در اين 10روز انواع و اقسام پيام‌ها در شبكه‌هاي اجتماعي و مجازي درباره اين اتفاق دست‌به‌دست شد. بيشتر اين پيام‌ها شامل شبهات عقيدتي و شايعات خبري بود كه با هدف خاصي به ميداني براي اسلام‌ستيزي تبديل شد. در اين ميان اتفاق بدي كه افتاده اين است كه افرادي كه عواطف و احساسات آنها به وسيله اين پيام‌ها مورد هجوم قرار گرفته، آنها را پخش و كپي مي‌كنند. به بعضي از اين پيام‌ها اشاره مي‌كنيم و به آنها پاسخ مي‌دهيم.
- حج را تحريم كنيم
اين شبهه و سؤال، بعد از پيش‌آمدن جريانات اخير در مكه در ذهن بعضي از مردم ايجاد شد كه چرا ايران حج را تحريم نمي‌كند، چرا با وجود حاكميت آل سعود و وهابيون، ما به حج مي‌رويم و پولمان را به دشمنان اسلام مي‌دهيم؟ چرا بايد پولمان را به كساني بدهيم كه شيعيان مظلوم يمن و بحرين را مي‌كشند؟
پاسخ به اين سؤال بسيار واضح است. حج مثل نماز و روزه، يكي از 10ركن و فروع دين اسلام است و همه مسلمانان درصورت داشتن استطاعت بايد آن را انجام دهند. حج، يكي از مهم‌ترين نشانه‌هاي اتحاد مسلمانان با يكديگر است و هرساله فقط در موسم حج مسلمانان از سراسر دنيا كنار يكديگر قرار مي‌گيرند.ديدن اين اتحاد و هماهنگي، وحدت و برادري بين مسلمانان براي دشمنان سخت و آزاردهنده است. علاوه بر اين، وهابيون، شيعيان را رافضي و مشرك مي‌دانند و درباره شيعيان سخنان و تعاريف ناصحيحي به پيروانشان مي‌گويند. فرصت حج بهترين دفاع عملي در برابر اين سخنان است كه ما نبايد آن را از خودمان بگيريم؛ همانطور كه امامان معصوم ما از فرصت حج براي گسترش معارف ديني و عقايدشان استفاده مي‌كردند و با اينكه تقريبا همگي در دوران حكام طاغوت زندگي مي‌كردند، هيچكدام حج را تعطيل نكردند.
علاوه بر همه اينها، چون حج يكي از واجبات الهي است، تحريم كردن حج و صدور اجازه نرفتن به حج، به‌عهده حاكم شرع، مراجع و عالمان دين است كه بنابر شرايط مي‌توانند چنين حكمي بدهند.
- خدا كو؟
چرا خدا به حاجي‌ها كمك نكرد و مراقب آنها نبود؟ مگر آنجا خانه و سرزمين امن خودش نيست، پس چرا حافظ مهمانان خودش نبود؟ پس خدا خودش هم راضي به پيش‌آمدن اين اتفاقات ناگوار بوده است! مگر همه اتفاقات به اذن خدا انجام نمي‌گيرد؟ پس خدا خودش خواسته حاجي‌ها فوت كنند. اين دست سؤالات و شبهات بعد از حادثه سقوط جرثقيل در مكه شروع شد و بعد از حادثه منا، شدت گرفت. واقعا چرا خدا به مهمانانش كمك نكرد؟درست است كه همه تحولات و اتفاقات با اجازه و به اذن خدا صورت مي‌گيرد ولي اين به معني نفي اختيار از انسان‌ها نيست. انسان براساس اختياري كه دارد، اشتباهات و كارهاي نادرستي هم انجام مي‌دهد و علت خيلي از اتفاقات، اشتباهات و خطاهاي عمدي يا سهوي خود انسان‌هاست كه اتفاقا با اختيار خودشان انجام مي‌دهند و نتيجه آن را مي‌بينند. اتفاقات ناخوشايندي در طول تاريخ افتاده كه تلخ‌تر از حادثه منا بوده و داغش خيلي بزرگ‌تر از اين اتفاقات است، مثل حوادث و شرارت‌هايي كه براي ائمه ايجاد مي‌كردند، اينكه خدا جلوي آنها را نگرفته به اين معني نيست كه راضي به انجام آن امور بوده يا توانايي برطرف كردن آن شرارت‌ها را نداشته است بلكه گاهي ضرورت‌هايي بزرگ‌تر، جلوي دخالت مستقيم و معجزه‌واردر برطرف‌شدن اين امور يا مانع تحقق شدن اين بلايا را مي‌گيرد.
