اين را تمامي گردشگراني كه به ايران سفر مي‌كنند در تحقيقات يكماه پيش خود براي ورود به ايران در مي‌يابند. آنها مي‌دانند كه قوانين ايران در صنعت گردشگري بسيار متفاوت از قوانين كشور تركيه و يا حتي مالزي است. بنابراين خوب مي‌دانند كه در ايران خبري از كلوپ‌هاي شبانه، مشروب فروشي‌ها و كباب خوك و گراز نيست.
حالا اما مؤسسه حلال جهاني درصدد است تا آرم حلال را از آن نوع كه در كشورهاي جهان بر درب رستوران‌ها، سر در هتل‌ها و حتي كافه‌ها و مراكز تفريحي ديده مي‌شود به تاسيسات گردشگري ايران وارد كند. اقدامي كه از هفته گذشته اتقاداتي از سوي فعالان و صاحب‌نظران حوزه گردشگري را برانگيخت. ديدگاه منتقدان اين است كه خدمات گردشگري در ايران از صدر تا ذيل براساس قوانين اسلامي ارائه مي‌شود و ورود برچسب حلال به صنعت گردشگري در جامعه ايران ضرورتي ندارد.
در همين رابطه گفت‌وگوي مفصل همشهري با عبدالحسين فخاري دبيركل مؤسسه حلال جهاني را بخوانيد.
- انتقادها به ورود برند حلال در صنعت گردشگري ايران پا برجا است. 30سال است كه موضوع حلال در ايران جا افتاده و ورود آرم حلال به صنعت گردشگري حساسيت‌زا است. چه شد كه آرم حلال وارد صنعت گردشگري ايران شده است؟
8سال قبل روزي كه برند حلال وارد صنايع غذايي ايران شد اهالي اين صنعت موضع گرفتند و گفتند در كشوري كه همه‌‌چيز در آن حلال است برند حلال در آن جايي ندارد.
- پس ابتداي كار با صنايع غذايي شروع شد؟
بله. يكي از برندهاي معروف شيريني و شكلات آمد و گفت كه مي‌خواهد جنسش را به مالزي صادر كند اما مشتري گفته بايد برند حلال داشته باشد. او گفته بود ايراني است و در ايران همه‌‌چيز حلال است اما طرف مالزي گفته بود ورود كالا به گمرك مالزي بايد داراي گواهي حلال باشد. موضوع را با اتاق بازرگاني مطرح كرديم. 2سال هم تحقيق كرديم و برندهاي مطرح حلال را در استراليا، تايلند و... بررسي كرديم. رئيس اتاق بازرگاني هم همراهي كرد و در سال 86برند حلال در ايران آغاز شد. اوايل اين اقدام با مقاومت مواجه شد. ولي آنها كه سرشان در صادرات بود از حلال استقبال كردند.
