پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی یادداشتی با عنوان «شکوه آیین محبت در سیرۀ پیامبر اعظم (ص)» منتشر کرده است. متن کامل این یادداشت به شرح زیر است:
«مقولۀ محبت در سیرۀ نبوی (ص) به عنوان ویژگی بارز و غیرقابل انکار در رسالت پیامبر اعظم (ص) مورد نظر است، زیرا خلق و خوی نیکو و نرمش و مهربانی پیامبر صلی الله علیه و آله موجبات نزول رحمت الهی درباره او و درباره تمام امت گردید. از این رو لزوم واکاوی چیستی شاخصه‌های محبت‌گرایی در سیرۀ نبوی (ص) در حالی که جوامع اسلامی به ویژه مردم مظلوم سوریه، عراق، یمن ... در آتش جنایات ددمنشانۀ گروه‌های تروریستی تکفیری می‌سوزند، به نوبۀ خود می‌تواند ماهیت پلید حامیان اسلام تکفیری و مروجان خشونت و افراطی‌گری در جهان اسلام را برملا سازد. لذا در این نگاشته مولفه‌ها، ابعاد و زوایای فضیلت اخلاقی محبت محوری در سیرۀ پیامبر اعظم (ص) با بهره‌گیری از آراء و اندیشه‌های آیت‌الله مکارم شیرازی به مخاطبان گرامی ارائه می‌شود.
- محبت؛ شاکلۀ بنیادین در اسلام
اسلام آیینی است که خداوند آن را برای خود برگزیده و با عنایت خاص خویش آماده ساخته و به آن فوق‌العاده اهمیّت داده است. لذا بهترین خلق خود (محمد صلّی اللّه علیه و آله) را برای تبلیغ آن برگزید و پایه‌های آن را بر محبّت بنا نهاده است؛ «و أقام دعائمه علی محبّته»، در حقیقت ارکان اصلی این دین مقدس تبیین شده، ابلاغ‌کننده آن بهترین خلق خدا پیامبر اسلام، و پایه‌های اصلی آن بر اساس محبّت خدا قرار گرفته است، از این رو تولد پیامبر صلی الله علیه و آله و ظهور آن حضرت از سرزمین مکه، نهایت ایمان و محبّت و دوستی را برای جهان به ارمغان آورد.
تأمّلی در تاریخ کلیسا و مسیحیت در قرون وسطی نشان می‌دهد کارهایی که به نام مذهب اما در قالب تفتیش عقاید در آن قرون صورت گرفت نفرت جامعه را برانگیخت و باعث طرد ارباب کلیسا از جامعه شد. لیکن در آموزه‌های اسلام بر مسائل عاطفی تأکید شد و همان‌گونه که قرآن هم به ما دستور داده، سیره پیامبران و ائمه علیهم‌السلام و بزرگان ما بر مبنای محبت و مهربانی منحصر شده است.
حال ما چرا چنین نکنیم؟ به ویژه وقتی اساس دین محبت است و امام صادق علیه‌السلام در روایت زیبایی چنین می‌فرماید: ... آیا دین جز محبت و رحمت چیز دیگری است؟! زیرا خداوند متعال می‌فرماید: اگر خدا را دوست دارید از دستورات من (پیامبر صلی الله علیه و آله) اطاعت کنید تا محبوب خداوند شوید. در واقع این کلام نورانی یعنی عمل به دستورات الهی، عشق و محبت به خداوند است.
هم چنین در روایت دیگری از امام باقر علیه‌السلام چنین میخوانیم: «الدین هو الحب و الحب هو الدین»؛ دین محبت است و محبت دین است.
لذا اساس اسلام را محبت تشکیل می‌دهد و این یکی از افتخارات ماست که آیین‌مان بر پایه محبت است، از این رو دین مقدس و هماهنگ با فطرت بشری اسلام، آئین محبت و رحمت است و نه آئین خشونت، به این ترتیب پایه دین محبت بندگان نسبت به خدا از یک سو و محبت خدا به بندگان از سوی دیگر است.