- هيزم به آتش كينه قديمي انداختن
اين چند روز، متأسفانه برخي مي‌خواهند آتش دعواي عرب و عجم را دوباره برپا كنند و موج جديدي از عرب ستيزي بين مردم ايجاد كنند. در قالب برخي از جملات احساسي كه عاطفه ايرانيان را تحريك مي‌كند مي‌تازند كه چرا پولشان را به اعراب مي‌دهند و براي آنها خرج كرده و به سرزمين اعراب سفر مي‌كنند. اين موج كه شايد در ظاهر يك كينه قديمي بين عرب و عجم را زنده مي‌كند و خيال دارد بين مردم عرب‌ستيزي ايجاد كند، در واقع به جنگ اسلام و مسلماني مي‌رود و مي‌خواهد دستورات اسلامي و محبت به دين را بين مردم كمرنگ كند و از بين ببرد. اين نكته را بايد يادمان باشد كه به گفته خدا در آيه 27سوره حج كه به حضرت ابراهيم مي‌فرمايند در ميان مردم به حج اعلان عمومي كن، حج يك فرمان و دستور عمومي براي همگي مردم است و كعبه متعلق به همه مسلمانان جهان است و مالكي ندارد.
- خدا همه جا هست
وقتي خدا خود بيان مي‌كند كه همه جا حضور دارد و ناظر ماست، پس ديگر لزومي به مكه رفتن و كنار كعبه عبادت كردن نيست. خانه خدا در قلب ماست و خود او هميشه همراه ماست.
اين مفهوم كه خدا همه جا هست كاملا درست است ولي بايد گفت برخلاف اين تصور عوامانه، حج، زيارت خدا نيست بلكه همايش گراميداشت دين خداست. هركدام از مناسك حج، مفهوم و معنايي بالاتر از شكل ظاهري خود دارند كه خدا براي يادآوري آن تعاليم حج را قرار داده است. مثلا يكي از مناسك حج قرباني كردن است. هرساله هزاران نفر از فقراي مكه و شهرهاي اطراف، به‌واسطه اين مراسم تا چندين وقت سير مي‌شوند، قسمتي از گوشت قرباني‌ها نيز هرسال منجمد و بسته‌بندي مي‌شود و به كشورهاي فقير آفريقايي ارسال مي‌شود، اين كمك به فقرا و نيازمندان يكي از عوامل گسترش خير و نيكي بين مردم است.
- به فقرا كمك كنيم
«حج به خدا جز به دل پاك نيست/ شستن غم از دل غمناك نيست» اين شعر و شعرهاي مشابه اين بيت هم اين چند روز با متن‌ها و عكس‌هايي كه بيان مي‌كردند به جاي رفتن به حج، بايدبه فقرا كمك كرد، بين كاربران فضاي مجازي بسيار چرخيد.
در جواب بايد گفت خداوند هم به كمك و ياري به فقرا و نيازمندان تاكيد دارد و انفاق را جزو دستورات موكد ديني قرار داده است. از طرفي خداوند به رفتن به حج و انجام دادن اعمال آن هم دستور داده است. نكته اينجاست كه لازم نيست براي احيا و انجام يك دستور از فرامين خدا، باقي دستورات و فرايض را تعطيل كنيم و كنار بگذاريم. علاوه‌بر اين در روايات اسلامي يكي از فوايد مهم فريضه حج، رفع گرفتاري و فقر از جامعه و همچنين توانگري افراد معرفي شده است مانند اين روايت از امام صادق عليه‌السلام كه مي‌فرمايند: «نديده‌ام كه چيزي همانند مداومت بر زيارت اين خانه چنان سريع توانگري بياورد و فقر بزدايد» (امالي طوسي/694/1478)
پاسخ ديگر به اين شبهه اين است كه حج فقط بر كسي كه مستطيع است، يعني مي‌تواند هزينه حج را تأمين كند و وقتي برگشت نيز خرج زندگي‌اش را داشته باشد، واجب است و قبل از رفتن به اين سفر بايد خمس و زكات مالش را پرداخته باشد. يكي از مصارف خمس و زكات نيز كمك به فقرا و نيازمندان است؛ يعني حجاج قبل از سفرشان نيز به نيازمندان كمك مي‌كنند، در موسم حج نيز با دادن صدقه و همچنين قرباني، باز به فريضه انفاق و كمك به نيازمندان، عمل مي‌كنند.
