هيچ‌كس نمي‌تواند باور كند كه در همه مدت گذشته دستگاه‌هاي اطلاعاتي پاكستان به‌ويژه آي‌اس‌آي (سازمان اطلاعات نظامي پاكستان) از اين مسئله بي‌خبر بوده‌اند اما اعلام آن در موقعيت حساس كنوني نشان مي‌دهد كه قرار است پاكستان و افغانستان با طالبان جديدي مواجه باشند كه به‌جاي كلاشنيكف حالا پاي ميز مذاكره مي‌نشينند تا توافق صلح امضا كنند. سال‌هاست كه همه عقيده دارند تنها راه بازگشت آرامش به افغانستان و همچنين پاكستان صلح با طالبان است و به غيراز اين هيچ جنگ و حمله‌اي نمي‌تواند پايان درگيري و خونريزي در اين منطقه باشد.
همين يك‌ماه قبل بود كه دولت افغانستان براي نخستين‌بار به‌صورت رسمي اعلام كرد كه يك هيأت شوراي‌عالي صلح افغانستان براي مذاكره با گروه طالبان به پاكستان سفر كرده است. پيش از اين هم نمايندگاني از دفتر سياسي گروه طالبان در قطر با شماري از اعضاي شوراي‌عالي صلح و برخي چهره‌هاي سياسي و فعالان مدني در قطر، نروژ و امارات متحده عربي ديدار كرده بودند اما هم گروه طالبان و هم دولت افغانستان گفته بودند كه اين ديدارها رسمي نيست. چند روز به شروع دور دوم مذاكرات ميان دولت افغانستان و طالبان مانده بود كه دستگاه‌هاي اطلاعاتي پاكستان خبر مرگ ملامحمد عمر در حدود 2سال قبل را منتشر كردند؛اقدامي كه حالا پس از گذشت چند روز تأثير آن بر طالبان مشخص شده است.
از اين دست گزارش‌ها كه احتمالا مدت‌ها در پرونده‌هاي محرمانه آي‌اس‌آي خاك خورده‌‌اند حالا هر روز بيشتر شنيده مي‌شود. روز گذشته گزارش‌هايي هم منتشر شد كه جلالالدين حقاني، رهبر شبكه حقاني و از گروه‌هاي بسيار نزديك به طالبان يك سال قبل جانش را از دست داده است.
جلالالدين حقاني، پدر سراج‌الدين حقاني است كه اكنون نامش به‌عنوان يكي از معاونان ملااختر محمد منصور، رهبر جديد طالبان مطرح است. اعلام مرگ سراج‌الدين حقاني 2روز پس از خبر مرگ ملاعمر صورت گرفته است. سراج‌الدين حقاني در دهه1980 رابطه‌اي بسيار نزديك با دستگاه‌هاي اطلاعاتي پاكستان و سازمان اطلاعات مركزي آمريكا (سيا) داشت و در سال1996 اتحاد گروهش با طالبان را اعلام كرد. درست به مانند سراج‌الدين حقاني، گفته مي‌شود كه ملااختر محمد منصور، رهبر جديد طالبان هم رابطه نزديكي با سازمان‌هاي اطلاعاتي پاكستان دارد.
- مذاكرات سرنوشت‌ساز
در افغانستان هيچ‌وقت شرايط مانند امروز براي رسيدن به يك توافق صلح با طالبان مهيا نبوده است. دولت وحدت ملي اشرف غني احمدزي با همراهي عبدالله عبدالله به‌عنوان رئيس اجرايي، انسجام تقريبا خوبي دارد. دوره قدرت آنها هم همزمان با موعد خروج نظاميان خارجي از افغانستان شده كه همواره از خواست‌هاي طالبان بوده است. طي سال‌هاي قبل رهبران طالبان همواره اعلام مي‌كردند كه حاضر به مذاكره با دولت افغانستان نيستند و بايد با مقام‌هاي آمريكا به‌عنوان كشوري كه قدرت اصلي را در افغانستان در اختيار دارند گفت‌وگو كنند.
