بعد از 60سال، يك عضو ناتو يك هواپيماي روسيه را سرنگون كرد. تحليلگران در برنامه‌هاي تلويزيوني حاضر شدند و بلافاصله به ارزيابي وضعيت پرداختند. سناريوهاي احتمالي مورد بحث قرار گرفت: پوتين چگونه واكنش نشان مي‌دهد؟ چرا تركيه اين كار را كرد؟ و اگر روسيه تصميم به حمله متقابل بگيرد ناتو چه خواهد كرد؟
امروز اما خوشبختانه بايد بگوييم كه اين واقعه جدي، به رويارويي مسلحانه ميان آنكارا و مسكو منجر نشد. مسكو تصميم گرفت تركيه را به شيوه «نامتقارن» مجازات كند. دولت پوتين تحريم‌هاي اقتصادي عليه تركيه را اعلام كرد. اخذ ويزا براي شهروندان تركيه را هنگام ورود به روسيه دوباره الزامي كرد و از همه مهم‌تر، جنگ تبليغاتي را عليه تركيه و شخص رجب طيب اردوغان رئيس‌جمهور كليد زد.
پوتين شخصا تركيه و اردوغان را به حمايت مستقيم از داعش متهم كرد. البته باوجود اينكه مسكو مي‌گويد مداركي براي اثبات اين اتهامات دارد، اما مدرك روشني براي اين موضوع نيست. در حقيقت روسيه بحثي كه اين روزها درباره حمايت تركيه از داعش طرح شده را گسترش داد. اما جداي از همه اين بحث‌‌ها، يك پرسش همچنان بي‌پاسخ مانده‌است و آن اينكه چرا تركيه سوخوي روسيه را سرنگون كرد؟
هواپيماي روسيه به‌مدت 17ثانيه حريم هوايي تركيه را نقض كرد و براساس قوانين بين‌المللي تركيه حق مقابله با هر نقض‌كننده حريم هوايي خودش را دارد. اما آيا اين كار لازم بود؟ احتمالا خير! اف16هاي تركيه مي‌توانستند دشمن روسي را تا خروج از حريم هوايي تركيه اسكورت كنند. اما آنكارا تصميم گرفت ريسك رويارويي با روسيه را بپذيرد، رويارويي با كشوري كه روابط طولاني با آن دارد. به نظر مي‌رسد تصميم به اين كار مدت‌ها قبل اتخاذ شده‌بود. بعضي تحليلگران مي‌گويند اين تصميم براساس ملاحظات داخلي گرفته شده چون روسيه به‌شدت مواضع گروه‌هاي تركمن ضد‌دولت بشار اسد را در اطراف منطقه بايربوجاق بمباران كرده‌است.
به نظر من يكي از دلايل تركيه براي اينكه ريسك رويارويي با روسيه را به جان بخرد، نمايش قدرت بوده‌است. همه مي‌دانند كه روسيه در گذشته هم حريم هوايي كشورهاي همسايه را نقض كرده‌است. همين يك‌ماه پيش تركيه يك پهپاد روس را ساقط كرد. تركيه در ماجراي سوريه با روسيه مشكل دارد و روشن است كه تصميم‌گيران در آنكارا فكر كنند اگر تركيه يك هواپيماي روس را سرنگون كند، پيام محكمي داده‌است. در حقيقت مسكو و حتي شركاي استراتژيك تركيه در ناتو، با اين رفتار آنكارا متعجب شدند.
دليل ديگر تركيه براي اين كار اين است كه فكر مي‌كند حملات هوايي روسيه در شمال سوريه، داعش را هدف نمي‌گيرد بلكه تركمن‌ها و ديگر گروه‌هاي شورشي كه با تركيه رابطه دارند را مورد حمله قرار مي‌دهد. از آنجا كه هدف تركيه در سوريه، تغيير رژيم است، به نفعش نيست كه ارتش سوريه در مرز با تركيه قدرت بگيرد.
در يك سال گذشته سياست مرزي تركيه به‌طور چشمگيري تغيير كرده‌است. آنكارا دريافته كه در درازمدت به نفعش نيست كه خاكش محلي امن براي شورشيان سوريه باشد. به‌عبارت ديگر اكنون ديگر «بزرگراه امن جهادي‌ها» در مرز تركيه و سوريه وجود ندارد. اما تركيه مدعي است كه از گروه‌هاي ميانه‌رو مخالفان سوريه حمايت مي‌كند. تركمن‌ها يكي از اين گروه‌ها هستند. تركيه با ساقط كردن هواپيماي روسيه مي‌خواست به متحدانش در سوريه اين پيام را بدهد كه از آنها حمايت مي‌كند.
تركيه هفته‌ها شاهد حملات روسيه در شمال سوريه بود و كاري از دستش برنمي‌آمد. ارتش سوريه با حمايت هوايي روسيه پيشروي كرد و گروه‌هاي مورد حمايت تركيه در ميدان جنگ بازي را باختند. اين وضعيت در آنكارا نااميدي ايجاد كرد. ريسك رويارويي مسلحانه با روسيه به‌خاطر ورود چند ثانيه‌اي هواپيماي اين كشور به حريم هوايي، يك رفتار بي‌منطق است.
رفتار بي‌منطق در امور بين‌الملل وقتي بروز مي‌كند كه تصميم‌گيران در وضعيتي احساسي و در واكنش به موقعيتي خاص قرار گيرند. سرنگون كردن اسد به مهم‌ترين هدف سياست خارجي دولت تركيه و مخصوصا شخص اردوغان تبديل شده‌است. اين رفتار نتيجه ادامه حضور اسد در قدرت است.
اما آيا ساقط كردن هواپيماي روسيه تأثيري در وضعيت ميدان جنگ در سوريه مي‌گذارد؟ بعد از اين حمله، روسيه حملاتش را در اين منطقه تشديد كرد. اعلام كرد كه سيستم دفاع موشكي اس 400در لاذقيه مستقر مي‌كند. مسكو ريسك ورود به جنگ با آنكارا را قبول نكرد اما بر تعهدش براي حفظ اسد در قدرت تأكيد كرد.
اگرچه آنكارا هم كار خودش را كرد و به نظر نمي‌رسد كه هواپيماهاي روسيه بار ديگر وارد حريم هوايي تركيه شوند اما اين واقعه تأثيري بر وضعيت موجوددر جنگ سوريه نمي‌گذارد. نيروهاي مورد حمايت تركيه همچنان زير حمله هستند و حملات روسيه به شورشيان و داعش بيشتر هم شده‌است. اسد هم به نظر نمي‌رسد كه به اين زودي‌ها قدرت را ترك كند. در نهايت، پرسش آخري كه باقي مي‌ماند اين است: آيا ساقط كردن سوخوي روسي به‌خاطر حضور 17ثانيه‌اي در آسمان تركيه، ارزشش را داشت؟
- روزنامه‌نگار و تحليلگر از كشور تركيه