- شايعاتي كه در شبكه‌ها چرخيد
در تب و تاب10 روز اخير كه هر لحظه اخبار جــديدي از فجايع به‌وجود آمده در منا مي‌رسيد، مردم نيز در شبكه‌هاي اجتماعي پابه پاي روزنامه‌نگاران و خبـرنــگاران بـه اشتراك‌گذاري خبرها، عكس‌ها و فيلم‌هاي اين واقعه پرداختند. ولي در اين ميان متأسفانه بازار شايعات نيز داغ بود و گاهي خبرها و عكس‌هايي ناصحيح و غيرمربوط به اين حادثه دست به‌دست در فضاي مجازي مي‌چرخيد و كاربران بدون فكر به عواقب اين اشتباه، به‌كار خود ادامه مي‌دادند. به چند نمونه از اين شايعات و خبرهاي بي‌اساس اشاره مي‌كنيم:
عكس‌ها
از 3 روز بعد از عيد قربان و وقوع آن حادثه دلخراش، عكسي بين كاربران پخش شد و مدعي بود متعلق به دفن دسته جمعي حجاج توسط آل سعود است و خشم عده زيادي از هموطنان را به اين اقدام سعودي برانگيخت. ولي با جست‌وجو در اخبار اينترنت، مشخص شد عكس متعلق به آتش‌سوزي سال گذشته است كه در كراچي پاكستان اتفاق افتاده و اجساد را بعد از حادثه به اين صورت دفن كردند.
عكسي نيز در شبكه‌ها پخش شد كه مدعي بود عربستان با بولدوزر، اجساد مردم را جمع‌آوري كرده است. مشخص بود پخش‌كنندگان آن تصوير، هيچ آشنايي با سرزمين وحي و اماكن آن ندارند، چون در عكس پخش شده، سازه قديمي محل رمي جمره مشخص بود كه چندين سال است اين سازه جمع شده است و چيزي شبيه ديوار به جاي آن ساخته‌اند.
فيلم‌ها
2مرد عرب، نه با لباس احرام كه با لباس عادي روزانه، دشداشه پوشيده و عقال عربي بر سر، در اتومبيلي نشسته‌اند و از سقف آفتابي (سان روف) اتومبيل‌شان به سمت جمره سنگ پرتاب مي‌كنند. اين فيلمي بود كه اين چند روز بين كاربران چرخيد و مدعي بود يكي از شاهزادگان سعودي است و خيابان‌هاي منتهي به منا به‌خاطر اين جوان بسته و قرق شده و منجر به كشته شدن اين تعداد آدم شده است. اما با كمي دقت به محيط پيرامون ماشين ديده مي‌شد، آدم‌هاي عادي و معمولي در حال راه رفتن هستند و هيچ نيروي امنيتي و پليسي وجود ندارد ولي در شرايط قرق يك مكان براي شخص مهمي مثل شاهزاده، اصولا هيچ فرد عادي در اطراف نمي‌تواند تردد كند و سربازان و نيروهاي امنيتي اطراف ماشين حضور دارند. علاوه بر اين، يك شاهزاده اصولا خودش رانندگي نمي‌كند!
كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي و مجازي يكديگر را تشويق به رأي‌دادن در يك سايت مي‌كردند كه مدعي بود اين رأي‌گيري بابت گرفتن مديريت حج از عربستان سعودي است. توضيح اين پيام به اينگونه بود كه در برابر سؤال پرسيده شده، گزينه نعم را بزنيد تا نشان دهيد با اين قضيه موافق هستيد. آن سايت (الحره) متعلق به يكي از رسانه‌هاي رسمي دولت آمريكاست كه مشابه ايراني اين سايت، صداي آمريكاست. آنان با جهت‌گيري تلاش مي‌كنند تا كينه و تفرقه بين مسلمانان را ايجاد و تشويق كنند. قطعا هيچ نيت خوبي براي اين رأي‌گيري ندارند و كاملا مشخص است كه هرگز هيچ اتفاقي مبني بر خواست و رأي ما، از اين نظرسنجي اتفاق نمي‌افتد.
