دليل اين تغيير رويه چه استرس‌هاي زندگي امروزي باشد و چه تغييرات برنامه غذايي و آلودگي‌هاي محيطي و... خيلي‌ها را دچار عوارض پس از بيماري كرده و متأسفانه جان تعداد زيادي را هم گرفته است. با اين حساب، دانستن راه و رسم مواجهه با سكته و مراقبت‌هاي ضروري در زمان بروز آن، براي هر كسي لازم است. اين مطلب بخشي از توصيه‌هاي دكتر رضا رشيدي، پزشك عمومي است.
- وقتي قلب از تيك‌تاك مي‌ايستد
وقتي يكي از اطرافيان شما از درد سينه يا معده شكايت مي‌كند و مي‌گويد كه اين درد مستمر و بدون وقفه بوده است بايد زنگ خطر را بشنويد و شروع به بررسي ديگر علامت‌ها در او كنيد. از او بپرسيد كه آيا اين درد با حالت تهوع و تنگي نفس همراه بوده؟ اگر پاسخ مثبت بود خيلي سريع با ۱۱۵ تماس بگيريد و تا رسيدن اورژانس، كمك‌هاي اوليه را براي او انجام دهيد چرا كه به‌احتمال زياد فرد بيمار، يك سكته قلبي را پشت سر گذاشته است.
سكته‌هاي قلبي خيلي وقت‌ها بي‌سر و صدا و زيرپوستي اتفاق مي‌افتند و حتي خود بيمار هم متوجه آن نمي‌شود. در واقع سكته قلبي به‌علت انسداد يكي از عروق كرونر (رگ‌هايي كه خون را به عضله قلب مي‌رسانند) است و در چند لحظه خون رساني به قسمتي از عضله قلب به‌شدت كم يا متوقف مي‌شود.
- چطور بفهميم سكته كرده‌ايم؟
در بيشتر افرادي كه سكته قلبي مي‌كنند، اين علائم مشترك است؛ هر چند كه همه علامت‌ها لزوما در يك فرد مشاهده نمي‌شود. اين علائم عبارتند از: 1- فشار و احساس فشردگي يا درد در مركز قفسه سينه كه بيش از چند دقيقه طول مي‌كشد يا مرتب شدت مي‌گيرد. 2- دردي كه از قفسه سينه شروع شده و در شانه‌ها، گردن يا بازو‌ها انتشار مي‌يابد. 3- احساس ناراحتي در قفسه سينه كه با احساس سبكي سر، ضعف، تعريق، تهوع يا تنگي‌نفس همراه باشد. 4- از حال رفتن بي‌مقدمه فرد. 5-خاكستري شدن پوست يا آبي شدن لب‌ها. 6- ضربان سريع و ضعيف كه ممكن است نامنظم باشد (نبض طبيعي حدود ۶۰ تا ۸۰ بار در دقيقه است). 7- عرق زياد و سرد شدن پوست.
- كمك‌هاي اوليه در سكته‌هاي قلبي
علائم بيمار را بررسي كنيد و اگر نشانه‌هايي را كه ذكر كرديم داشت، خيلي سريع و قدم به قدم، اين كار‌ها را انجام دهيد: 1- با اورژانس ۱۱۵ تماس بگيريد و شرايط جسمي و سني بيمار را شرح دهيد. ۲- تا رسيدن اورژانس، تعداد تنفس و نبض بيمار را در يك دقيقه بشماريد و به پزشك اورژانس اطلاع دهيد. ۳- به بيمار كمك كنيد تا در وضعيتي با حداقل درد قرار گيرد؛ مثلا مي‌توانيد او را بنشانيد، او را به پشتي يا بالش تكيه داده و پا‌هايش را روي يك بالش بگذاريد. ۴- لباس‌هاي بيمار را سبك كرده و گردن و كمر او را آزاد كنيد؛ يعني كمربند را باز كرده و شال گردن يا روسري او را درآوريد. ۵- هم خودتان آرام باشيد و هم به بيمار آرامش رواني بدهيد. با اين كار تا حد زيادي علائم بيمار را تخفيف مي‌دهيد.
