از طرفي ايالات متحده آمريكا و كشورهاي اروپايي در اين مدت بايد به‌دنبال تقنين و قانون‌گذاري و نوشتن آيين‌نامه‌هاي اجرايي رفع تحريم‌ها باشند. با توجه به شرايطي كه در آن قرار داريم به 3 موضوع بايد اشاره كرد:
- عناصر فعال تا به نتيجه رسيدن برجام
الف) نقش اول را در اين عرصه ايران دارد. در اين شرايط ايران بايد تعهدات پذيرفته شده خود در برجام را به‌صورت كامل انجام دهد. از‌جمله، برچيدن سانتريفيوژها، بازسازي اراك و فروش اورانيوم غني‌شده ايران يا اكسيد كردن آن
ب) نقش دوم برعهده آژانس انرژي اتمي است. آژانس در اين مرحله موظف است 2 گزارش به مجامع جهاني بدهد.
گزارش اول: اين گزارش بايد در بازه زماني تعيين شده تا 15دسامبر يعني 24آذر داده شود. اين گزارش معطوف است به فعاليت‌هاي گذشته ايران، همانطور كه ذكر شد.
گزارش دوم: اين گزارش معطوف است به تعهدات ايران از يكشنبه به بعد كه البته براي آن سقف زماني درنظر گرفته نشده است ولي طبق گفته‌هاي اخير رئيس‌جمهور اين اقدامات هم با سرعت انجام مي‌شود. به‌نظر مي‌رسد تا آخر آذر‌ماه اين گزارش نيز ارائه شود. اين نهاد بين‌المللي بعد از انجام تعهدات جمهوري اسلامي ايران موظف است در گزارش بي‌طرفانه فعاليت‌هاي ايران را تأييد كند و مهر صحت بر انجام تكاليف ايران بزند تا توافق هسته‌اي ميان ايران و 6 كشور وارد مرحله جديدي شود.
ج) نقش سوم را آمريكا و اتحاديه اروپا دارد. مهم‌ترين مرحله از اين فرايند را مرحله سوم دارد كه به‌اصطلاح به آن مرحله اجرا مي‌گويند. در واقع بعد از آنكه ايران تعهدات خود را انجام داد و آژانس فعاليت‌هاي ايران را تأييد كرد، نوبت آمريكا مي‌رسد كه كليه تحريم‌هاي ثانويه ايران را بردارد و به اين‌تر‌تيب همه شركت‌هاي بين‌المللي حق دادوستد آزادانه با ايران را پيدا مي‌كنند و در واقع آن روز، روز اجراي تعهدات دوطرف است. براساس آنچه تا امروز اتفاق افتاده است براي مقامات ديپلماتيك ايران روشن شده است كه اگر ايران به تعهدات خود عمل كند طرف مقابل هم به دلايل مختلف، به تعهدات خود عمل مي‌كند و در واقع تحريم‌هاي ظالمانه عليه ايران برداشته مي‌شود. البته در اين مورد بايد هوشيارانه عمل كند.
- تحريم‌هايي كه قرار است فرو بريزند
سؤالي كه در اينجا مطرح مي‌شود اين است كه آيا تحريم‌هايي كه برداشته مي‌شود، تحريم‌هاي اوليه كنگره را هم شامل مي‌شود يا خير؟ درپاسخ به اين سؤال بايد بگوييم براساس متن برجام تحريم‌هاي ظالمانه عليه ايران در روز اجراي برجام فقط شامل تحريم‌هاي ثانويه مي‌شود. البته تحريم‌هاي اروپايي‌ها به‌صورت كامل لغو مي‌شود اما تحريم‌هاي اوليه آمريكايي‌ها برداشته نمي‌شود.
در واقع آمريكا در تحريم‌هاي ثانويه كشورهاي ديگر را درصورت دادوستد و تجارت با ايران تحريم كرده است كه با آمدن روز اجرا، همه اين تحريم‌ها برداشته مي‌شود اما تحريم‌هاي اوليه خود آمريكايي‌ها ثابت باقي مي‌ماند. اما نكته‌اي كه در اينجا مي‌توان به آن اشاره كرد اين است كه در برجام مكانيسمي طراحي شده است كه براساس آن تحريم‌هاي اوليه را نيز ايران مي‌تواند دور بزند ضمن اينكه تحريم‌هاي هواپيمايي هم از تحريم‌هاي اوليه، استثنا شده است. مكانيسمي كه به آن اشاره شد، به اين صورت است كه شركت‌هاي آمريكايي به‌صورت مستقيم نمي‌توانند با ايران تجارت كنند اما شركت‌هاي آمريكايي كه در خارج از آمريكا ثبت قانوني شده‌اند و همچنين شركت‌هاي آمريكايي كه در خارج از آمريكا شعبه دارند مي‌توانند با ايران به‌صورت مستقيم دادوستد تجاري داشته باشند.
- برگشت‌پذيري تحريم‌ها
در اينجا بايد به اين موضوع اشاره كنيم كه تعليق و يا توقف تحريم‌ها اثر عملي ندارد زيرا چه بگوييم تعليق و چه بگوييم لغو، طرف مقابل ديگر نمي‌تواند به‌صورت يكجانبه تحريم‌ها عليه ايران را برگرداند و اين در واقع به اين موضوع اشاره مي‌كند كه برگشت‌پذيري تحريم‌ها با اراده يك كشور مثل آمريكا تقريبا غيرممكن است. زيرا موضوع برگشت‌پذيري تحريم‌ها و مكانيسمي كه در فرايند آن ديده شده است يك امكان بالقوه روي كاغذ است اما مكانيسم اجراي آن بسيار سخت و به تعبير من غيرممكن است. بد نيست كه در اين فرصت به مكانيسم برگشت‌پذيري تحريم‌ها نيز اشاره شود تا دشوار بودن اين مسير روشن شود.
ادعاي هر كشور درخصوص نقض برجام ابتدا بايد اول به كميسيوني برود كه در آن اين ادعا بررسي مي‌شود. بعد از آنكه اين كميسيون به نتيجه نرسيد، ادعاي طرف مدعي نقض توافق هسته‌اي نيز به نشست وزرا مي‌رود و در آنجا هم اگر به نتيجه نرسيد به كميته 3نفره كه شامل ايران، طرف مدعي و يك عضو بي‌طرف است مي‌رود تا در آن كميته موضوع بررسي شود و در انتها اگر باز هم به نتيجه‌اي نرسيدند موضوع به شوراي امنيت مي‌رود. در اين فرايند همانطور كه ذكر شد، تحريم يكجانبه و برگشت‌پذيري تحريم‌ها عيله ايران تقريبا غيرممكن است.
- كارشناس حقوق بين‌الملل