ديروز هم خبر رسيد كه مرز بازرگان كه عمده‌ترين دروازه مبادلات 2كشور است، پس از بروز چندين مورد ناامني براي قطارها و كاميون‌هاي ايراني در خاك تركيه، از ايران به سمت تركيه بسته شده است. عرصه پرفراز و نشيب روابط ايران و تركيه در سال‌هاي گذشته همواره متأثر از عوامل بين‌المللي و منطقه‌اي بوده و بدون شك بر شرايط بين‌المللي و منطقه‌اي نيز تأثيرگذار بوده است. از دهه1990 كه تركيه تأثيرپذيري بسياري از سياست‌هاي آمريكا در منطقه پيدا كرد تاكنون كه به‌نظر مي‌رسد آنكارا به‌شدت در تلاش است خود را تأثيرگذار بر مناسبات منطقه و جهان نشان دهد، شاهد تغييرات بسياري در روابط تهران - آنكارا بوده‌ايم.
تشديد روند بيداري اسلامي در كشورهاي منطقه در سال‌هاي گذشته و تلاش‌هايي كه براي انحراف اين روند از مسير اصلي و اصيل آن انجام گرفت، به‌ويژه بحران سوريه، ازجمله مهم‌ترين دلايلي است كه در برهه كنوني، روابط ايران و تركيه را تحت‌تأثير قرار داده است. اگرچه روابط اقتصادي 2كشور و به‌ويژه صدور گاز ايران به تركيه، در سال‌هاي اخير روند رو‌به‌رشدي داشته، اما روابط سياسي 2كشور به دلايل مختلف به‌خصوص به‌خاطر مواضع متفاوتي كه در قبال تحولات منطقه اتخاذ كرده‌اند، دستخوش تحول شده است.
بدون شك، حمايت بي‌چون و چراي آنكارا از مخالفان دولت قانوني بشار اسد و تجهيز گروه‌هاي تروريستي درگير با دولت سوريه در چند سال گذشته اصلي‌ترين عامل تأثيرگذار بر روابط ايران و تركيه است. اقدامات آنكارا در جهت تجهيز گروه‌هاي تروريست درگير با دولت سوريه كه متحد راهبردي و مهم ايران در منطقه محسوب مي‌شود، چهره‌اي مداخله‌جو و قدرت‌طلب از تركيه ارائه كرده است؛ دولتي كه براي سرنگوني دولت قانوني كشور همسايه، مزدوراني وحشي را از سراسر جهان گرد آورده و به نام گروه‌هاي مبارز سوري راهي ميدان نبرد با سوريه كرده است.
حال آنكه سوريه خط مقدم نبرد با رژيم صهيونيستي است و همين دولت تركيه و رئيس‌جمهور آن در مواقعي كه منافعش اقتضا كند، خود را در مقابل رسانه‌ها حامي ملت فلسطين و مخالف سرسخت رژيم صهيونيستي نشان مي‌دهد، هرچند مبادلات اقتصادي بسياري هم با اين رژيم دارد. رجب طيب اردوغان پاييز گذشته در دانشگاه مرمره مدعي شد دولت ايران به دروغ مي‌گويد كه سوريه نقشي مهم در نبرد با اسرائيل دارد و بنابراين بايد از آن حمايت كرد.
او شهروندان سوري كه به‌دست گروه‌هاي تروريستي دست پرورده آنكارا در اين سال‌ها كشته شده‌اند را كشته شده به‌دست دولت سوريه خطاب كرده بود. البته در همان زمان ايران به اين ادعاها واكنش نشان داد و آنها را غيرمسئولانه و براي مصارف داخلي دانست. از اردوغان سؤال شد چه‌كسي مرزها را به روي تروريست‌ها باز كرده است؟ چه‌كسي به آنها اسلحه مي‌دهد و چه‌كسي كشورش را به اردوگاه آموزشي افراطيون تبديل كرده است؟
توهم قدرتي كه دولت تركيه در شرايط كنوني گرفتار آن شده، نه‌تنها سوريه كه عراق را هم درگير كرده است. تحولات عراق حكايت از آن دارد كه آنكارا فرو‌ريختن ساختارهاي قدرت در عراق پس از حمله آمريكا و خلأ قدرت به‌ويژه در تشكيلات نظامي آن را فرصت مناسبي براي افزايش نفوذ منطقه‌اي خود يافته و تلاش كرده گروه‌هاي تروريست را روانه اين كشور كند تا علاوه بر تضعيف ديگر همسايه خود در جهت قدرت‌طلبي‌هايش، در عين حال بتواند با نفوذ تاريخي ايران در عراق كه ناشي از اشتراكات معنوي و فكري با پيشينه چندين قرن است به نوعي مقابله كند. به هر حال، آنكارا با حمايت‌هاي اثبات‌شده‌اي كه از گروه‌هاي تروريستي در عراق دارد، به‌شدت به اختلافات قومي و مذهبي در اين كشور دامن زده است.
حتي برخي تحليلگران بر اين باورند اكنون كه كردها در عراق به‌عنوان يكي از مهم‌ترين نيروهاي مقابله‌كننده با داعش وارد عمل شده‌اند، دولت تركيه به آتش بس با نيروهاي پ‌ك‌ك پايان داد تا شايد بتواند با كشاندن كردهاي عراق در اين جبهه، آنها را از جبهه‌هاي مبارزه با داعش دور كرده و به اين وسيله، عرصه را براي جولان بيشتر داعش در عراق فراهم كند. جالب است كه نگراني‌هاي تركيه از تحركات كردها در مرز اين كشور با سوريه زماني افزايش يافت كه دولت بشار اسد به‌خاطر وسعت درگيري با گروه‌هاي تروريستي دست پرورده تركيه، قادر به كنترل مرزها با تركيه نبود و اختيار كنترل مرزها در اختيار كردها قرار گرفت.