شايعات خبري
متن و عكسي از صفحه اول يكي از روزنامه‌هاي سال58 در شبكه‌هاي موبايلي و بين كاربران پخش شد كه قسمتي از صحبت امام خميني را ذكر مي‌كرد كه فرموده بودند به جاي زيارت مكه و مدينه و عتبات، ايران را آباد كنيد و مدعي بودند كه امام هم نظرشان كنار گذاشتن حج و عتبات و به جاي آن رسيدگي به اوضاع ايران و كشور خودمان بوده است. اما قضيه از چه قرار است؟ در خرداد سال 58، يعني 4ماه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، امام فرمان به جهادسازندگي براي رفع خرابي‌هاي بي‌اندازه زمان پهلوي دادند و مردم را تشويق به آباداني و ساختن كشور كردند و در پيامي از افرادي كه قبلا به حج و عتبات رفته بودند خواستند كه به جاي رفتن مجدد و سفر استحبابي به اين اماكن، پول آن را صرف آباداني ايران كنند:«همه موفق باشند كه در اين جهاد شركت كنند و اين خرابه را بسازند و برادران خود را كمك نمايند كه شايد هيچ عبادتي بالاتر از اين عبادت نباشد. بلكه من از اشخاصي كه براي زيارت‌ها مثل زيارت مكه معظمه و مدينه منوره مي‌خواهند به‌طور استحباب بروند، از آنها مي‌خواهم و تقاضا مي‌كنم كه شما براي ثواب مي‌خواهيد مكه مشرف بشويد و يا مي‌خواهيد مدينه منوره و يا به عتبات مشرف شويد، امروز ثوابي بالاتر از اين نيست كه به برادران خودتان كمك كنيد و اين سازندگي را همه با هم شروع كنيد كه ايران خودتان درست ساخته بشود و برادران شما نجات يابند. خداوند به همه شما اجر عنايت مي‌كند و همان ثوابي را كه شما از زيارت‌ها مي‌خواهيد، خداوند به شما در اين جهاد خواهد داد».
پيام امام در يك مقطع خاص از تاريخ كشور داده شده است و درباره سفرهاي مستحبي مردم بوده است و نمي‌توان و نبايد آن را براي هميشه زمان‌ها و سفرهاي واجب تعميم داد.
پيام كوتاهي در شبكه‌هاي موبايلي پخش شد، مبني بر اين ادعا كه سقف مسعي (محل سعي) در مسجد الحرام فروريخته و درب‌هاي مسجدالحرام را به‌خاطر اين اتفاق بسته‌اند. خبر خيلي سريع توسط مسئولين حج و زيارت تكذيب شد و از مردم تقاضا شد اخبار را فقط از طريق كانال‌هاي رسمي پيگيري كنند.
شايعه ديگري كه در چند روز اخير پخش شد، ورود ناگهاني كاميون به محل استقرار زائران در فرودگاه بود كه به كشته شدن 2زائر و مجروح شدن 2تن ديگر منجر شده ولي اين خبر نيز در جست‌وجوي اخبار خبرگزاري‌هاي موثق، مشخص شد براي 2سال پيش و مربوط به سال 92است.
متن ديگري ادعا مي‌كرد مي‌خواهد علماي اسلام را به چالش بكشاند و درباره وضعيت حاجيان زخمي كه نمي‌توانند ديگر اعمالشان را تمام كنند و به كشور برمي‌گردند، سؤال كرده بود. اين شبهه نيز آنقدر ساده بود كه مشخص بود كسي كه براي نخستين بار آن را نوشته و باقي پخش‌كنندگان آشنايي چنداني با احكام مربوط به حج ندارند و نمي‌دانند جواب اين سؤال در همه كتب فقهي و توضيح‌المسائل‌ها آمده است و در بدترين شرايط هم با گرفتن نايب، به راحتي مسائل شرعي حل و فصل مي‌شود.
- آنچه از شما ساخته است
مهارت عكس‌العمل درباره شبهات و شايعات چيست؟
بسياري از ما، كاربر فضاي مجازي و شبكه‌هاي موبايلي هستيم و در گروه‌هايمان با اخبار و شايعات مختلف روبه‌رو بوده‌ايم. آيا مي‌دانيد بهترين برخورد با اينگونه پيام‌ها چيست؟ و در برابر كپي‌پيست‌هاي فراوان آنها در گروه‌هاي مختلف بايد چه عكس‌العملي نشان دهيم؟ اگر بخواهيم براي ديگران آن خبر را ارسال كنيم، قبل از ارسال چه نكته‌هايي را بايد رعايت كنيم؟
نخستين برخوردتان با اين پيام‌ها چيست؟ تعجب مي‌كنيد و سريع آن را كپي مي‌كنيد و در باقي گروه‌هايتان مي‌فرستيد؟ بهتر است كمي دست نگه‌داريد، فقط به ظاهر متن و عكس و پيامي كه برايتان ارسال شده، اكتفا نكنيد. كمي درباره آنها فكر كنيد. ببينيد با عقل و شرايط آن اتفاق سازگار است؟
اگر عكسي برايتان ارسال شده و مدعي اتفاقي در حادثه اخير است، بعد از نگاه كردن با دقت به جزئيات آن، مي‌توانيد آن عكس را در قسمت جست‌وجوي تصاوير گوگل آپلود كنيد و از گوگل بخواهيد در سايت‌ها و وبلاگ‌هاي مختلف بگردد و سايت‌ها و خبرهايي كه آن عكس در آن به‌كار رفته را، بيابد. با كمي صرف زمان و دقت، به منبع اصلي عكس دست خواهيد يافت و مي‌فهميد كه ماجراي اصلي عكس چيست.