شرايط اما اكنون براي هر دو طرف تغيير كرده و در تيرماه براي نخستين بار به‌صورت رسمي نشست مذاكرات دوطرف برگزار شد. دولت پاكستان هم حالا با ميزباني دور اول مذاكرات صلح نقش و تمايل خود را در پيشبرد اين روند نشان داده و انتشار اخبار محرمانه را هم اين روزها را مي‌توان در همين راستا ارزيابي كرد. از سال2011 به‌صورت جدي گزارش‌هايي درباره مرگ ملاعمر، رهبر طالبان منتشر شده بود اما طالبان همواره آنها را تكذيب مي‌كرد. اين بار اما منبع خبر آن قدر موثق بود كه طالبان هم مجبور شد آن را تأييد كند تا حتي پس از گذشت چند سال از مرگ ملاعمر 3روز عزاي عمومي برگزار شود.
اين در حالي بود كه همين 2هفته قبل به مناسبت عيد فطر گروه طالبان پيامي را به نام ملاعمر منتشر كرد كه در آن از روند مذاكرات صلح با دولت افغانستان حمايت شده بود. طالبان زماني در افغانستان حمايت بخشي از مردم اين كشور در مقابل حملات نيروهاي آمريكا و در مقابل مرگ غيرنظاميان داشت اما حالا شرايط براي اين گروه سخت شده و برخي از مقام‌هاي اين گروه خود را با خطر موجوديتي مواجه مي‌بينند. قرار بود روز جمعه دور دوم مذاكرات صلح با دولت افغانستان برگزار شود اما افشاي ناگهاني مرگ رهبر طالبان آن قدر براي اين گروه سنگين بود كه مذاكرات به تعويق افتاد.
- نسل جديد طالبان؟
اين روزها برخي عقيده دارند كه بايد با نسل جديدي از طالبان روبه‌رو بود كه ديگر مذاكره را به ادامه جنگ و درگيري ترجيح مي‌دهند. پس از چندين دهه جنگ در افغانستان حالا جامعه اين كشور هم دچار يك تحول شده و نسل جديدي در اين كشور ظهور كرده است. تحصيلات دانشگاهي و دسترسي آزاد به اينترنت و اطلاعات حالا ممكن است نسل جديدي را در طالبان هم به‌وجود آورده باشد كه ديگر عقايد رهبران سنتي اين گروه را نداشته باشند.
پس از گذشت چند روز از علني شدن مرگ ملاعمر، خبرهاي مختلفي درباره اختلاف‌ها و جنگ داخلي در اين گروه منتشر شده است. روز گذشته ملااختر محمد منصور در نخستين پيام صوتي خود به همين‌خاطر خواستار وحدت و اتحاد در اين گروه شد و وعده داد كه مبارزه طالبان را ادامه مي‌دهد. ملاعبدالمنان نيازي، يكي از اعضاي ارشد گروه طالبان گفته است كه به‌زودي رهبر جديدي براي جانشيني ملامحمد عمر انتخاب خواهد شد.
گفته مي‌شود كه انتصاب ملااختر محمد منصور به‌عنوان جايگزين ملاعمر با مخالفت شماري از اعضاي برجسته گروه طالبان مواجه شده است. رويترز گزارش داده كه حتي تعدادي از مقام‌هاي ارشد اين گروه ازجمله پسر و برادر ملاعمر در مخالفت با اين مسئله جلسه شوراي طالبان را ترك كرده‌اند. ملا قيوم ذاكر، فرمانده عمليات‌هاي نظامي طالبان، ملاحبيب‌الله، عضو شوراي كويته و طيب آغا از دستياران ملامحمد عمر ازجمله مخالفان رهبري ملامنصور هستند.
