به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، سید مجید خرازیان مقدم، مدیرکل دفتر تنوع زیستی اين سازمان، با توجه به شیوع بیماری آنفلوانزا برای شناخت بیشتر دوستداران محیط زیست و حیات وحش مطالبی درخصوص این بیماری بیان کرد که به شرح ذیل است:
بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان (HPAI) بین پرندگان و انسان مشترک است و در مواردی به سایر پستانداران نیز از طریق تماس مستقیم و غیر مستقیم با پرنده آلوده منتقل می‌شود، این ویروس علاوه بر پرندگان می‌تواند انسان، خوک، پستانداران دریایی، سنجاب و حتی گربه سانان مانند پلنگ و ببر را نیز آلوده کند، این بیماری به علت شدت تلفات بالا به طاعون پرندگان نیز مشهور است.
از اوایل دهه 60 میلادی تاکنون واگیری‌های متعددی از این بیماری در بین طیور اهلی بسیاری از کشورها گزارش شده ولی بیشترین تنوع ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان دربین پرندگان وحشی به خصوص پرندگان آبزی راسته اردک سانان مانند اردک ،غاز وقو و پرندگان کرانه زی مشاهده شده است.
در این بین بیشترین میزان جدا سازی ویروسH5N1 از اردک ملارد انجام شده است که وقوع آن قبل از مهاجرت بیشتر از حین و بعد از مهاجرت است. این پرندگان بیشتر نقش حاملان این ویروس را ایفا می‌کنند ولی در مواردی علایم بالینی و تلفات نیز در این پرندگان دیده شده است.
در ایران نیز بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان تحت تاثیر تیپ H5N1 برای اولین بار در بهمن ماه سال 1384 در قوهای وحشی تالاب بندر انزلی گزارش شد.
به علت شدت و سرعت تلفات در پرندگان (اهلی و وحشی) و نیز قابلیت گذشتن از سد بین گونه‌ای که بر اثر جهش‌های رخ داده در ژنوم ویروس ایجاد شده است این بیماری حائز اهمیت است، ویروس این بیماری می‌تواند عفونت حاد تنفسی در انسان بوجود آورد که بسیار حاد و کشنده است و از طرفی همواره احتمال نوترکیبی بین ویروس آنفلوانزای انسانی و این ویروس وجود دارد که در این صورت ویروس جدید بسیار خطرناک خواهد بود زیرا توانایی همه گیری در بین انسان‌ها را خواهد داشت.
در گذشته تصور بر این بود که پرندگان وحشی تنها به عنوان منابع و مخازن این ویروس عمل می‌کنند و علایم بالینی و تلفاتی را بروز نمی‌دهند ولی متعاقب همه گیری‌هایی که در جنوب شرقی آسیا رخ داده مشخص شده که این ویروس توان ایجاد علایم و تلفات را بین پرندگان وحشی و آبزی دارا است و همین موضوع باعث می‌شود که کنترل این بیماری جهت جلوگیری از به خطر افتادن اکوسیستم‌های موجود در طبیعت حائز اهمیت باشد.
مخصوصا در مورد گونه‌های در خطر انقراض، کنترل موارد درگیری و جلوگیری از انتشار آن دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است، از طرفی پرندگان وحشی با آلوده کردن منابع مشترک تغذیه‌ای سبب گسترش و انتقال آلودگی به طیور اهلی شده و با ایجاد بیماری در بین آنها موجب وارد آمدن خسارات سنگین به واحد‌های صنعتی و سنتی پرورش طیور اهلی و صنایع وابسته و در نهایت اقتصاد کشور می‌شوند.
- راه‌های کنترل و پیشگیری از این بیماری چیست
هدف سازمان‌های ذیربط در ابتدا پیشگیری و کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان است، در نتیجه می‌توان با انجام یکسری آزمایش‌های غربالگری کانون‌های احتمالی آلودگی در بین طیور اهلی و حیات وحش را شناسایی کرد و اقدامات لازم برای کنترل و پیشگیری از انتشار بیماری را انجام داد تا از ایجاد خسارات احتمالی آن به حیات وحش، صنعت طیور کشور و همچنین افراد جامعه جلوگیری شود که باید مواردی رعابت شود که به شرح ذیل است:
- کاهش تماس بین طیور اهلی (حتی انسان) با پرندگان وحشی بویژه پرندگان مهاجر آبزی و منابع آبی آلوده.
- تقویت سیستم مراقبت و پایش بیماری در بین طیور اهلی و پرندگان وحشی به خصوص در مسیرهای مهاجرت پرندگان.
- جمع آوری سریع و کامل پرندگان آلوده و یا مشکوک به بیماری و معدوم کردن بهداشتی آنها و ضدعفونی وسایلی که به نحوی با این پرندگان در تماس بوده است مانند لوازم مرغداری، خودروهای حمل پرندگان و...
- جمع آوری بازارچه‌های خرید و فروش پرندگان زنده.
- پایش و نمونه برداری از پرندگان اهلی و وحشی مشکوک به بیماری مذکور و یا تلف شده.