- درست است كه برند حلال در صادرات شكلات و مواد غذايي و نوشيدني‌ها پذيرفته است اما چه لزومي دارد اين برند در حوزه گردشگري ايران نيز ورود كند؟
در سال2008 سازمان كنفرانس اسلامي در تركيه اعلام كرد كه استانداردهاي مختلفي براي حلال در دنيا تهيه شده و بايد استاندارد واحد براي حلال تهيه شود. بنابراين سازمان همكاري اسلامي به بخش اقتصادي دستور داد كه هيأت كارشناسي تشكيل و با حضور كشورهاي علاقه‌مند استاندارد واحد حلال براي غذا نوشته شود. مي‌دانيد كه مذاهب اسلامي اختلافاتي در فقه با هم دارند و نشاندن 4مذهب كنار هم براي تدوين استاندارد واحد حلال ساده نبود. مثلا رو به قبله بودن در فقه شيعه و فقه شافعي واجب است اما در فقه حنفي و حنبلي مستحب است. در سال2010 اما استاندارد حلال در تركيه به تصويب اجلاس وزاري خارجه كشورهاي اسلامي رسيد. استاندارد غذا كه تدوين شد استانداردهاي دارو و گرشگري و لوازم آرايشي و بهداشتي و خدمات حلال نيز مورد توجه قرار گرفت. بعد از غذا گردشگري وارد شد. برخي كشورها از همان ابتدا اقدام كردند و هتل حلال و رستوران‌هاي حلال و كمپ‌هاي حلال راه انداختند. حتي در آنتاليا حلال پلاژ راه‌اندازي شد كه كاملا ايزوله بود و كارمندانش نيز خانم هستند. بنابراين بحث گردشگري حلال را سازمان كنفرانس اسلامي ايجاد كرد. همان زمان هم در ايران اين سؤال مطرح بود كه در كشوري كه همه‌‌چيز آن اسلامي است، معني گردشگري حلال چيست؟ در مورد غذا هم همين را مي‌گفتند. درحالي‌كه كسي كه بايد حلال بودن را تأييد كند يك سازمان بين‌المللي بود. در گردشگري حلال خدمات گردشگري استاندارد مي‌شوند. مگر ممكن نيست كه يك رستوران يك هتل يا يك مركز ورزشي تخلف كند؟ اگر تخلف در حوزه حلال باشد چه‌كسي مسئول است؟ دولت مسئول است؟ وزارت بهداشت و نيروي انتظامي و حوزه‌هاي علميه مسئولند؟ اداره استاندارد مسئول است؟ اداره استاندارد كه بخش حلال ندارد. حوزه‌هاي علميه نيز مسئوليت اجرايي ندارند. وزارت بهداشت هم مسئول بهداشت مردم است. نيروي انتظامي نيز وظيفه‌اش مشخص است. پس چه‌كسي بايد مسئوليت انطباق حلال بر گردشگري را برعهده مي‌گيرد؟
- شما براي آگاهي از ضرورت ورود برند حلال در صنعت گردشگري ديدارهايي با كارشناسان و مسئولين سازمان ميراث فرهنگي داشته ايد؟ البته زماني بود كه تب كاذب گردشگري در جامعه حتي در كشتيراني و انبوه‌سازان هم افتاده بود و همه مي‌خواستند به نوعي سهمي در گردشگري ايفا كنند. چون فكر مي‌كردند پول فقط در گردشگري است. مي‌خواهم بدانم شما هم تحت‌تأثير آن علاقه‌مند به ورود به صنعت گردشگري شده ايد؟
ما اخبار سازمان كنفرانس اسلامي را داشتيم و اخبار حلال را در دنيا دنبال مي‌كرديم و احساس كرديم داريم عقب مي‌مانيم. وقتي 8سال پيش نيز برند حلال را به ايران آورديم همين استدلال بود كه اينجا همه‌‌چيز حلال است و نيازي به ورود برند حلال نيست. همين استدلال ما را 20سال از مالزي عقب انداخت. مالزي دريافت كه روزبه‌روز اشتياق به غذاي حلال در جهان بيشتر مي‌شود و از 25سال پيش استاندارد ملي حلال را نوشت و در سازمان فائو ايتاليا به تصويب رساند و مكانيزم اجرايي براي نظارت بر غذاي حلال دنيا ايجاد كرد. اما ما خواب بوديم. خواستيم عقب‌افتادگي 20ساله را در گردشگري از مالزي نداشته باشيم. در فروردين سال گذشته نيز رئيس‌جمهور در جزيره هندورابي اعلام كرد ايران بايد قطب گردشگري حلال شود. يك روز بعد نامه‌اي به رئيس سازمان ميراث فرهنگي و اكبر تركان رئيس مناطق آزاد نوشتيم و گفتيم به‌عنوان كسي كه پيش نويس حلال را دارد حاضر به انجام همكاري‌ها هستيم. مناطق آزاد نامه را به آقاي زم داد و ايشان مطلب را خوب فهم نكرد و همان حرف‌ها را زد. اينكه ايران همه‌‌چيزش حلال است و گردشگري‌اش نيز حلال است. تنها اقدامي كه كرد زدن تابلو در يك كيلومتري مناطق آزاد با اين مضمون بود كه اينجا منطقه گردشگري حلال است. من اين تابلو را در ارس ديدم.