- تحولات پس از توافق هسته‌اي
موضوع هسته‌اي و مذاكرات ايران و 1+5 هم ازجمله عرصه‌هايي است كه در روابط اين روزهاي ايران و تركيه بايد مورد توجه قرار گيرد. آنكارا در جريان مذاكرات طولاني هسته‌اي ابتدا تلاش مي‌كرد با ميانجي نشان دادن خود، از مذاكرات به نوعي در جهت عملي كردن آرمان تبديل كردن تركيه به قدرتي فرامنطقه‌اي استفاده كند. هرچند با چنين برداشتي چند دور از گفت‌وگوها در خاك تركيه انجام شد، اما منابع آمريكايي اين ادعا را مطرح مي‌كردند كه تركيه نسبت به برنامه هسته‌اي ايران بدبين است و نگراني خود از اينكه برنامه هسته‌اي ايران به مسابقه تسليحاتي در منطقه منجر شود را ابراز كرده است. هرچند كه اينگونه برداشت مي‌شد اين نگراني عمدتا از طريق واشنگتن به آنكارا القاء مي‌شده است.
اما در شرايط كنوني و پس از اينكه مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 پايان يافته و دوطرف به سندي براي حل و فصل مشكلات و مسائل دست يافته‌اند، به‌نظر مي‌رسد تركيه كه خود را رقيب ايران در منطقه مي‌داند، از گسترش ارتباطات بين‌المللي ايران در نتيجه حل و فصل مسئله هسته‌اي تاحدودي نگران شده است، همان نگاهي كه صهيونيست‌ها و برخي كشورهاي عرب حاشيه خليج‌فارس به موضوع دارند. با نگاه به برخي تمايلات اخواني در ميان سران هيأت حاكمه در تركيه شايد بتوان براي تحليل‌هايي كه معتقدند آنكارا از افزايش قدرت تهران پس از توافق هسته‌اي هراس دارد، وجهي قائل شد.
موضوع سوريه و تقويت موضع دولت قانوني اين كشور پس از توافق هسته‌اي ازجمله نگراني‌هايي است كه اين روزها توجه آنكارا را به‌خود معطوف كرده است. اكنون تركيه از آن هراس دارد كه با افزايش قدرت اسد و خودمختاري نسبي كه به كردهاي سوريه در مرز با تركيه اعطا شده است، «كمربند كردي» در مرزهاي تركيه شكل بگيرد و تهديد عليه آنكارا جدي‌تر شود. تركيه از آن هراس دارد كه با از دست دادن كنترل مرز خود با عراق و سوريه، به‌تدريج نفوذ خود در اين دو كشور همسايه كه تاكنون از طريق رابطه با گروه‌هاي تروريستي ميسر مي‌شده را نيز از دست بدهد.
البته بدون شك آنكارا از توافق هسته‌اي با ايران سود بسياري خواهد برد، چراكه به خوبي مي‌تواند از برداشته شدن تحريم‌هاي ايران در جهت افزايش سقف مبادلات تجاري خود با تهران استفاده كند، منوط به اينكه التزامات دوران پس از توافق هسته‌اي را درك كرده و البته در سياست‌هاي منطقه‌اي خود تجديدنظر اساسي كند. محمدجواد ظريف در مقاله‌اي كه چند روز پيش در روزنامه جمهوريت تركيه با عنوان ضرورت يك راهبرد جامع براي مبارزه با افراط‌گرايي خشونت‌طلب به چاپ رساند، به درستي تأكيد كرد كه ازجمله عوامل رشد افراط‌گرايي در عراق و سوريه، حمايت‌هاي نظامي و مالي برخي دولت‌هاي منطقه‌اي و همچنين ضعف عمدي يا سهوي در كنترل مرزهاي كشورهاي همسايه با عراق است كه پيوستن اعضاي جديد به داعش را ممكن كرده است.
- بازتاب لغو سفر ظريف در رسانه‌هاي تركيه
اعلام خبر تعويق سفر محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران به آنكارا كه قرار بود ديروز انجام شود، در رسانه‌هاي تركيه بازتاب داشت. خبرگزاري‌هاي آناتولي، دوغان، جيهان و همچنين شبكه‌هاي خبري تلويزيوني مختلف همانند ان‌تي‌وي، سي‌ان‌ان ترك، شبكه تلويزيون دولتي تركيه و سامان يولوخبر، موضوع تعويق اين ديدار را در رأس اخبار خود منتشر كردند.
پايگاه اينترنتي روزنامه راديكال نيز در خبري از تعويق ديدار ظريف از تركيه نوشت: وزير خارجه ايران قرار بود در اين ديدار طرحي را درباره روند برقراري صلح در سوريه به مقامات تركيه ارائه كند. به‌نوشته راديكال، قرار است اين طرح 4ماده‌اي به بان كي مون، دبيركل سازمان ملل نيز ارائه شود. پايگاه اينترنتي روزنامه صباح تركيه هم خبر طرح 4ماده‌اي صلح در سوريه كه قرار بود ظريف به مقامات تركيه ارائه كند را منتشر كرد.