- واکسیناسیون جمعیت‌های انسانی بر علیه آنفلوانزای انسانی به منظور جلوگیری از نوترکیبی احتمالی ویروس آنفلوانزای انسانی با انواع ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان.
- رعایت نکات ایمنی هنگام جابجایی، نمونه‌برداری و معدوم سازی پرندگان اهلی و وحشی مشکوک، آلوده و یا تلف شده.
- افزایش آگاهی عموم به ویژه افرادی که با پرندگان در تماس هستند نسبت به روش‌های پیشگیری از انتقال بیماری آنفلوانزای پرندگان با استفاده از صدا و سیما، جراید، کتاب‌های درسی، کارگاه‌های آموزشی، پوستر، بروشورها و ...
- کنترل دقیق مرزها به منظور جلوگیری از ورود غیر قانونی پرنده زنده و یا محصولات آن.
- رعایت بهداشت و پختن کامل مواد غذایی که از پرندگان و محصولات آنها تهیه شده است.
- علایم بالینی بیماری آنفلوانزا در پرندگان و انسان کدامند
پرندگان وحشی و خصوصا پرندگان آبزی در مواقع شیوع بیماری HPAI تحت تیپH5N1 معمولا بدون علایم بالینی و با مرگ سریع و یا با علایم بالینی شامل علایم عصبی، لرزش سر و گردن، عدم تعادل در حرکت، پیچش گردن، حرکات و موقعیت‌های غیر طبیعی سر و بدن و مرگ در مدت زمان کوتاه همراه است.
در پرندگان اهلی؛ افسردگی شدید، بی‌اشتهایی، کاهش تخم‌گذاری، اسهال سبز روشن تا سفید، علایم تنفسی و التهاب بافت ملتحمه، ژولیدگی پرها، تشنگی زیاد، خیز زیر پوستی در نواحی گردن، سر، صورت، تاج و ریش، سیانوزه (کبودی) شدن تاج و ریش، خونریزی‌های پتشی (کوچک) روی سطوح سروزی بدن و مرگ و میر ناگهانی تا 100 درصد گله را به همراه دارد.
علایم بالینی در انسان شامل تب بالای 38 درجه ، علایمی شبیه آنفلوانزا (عوارض تنفسی)، اسهال آبکی بدون خون، استفراغ، درد شکم و قفسه سینه، خونریزی از بینی و لثه است و گاهی علایم عصبی، مشکلات مجاری تنفسی تحتانی، صداهای تنفسی، لوکوپنی (نوعی کم خونی باکاهش گلبولهای سفید خون) و کمبود پلاکت‌های خون نیز دیده می‌شود. این بیماری معمولا 24 ساعت بعد از ظهور اولین علایم ممکن است باعث مرگ بیمار شود البته تا یک هفته بعد از مشاهده علایم نیز مرگ اتفاق افتاده است.
- در زمان برخورد با پرندگان بیمار و یا مشکوک و همچنین لاشه پرندگان مشکوک به بیماری باید چه اقداماتی انجام داد؟
تمام افراد در زمان برخورد با یکی از موارد ذکر شده در بالا باید ضمن اجتناب از دست زدن و انتقال پرنده مراتب را سریعا به ادارات محیط زیست و دامپزشکی اطلاع دهند.
محیط بانان، کارشناسان و ادارات کل محیط زیست استانی نیز موظفند طبق دستورالعمل ابلاغی در این خصوص که پیش از این به ادارات کل استان ارسال شده اقدام کرده و مراتب را سریعا و بدون هرگونه بوروکراسی اداری، به گروه بیماری‌های این دفتر با شماره تماس 42781836 اطلاع دهند.
- بیماری شیوع یافته در استان‌های جنوب شرقی کشور چیست؟
با توجه به توضیحات بالا لازم است به این نکته اشاره کنیم که خوک پستانداری است که هم به ویروس آنفلوانزای پرندگان و هم به ویروس آنفلوانزای انسانی در زمان واحد آلوده می‌شود و این مساله منجر به بازآرایی ویروس جدیدی با خصوصیات مشترک که هم قابل انتقال از انسانی به انسان دیگر و همچنین با خاصیت کشندگی ویروس‌های پرندگان است که این رخداد معمولا در کشورهای آسیای جنوب شرق که نگهداری پرندگان اهلی و وحشی و خوک در جوار هم امری معمول است رخ می‌دهد و منجر به بازآرایی ویروس آنفلوانزای تحت تیپ H1N1 شده است که در جامعه تحت عنوان آنفلوانزای خوکی شناخته می‌شود.
آنفلوانزای خوکی در ابتدا منشاء حیوانی در خوک داشته لیکن با توجه به توضیحاتی که ارائه شد از سد بین گونه‌ای عبور کرده و دیگر الزاما از خوک منتقل نمی‌شود و توانایی انتقال از انسانی به انسان دیگر را دارد.
باید گفت بیماری اخیر شیوع یافته در استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان آنفلوانزای خوکی بوده و به احتمال فراوان همراه با جمعیت‌های انسانی که از نواحی شرق و جنوب شرق وارد کشور شده اند به ایران منتقل شده است.