- سازمان ميراث چطور؟
رئيس منطقه آزاد كيش خواهرزاده آقاي روحاني است. مطلب را با او نيز در ميان گذاشتيم كه رئيس‌جمهور گفته است ايران بايد قطب گردشگري حلال باشد. اما ايشان گفتند دغدغه‌شان اين است كه چقدر گردشگر خارجي به كيش ببرد و گفت كه با عراقي‌ها در اين خصوص صحبت كرده است. نامه ما به سلطاني فر نيز به معاونت گردشگري ارجاع داده شد كه ايشان هم به مسئول بخش تحقيقات فرستادند. ما پروپوزال اجراي گردشگري حلال در ايران را براي آنها فرستاديم و نسخه آن هم هست. هيچ خبري به ما ندادند تا اينكه ناگهان در اخبار خوانديم تفاهمنامه‌اي بين بخش تحقيقات اتاق بازرگاني با معاونت گردشگري بسته شده كه عين عبارات پروپوزال ما آنجا بود. ما هم بلافاصله نامه نوشتيم و گفتيم عين عبارات پروپوزال ما در تفاهمنامه است. نامه به بازرسي سازمان ميراث فرهنگي رفت و بررسي كردند و گفتند حق با ما است و آن حركت متوقف شد. اما سراغ ما هم نيامدند. با مناطق آزاد و ميراث فرهنگي در مورد گردشگري حلال بيش از 15مكاتبه داريم كه جواب داده نشده است.
شما گفتيد اگر هتل‌ها و مراكز گردشگري موضوع حلال را رعايت نكنند چه‌كسي بايد پيگيري كند؟ آيا در هتل‌هاي ايران گوشت خوك يا مشروبات الكلي سرو مي‌شود؟ يك گردشگر خارجي پيش از آمدن به ايران يكماه در مورد كشور و خدمات گردشگري تحقيق مي‌كند و مي‌داند كه خدمات ايران با اروپا متفاوت است.
- از كجا معلوم كه يك هتل كه گوشت برزيلي مي‌آورد، گوشت زيرزميني نياورد؟ يا مشروبات الكلي را براي خارجي‌ها زير ميزي سرو نكند؟
اگر يك هتل در حوزه حلال تخلف كند چه مركزي بايد رسيدگي كند؟ داشتن آرم حلال يعني آنكه نخستين ايستگاه بررسي هتل‌ها آشپزخانه و غذا است. از مواداوليه تا نحوه پخت و سرو غذا كنترل مي‌شود. از آنها تعهد گرفته مي‌شود كه روال ثابت باشد و اگر تغييري مي‌دهند به مؤسسه حلال اطلاع بدهند. بعد به سراغ خدمات مي‌رويم. مثلا استخر هتل نبايد مختلط باشد. البته هيچ هتلي در ايران استخر مختلط ندارد. اينها را به‌عنوان تعهدات از هتل‌ها مي‌گيريم و خودمان هم بازرسي مي‌كنيم.
در تعهدات ما نوشته مي‌شود كه از استخرها استفاده مختلط نشود. بعد مي‌رويم سراغ قسمت‌هاي عبادي كه اگر مثلا يك گردشگر به هتل آمد و صبح خواست روزه بگيرد يا نماز بخواند سيستمي وجود دارد كه گردشگر بداند چه كار كند؟ يك جدول سيستم اعلان اوقات شرعي مي‌گذاريم كه خيلي از هتل‌ها هنوز ندارند و به آنها جهت قبله را هم آموزش مي‌دهيم. در اتاق‌ها هم جهت قبله را روشن مي‌كنند. اگر گردشگر تفريحي باشد و بخواهد به ساحل يا آبگرم يا ماساژ برود به او گفته مي‌شود به كدام ماساژور مراجعه كند يا كدام ساحل برود.