ملااختر محمد منصور كه حالا به‌عنوان رهبر طالبان معرفي شده مهره و فرد مورد نظر سازمان‌هاي اطلاعاتي پاكستان به‌حساب مي‌آيد كه موافق مذاكرات صلح با دولت افغانستان براي پايان 13سال جنگ در اين كشور است. در مقابل او اما رهبراني تندرو در طالبان وجود دارند كه مخالف اين روند هستند. يكي از مقام‌هاي طالبان به رويترز گفته است كه اصلا جلسه شوراي رهبري در كار نبوده و براي معرفي ملااختر محمد منصور نيازي به مشورت ديده نشده است. اعضا تنها براي معرفي رهبر جديد به جلسه دعوت شده بودند و همين مسئله باعث عصبانيت آنها شد.
- خطري به‌نام داعش
علاوه بر اختلاف‌هاي دروني طالبان، ظهور داعش هم تبديل به يك عامل خارجي تضعيف اين گروه شده است. رد و بدل هشدارها بين طالبان و گروه تروريستي موسوم به دولت اسلامي شام و عراق به‌خوبي از اختلاف و رويارويي دوطرف پرده برمي‌دارد. اوايل سال‌جاري ميلادي داعش از تشكيل ولايت خراسان خبر داد. منطقه گسترده‌اي كه شامل افغانستان، پاكستان و بخش‌هايي از ايران و آسياي ميانه مي‌شود. والي خراسان و معاون او فعاليت‌شان را در منطقه‌اي آغاز كردند كه تحت نفوذ طالبان است.
مقام‌هاي طالبان همـــچنين در نامه‌اي با داعش اتمام حجت كرده و هشدار دادند كه خلافت ابوبكر بغدادي را نمي‌پذيرند، به جبهه ديگري در افغانستان نياز نيست و كاري به‌كار آنها نداشته باشند. وضعيت جنگ افغانستان امسال تغيير كرده است و هزاران پيكارجوي خارجي در نبرد فعلي در اين كشور سلاح برداشته‌اند كه برخي وابسته به داعش هستند. ظاهر طنين، نماينده افغانستان در سازمان ملل متحد چندي پيش اعلام كرده بود كه به‌صورت تخميني 7هزار تروريست خارجي در افغانستان حضور دارند. داعش باعث شده تا قدرت عملياتي طالبان در افغانستان كاهش پيدا كند .
- وقت صلح
طالبان هر قدر كه در ميدان نبرد قدرت بيشتري داشته باشد، پشت ميز مذاكره مي‌تواند تقاضا‌هاي بيشتري را مطرح كند. وقايع اخير نشان مي‌دهد كه مقام‌هاي اصلي كنوني طالبان به اين نتيجه رسيده‌اند كه در مقابل خطري به‌نام داعش موجوديت آنها در گرو مذاكرات صلح است و بايد اين مسئله را به‌صورت جدي پيگيري كنند. در مقابل 2مسئله اختلاف‌هاي داخلي و تهديد خارجي داعش براي طالبان، افغانستان و پاكستان مي‌توانند با دادن امتيازهاي كمتر به توافق صلح با طالبان برسند. اين روزها خبرها درباره افشاي رازهاي طالبان زياد است و اختلاف‌ها در اين گروه هر روز بيشتر رسانه‌اي مي‌شود.
با طالباني كه برخلاف سال‌هاي قبل خود را يكه‌تاز ميدان احساس نكند بسيار راحت‌تر مي‌توان به توافق رسيد. واقعيت اينكه چه‌كسي رهبر طالبان باشد ديگر خيلي مهم نيست. طالبان اكنون در شرايطي قرار دارد كه در مقابل خود مسيري به جز مذاكره نمي‌بيند و در نهايت كمي ديرتر يا زودتر مجبور به توافق خواهد بود. به‌زودي بايد منتظر اعلام توافق صلح ميان طالبان و دولت افغانستان بود كه مي‌تواند براي دوطرف در شرايط كنوني نتيجه‌اي برد - برد تلقي شود.