ناخوشايندي را در مورد اقليم كشور در نظر گرفت.»
- فروچاله‌ها و اسرار زمين لرزه
به گفته آقاي بلورچي از نظر كارشناسان فرونشست‌هاي زمين بي شك به خاطر پايين آمدن سطح سفره‌هاي آب زير زميني است اما در مورد پديد آمدن فروچاله كه ناگهان گودال خوفناكي به قطر و ژرفاي ده‌ها متر بوجود مي‌آورد، دو فرضيه وجود دارد كه در ادامه آنها را مرور مي‌كنيم.
عده‌اي از كارشناسان زمين شناسي معتقدند كه فروچاله‌ها هم درست مانند فرونشست‌ها از فقر خاك بر اثر كم شدن سفره‌هاي آب‌هاي زير زميني پديد مي‌آيد. اما در مقابل دانشمنداني اين پديده را با زلزله در ارتباط مي‌دانند.
اين گروه از كارشناسان معتقدند كه مي‌شود با پَژوهش بيشتر در مورد فروچاله‌ها به اسرار زلزله پي برد و حتي زمان وقوع َآن را به درستي پيش بيني كرد.
از آنجايي كه قبل از به وجود آمدن فروچاله در هر منطقه عده‌اي بوده‌اند كه احساس كرده‌اند زمين لرزه خفيفي صورت گرفته است اين فرضيه قوت مي‌گيرد.
آنها مي‌گويند پيدايش فروچاله‌ها هيچ ربطي به كاهش منابع آب زير زميني ندارد و اين تكه‌اي از قسمت جامد پوسته زمين است كه بر اثر زلزله شكسته مي‌شود و به قعر زمين مي‌رود.
هر دو گروه از دانشمندان مدارك و مستنداتي در رابطه با فرضيه‌شان ارائه مي‌دهند. مثلا دانشمنداني كه اعتقاد دارند فروچاله‌ها با زلزله ارتباط دارد تحقيق و بررسي كرده‌اند و نتايج آنها نشان مي‌دهد فروچاله‌ها در مناطق زلزله‌خيز و فرونشست‌ها در مناطقي كه منابع زير زميني فقير است پديد آمده است.
از سوي ديگر بررسي‌هاي گروه ديگري از دانشمندان نشان مي‌دهد كه تغييرات در جنس خاك فرونشست‌ها و فروچاله يكسان است و اين بدين معناست كه فروچاله‌ها نيز مانند فرونشست‌ها ناشي از خالي شدن سفره آب‌هاي زير زميني است.
به هر حال پژوهش‌ها همچنان در اين رابطه ادامه دارد و مهمتر از همه اين موضوع است كه تغييرات بزرگي كه اين روزها بر روي سطح پوسته زمين ايجاد مي‌شود ناشي از دخل و تصرفي است كه ما انسان‌ها در توازن منابع زير زميني ايجاد كرده‌ايم.
متاسفانه اگر برداشت‌هاي بي رويه از سفره‌هاي زير زميني همچنان ادامه داشته باشد در آينده نه چندان دور شاهد تغييرات وحشتناك‌تر و بزرگ‌تري روي سطح پوسته زمين خواهيم بود.»
منبع:همشهري‌سرنخ