- فعالان گردشگري و مدرسان دانشگاه معتقدند كه صفر تا صد خدمات گردشگري ايران حلال است و نيازي به آرم حلال نيست.
اينها مسئله‌شان دادن يك هزينه است. اگر بگوييد سازمان ميراث فرهنگي تمامي هزينه گرفتن آرم حلال را پذيرفته فكر مي‌كنيد چكار كنند؟ من احساس مي‌كنم به‌دليل هزينه كارشناسي تمايلي به آرم حلال ندارند. مثلا در مجموعه هتل‌هاي ايرانگردي و جهانگردي كه 70هتلدارند وقتي قانع شدند موضوع هزينه را پيش كشيدند و گفتند اگر مجاني آرم حلال بگيرند خوشحال مي‌شوند.
- براي صدور آرم حلال چقدر هزينه مي‌گيريد؟
براي يك هتل ممكن است 2ميليون يا 3ميليون تومان هزينه داشه باشد.
- برخي معتقدند فعاليت شما در زمينه آرم حلال كپي برداري است و ورود حلال به صنعت گردشگري ايران مطالعه شده نيست.
اگر افرادي كه اين حرف‌ها را مي‌زنند يكساعت برايشان صحبت مي‌كرديم و مي‌گفتيم گردشگري حلال چيست باز هم همين حرف‌ها را مي‌زنند؟
- بخشي از انتقادها درست است مثلا وقتي صحبت از پلاژ حلال مي‌كنيد خب در ايران كه تمامي سواحل كشور كه براي شنا آماده‌سازي شده‌اند همگي ايزوله هستند و ساحل مختلط نداريم. منتقدان نيز همين مسائل را مطرح مي‌كنند.
شما در رابطه با مراكز گردشگري فاكتور هزينه را حذف كنيد و بگوييد سازمان ميراث فرهنگي تمامي هزينه را داده است هيچ‌كدامشان با برند حلال مخالفت ندارند. موضوع هزينه كه مطرح شود همه‌شان مطلب درست مي‌كند.
- فعاليت شما در بسته‌هاي شكلات را با مهر حلال به صنعت صادرات توليدات داخلي كمك مي‌كند شايد متقاعد‌كننده باشد اما در حوزه گردشگري مسائل بسيار پيچيده‌اي وجود دارد و به همين دليل مي‌گويند ورود شما موضوعيت ندارد.
گردشگر خارجي چشمش به حلال عادت كرده است در تايلند و دبي و تركيه چشمش خورده به حلال و دوست دارد كه اين آرم را ببيند تا مطمئن شود كه يك جايي اين هتل را بازرسي كرده و مثلا ديگر گوشت خوك سرو نمي‌كند يا مشروبات الكلي در آن سرو نمي‌شود.
- در گردشگري ايران با ساختار سياسي و اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي اين مملكت كه از صدر تا ذيل براساس قوانين اسلام است ورود آرم حلال به صنعت گردشگري چه لزومي دارد؟
حلال بودن امتياز مراكز گردشگري در هر نقطه دنيا است. به‌ويژه آنكه هتل‌هاي حلال اين ظرفيت را دارند كه 10تا 15درصد گرانتر از هتل‌هاي معمولي باشند. چون نظارت‌هاي بيشتر بر آنها اعمال مي‌شود. گاهي در عرصه گردشگري جهان رقابت بر سر يك يا 2سنت است. حالا فرض كنيد شما آمپول زدن را بلد باشيد ولي اعلام نكنيد. خب مثل اين است كه اين كار را بلد نيستيد. ايران واجد گردشگري حلال است اما اعلام نمي‌كنيم. در اين كشور ميلياردها تومان هزينه شده تا در فرودگاه‌ها مشروبات الكلي عرضه نشود. خب چرا اين را اعلام نكنيم؟ اتفاقا بايد اينجا گفت كه در ايران حلال بسيار بيشتر از ساير نقاط جهان است.