به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، شهر آران و بیدگل از جمله شهرهای کویری ایران است که هم چنان بخش گسترده‌اي از بافت تاریخی آن از گذر تاریخ برای اکنون به یادگار مانده است.
محور اصلی بافت تاریخی این شهر، محله‌های همجوار دربند، سرکوچه یخچال، بازار، قاضی، سرکوچه دراز و وشاد است که با وجود تخریبهای گسترده، هم چنان قابلیتهای فراوانی برای مطالعه و بررسی علمی دارند.
رضا نوری شادمهانی سرپرست هیات کاوش این منطقه در گفت وگو با سایت پژوهشگاه (richt.ir ) گفت: محله سرکوچه یخچال، بخشی از این محور تاریخی است که دارای متمرکزترین و متنوعترین آثار و بناها (اعم از خانه های تاریخی، آب انبار، مسجد سردابهای، حسینیه، گذر، حمام و ...) است.
وی افزود: در مردادماه سال 1394 در عملیات عمرانی شهرداری آران و بیدگل، در بخش مرکزی این محله در میدانی که حدفاصل حسینیه و مسجد تاریخی است، نشانه‌هایی از اتاقک‌هایی مشاهده شد که با خاکبرداری‌های بعدی، یک اتاقک با طاقهای سست و فروریخته آشکار شد. بر اساس شواهد امر و روایات شفاهی، این اتاقبخش مرکزی حوض خانه ی قدیمی محله سرکوچه یخچال است.
شادمهانی گفت :هدف اصلی این کاوش مشخص کردن اجزای گوناگون وابسته به این مجموعه و در مرحله بعد تاریخ‌گذاری و بازسازی ارتباط فضایی این حوضخانه با فضاهای تاریخی گوناگون محله تاریخی سرکوچه یخچال بود.
این باستان شناس تصریح کرد :نکته قابل تأمّلی که اهمیت تاریخی این بنا را افزایش می‌هد، ارتباط این حوضخانه با بناهای اطراف اعم از مسجد زیرزمینی، خانه‌های تاریخی، آب انبار و همچنین حوضخانه محله دربند بوده که از طریق شبکه‌ای از کانالهای دستکند زیرزمینی به هم متصل شده بودند.
مجوز کاوش اضطراری دربنای حوضخانه شهر آران و بیدگل توسط رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است.