۶- از او بپرسيد كه تا به حال سابقه بيماري قلبي داشته است و از نيتروگليسيرين (يا همان قرص زير زباني) استفاده مي‌كند يا نه. اگر بيمار سابقه استفاده از نيتروگليسيرين را دارد، يك دوز از اين قرص را به او بدهيد (يعني اگر هميشه يك قرص مصرف مي‌كند، فقط يك عدد به او بدهيد؛ نه بيشتر). اين دارو فشار خون را كم مي‌كند، بنابراين بيمار بايد هنگام دريافت آن، در حالت نشسته يا درازكش باشد. بد نيست بدانيد كه اين دارو (كه به‌صورت اسپري يا پماد پوستي هم وجود دارد) باعث گشاد شدن شريان‌هاي كرونر و افزايش جريان خون به قلب مي‌شود و كار قلب را سبك‌تر مي‌كند. قرص زير زباني بايد به‌طور طبيعي حل شود. بنابراين مراقب باشيد كه بيمار قرص را قورت ندهد. ۷- اگر بيمار سابقه مصرف داروهاي قلبي ندارد، مي‌توانيد يك قرص آسپرين ۳۰۰ميلي گرم به او بدهيد و از او بخواهيد به آهستگي آن را بجود. البته به شرطي كه بدانيد به اين دارو حساسيت قبلي ندارد و قرص ديگري براي بيماري قلبي استفاده نمي‌كند.
- نشانه‌اي مهم براي سكته قلبي
وقتي خون‌رساني به عضلات قلبي مختل شده و عضله مي‌ميرد، مي‌گويند حمله قلبي يا سكته قلبي رخ داده. سكته قلبي هميشه به مرگ ختم نمي‌شود اما گاهي اوقات، قلب از تپش مي‌ايستد كه نتيجه اين اتفاق مرگ حتمي است. ايست قلبي درواقع به‌دليل اختلال در عملكرد سيستم الكتريكي قلب ايجاد مي‌شود و عملكرد صحيح قلب ناگهان از كار مي‌افتد. قبل از آنكه قلب از كار بايستد، معمولا نشانه‌هاي آريتمي يا ريتم نامنظم قلب ديده مي‌شود. در اين شرايط بطن‌ها نمي‌توانند خون را پمپ كنند، بنابراين قلب از كار مي‌ايستد و تنها چند لحظه بعد، بيمار فوت مي‌كند.
وقتي فردي در معرض ايست قلبي قرار دارد، يك نشانه مهم را در او مي‌توان ديد: از دست دادن ناگهاني واكنش و پاسخ؛ يعني اگر بر شانه فرد بزنيد، به سمت شما بر نمي‌گردد يا اگر بگوييد جواب سؤالي را بدهد يا سرش را تكان دهد، از او واكنشي نخواهيد ديد. اگر چنين نشانه‌هايي از ايست قلبي را ديديد به سرعت از اطرافيان كمك بخواهيد و بگوييد با اورژانس تماس بگيرند. در اين فاصله، خودتان شروع به چك كردن تنفس كنيد. اگر فرد نفس نمي‌كشد يا تنفس بريده بريده دارد، بايد او را احيا كنيد. عمليات احيا با بازگرداندن ريتم منظم قلب، مي‌تواند خطر مرگ را رفع كند. براي اين كار، ماساژ قلبي را انجام دهيد و به سرعت روي قلب فشار وارد كنيد. اين كار را تا رسيدن اورژانس انجام دهيد.
- علت ايستادن ضربان قلب
بروز ايست ناگهاني قلبي به‌ويژه در جوان‌تر‌ها كه سابقه بيماري‌هاي قلبي در آنها ثبت نشده، نشان از يك اختلال خاموش دارد. عواملي هستند كه قلب را مستعد ايست مي‌كنند. قلبي كه به هر علتي آسيب ديده يا بزرگ شده است، در معرض سكته قرار دارد. گرفتگي عروق قلب كه در پي سكته يا همان حمله قلبي اتفاق مي‌افتد هم بيمار را مستعد ايست قلبي مي‌كند. ضخيم شدن عضلات قلب به‌دليل فشارخون بالا يا بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب و نارسايي قلبي هم عامل ايست قلبي است.
در برخي شرايط كه تركيب خوني افراد دستخوش تغيير مي‌شود هم احتمال ايست قلبي وجود دارد؛ مثلا وقتي داروهاي ادرارآور مصرف مي‌كنيد، ممكن است سطح پتاسيم و منيزيم خون شما به‌شدت كاهش پيدا كند. اين اتفاق باعث سكته شده و خطر ايست قلبي را ايجاد مي‌كند. فشار خون بالا، مصرف سيگار، ديابت، كلسترول بالا، چاقي و بزرگي بطن چپ قلب و استرس و شرايط بد عصبي هم از ديگر دلايل مهم ايست قلبي به شمار مي‌روند.