اگر خبري در قالب متن برايتان ارسال شده، آن را كپي كنيد و به جاي ارسالش به گروه ديگري، مرورگر موبايلتان را باز كنيد و آن خبر را به موتورهاي جست‌وجو بدهيد و ببينيد آيا هيچكدام از سايت‌هاي خبري و خبرگزاري‌هاي «مهم و رسمي»، آن خبر را مخابره و منتشر كرده‌اند؟ به سايت‌هاي زرد و غيرخبري اعتماد نكنيد و آنها را به‌عنوان منبع موثق نپذيريد.
اگر يك خبر همراه با لينك سايت خبري رسمي برايتان آمد، به بودن آن لينك در خبر اكتفا نكنيد و حتما آن لينك را در مرورگرتان باز كنيد و از صحت آن مطمئن شويد،گاهي صفحه اصلي، مربوط به چيز ديگري است يا اينكه پيام كپي شده بخش ناقصي از كل خبر است.
اگر از دوستي يا آشنايي خبري شنيديد كه مدعي شد از يكي از شاهدان عيني شنيده يا از منبع موثقي شنيده و گفته خبر به‌صورت عمومي پخش نمي‌شود، سعي كنيد به احساسات خود مسلط باشيد و سريع و از روي احساسات، آن را براي ديگران تعريف و ارسال نكنيد. در بيشتر موارد، احساسات انساني ما، وقايع را از آنچه در حقيقت وجود دارد، بزرگ‌تر بيان مي‌كند. اگر خبري قرار باشد به‌صورت عمومي پخش نشود، اصلا نبايد آن را براي كسي بازگو و تعريف كرد!
در اين چند روز، عكس‌هاي دلخراش و متاثركننده‌اي از جان‌باختگان و مجروحين منتشر شد. شايد اگر انتشار گسترده اين عكس‌ها را به‌عهده خبرگزاري‌ها بگذاريم و افراد را براي ديدن يا نديدن آن مختار بگذاريم، بهتر باشد. شايد در گروه‌هايمان افرادي باشند كه از ناراحتي‌هاي روحي يا جسمي خاصي رنج مي‌برند و ديدن اين صحنه‌ها حال آنها را بدتر كند. اگر عكس يا فيلمي را براي آگاهي افراد گروه ارسال كرديد، حتما قبل از آن در يك جمله بنويسيد كه اين عكس يا فيلم، داراي صحنه دلخراشي است تا هركسي تمايل نداشت آن را دانلود و مشاهده نكند.
در جريان هر حادثه‌اي افرادي هستند كه دنبال بهانه‌جويي براي ترديدافكندن در باورهاي ملي و ديني مردم مسلمان ايران هستند. اينگونه كارها با هدف تضعيف ساختار اجتماعي ملت ايران صورت مي‌پذيرد. در حال حاضر چندين سايت درخصوص پاسخگويي به شبهات ايجاد شده و فعال هستند و اطلاعات مفيدي در اختيار شما قرار مي‌دهند. در دنياي بي‌حساب و كتاب اخبار فضاي مجازي، هيچ وقت پرسيدن و جست‌وجو را فراموش و ترك نكنيد تا قرباني جريان‌سازي‌‌ها نشويد.
در اين مواقع و به‌خاطر اين حادثه بين افراد خانواده و فاميل بحث و گفت‌وگوي زيادي درمي‌گيرد. سعي كنيد اطلاعات‌تان را از موضوعات صحيح و موثق بالا ببريد و با كمال احترام و دوستانه در بحث شركت كنيد و اطلاعات صحيحتان را در اختيار ديگران قرار دهيد.