- محبت‌گرایی نبوی (ص) منبعث از آموزه‌های قرآنی
باید اذعان نمود در آیات قرآن کراراً به پیامبر (ص) توصیه شده است که نسبت به مؤمنان متواضع، مهربان و نرم و ملایم باشد، چراکه سرمایه بزرگ یک رهبر محبّت و پیوند معنوی پیروانش با او است، و این بدون تواضع و خوشرویی و خیرخواهی حاصل نمی‌شود، لذا خداوند متعال در قران کریم روی سخن را به پیامبر صلی الله علیه و آله کرده، می‌فرماید: «بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند پایین بیاور و (تواضع و محبت کن)؛ واخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین»، که فراز «و اخفض جناح» کنایه از تواضع آمیخته با محبت است، همان‌گونه که پرندگان هرگاه میخواهند به جوجه‌های خود اظهار محبت کنند بال و پر خود را میگسترانند و آنها را زیر بال و پر میگیرند تا هم در برابر حوادث احتمالی مصون بمانند و هم از تشتت و پراکندگی حفظ شوند، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز مأمور بود بدین‌گونه مؤمنان را زیر بال و پر خود بگیرد!
شبیه همین تعبیر در آیه 88 سوره حجر نیز آمده است، که باید گفت جایی که پیامبر مأمور به تواضع آمیخته با محبت در برابر مؤمنان باشد تکلیف افراد امت روشن است چرا که پیغمبر سرمشق و الگو و «اسوه» برای همه امت است.
- تألیف قلوب؛ شاخصۀ قرآنی در تحقق محبّت نبوی (ص)
همچنین باید تصریح نمود یکی از معجزات پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم «تألیف قلوب» است، که خداوند در آیه 159 سوره آل عمران فرمود: به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم) نرم و مهربان شدی؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند.
طبق این آیه شریفه، عطوفت و مهربانی پیامبر رحمت، موجب جذب و جلب مردم به سمت آن حضرت شد، بنابراین، اگر یکی از معجزات مهم پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را تألیف قلوب و جمع بین جمعیتی خشن و پر کینه، و ایجاد محبت و صفا و صمیمیت بین آنها بدانیم، سخن به گزافه نگفتهایم.
بنابراین خداوند متعال در آیات قران کریم که سرشار از محبت و رحمت و دوستی است و به عنوان یک شعار اسلامی برای مسلمانان مطرح میباشد نه تنها پاسخ نیکی را رفتار نیک می‌داند، بلکه به مسلمانان دستور می‌دهد در مقابل بدی‌ها نیز به نیکی رفتار کنند، و پاسخ بدی را هم به نیکی بدهند!؛ «ای پیامبر! فریب‌خوردگان را هر چند به تو بدی کرده‌اند با عطوفت و محبت به سوی اسلام باز گردان».
حال آیا دینی که معجزه آن چنین کتابی است، آئین خشونت است؟!، به راستی آیا دین و آئینی که منطق آن خشونت و تندی است، به پیامبر خویش سفارش می‌کند که حتی پاسخ بدی‌های دیگران را با خوبی بدهد! یا چنین آئینی آئین سراسر محبت و عاطفه و رحمت و صفا و عطوفت و مهربانی است!
- محبت؛ معجزۀ اخلاقی پیامبر اعظم (ص)
از مجموع آیات مرتبط با مولّفۀ محبت در رسالت پیامبر اکرم (ص) می‌توان به این نتیجه رسید که قرآن منادی حسن خلق و نرمش و محبت و ملاطفت است، و پیشوایان اسلام مخصوصاً پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نمونه کاملی از آن بوده است، به گونه‌ای که می‌توان یکی از معجزات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را معجزه اخلاقی او شمرد.
- رسالت پیامبر اعظم(ص)؛ محبت‌گرایی در سایۀ خشونت‌ستیزی
بی‌شک مطالعه قوانین متعالی و دستورات حساب‌شده و مترقی اسلام، ما را به گستره رحمت و محبت اسلامی رهنمون خواهد ساخت؛ چراکه اوج رأفت و رحمت اسلامی را می‌توان در سیرۀ پیامبر رحمة للعالمین مشاهده نمود که رحمت اسلامی در دستورات حضرت رسول صلی الله علیه و آله در میدان جنگ و نبرد قابل توجه است که فرمود؛ هرگاه یکی از لشکریان اسلام، چه برترین مقام باشد و چه پایینترین سرباز، به یکی از دشمنان اسلام پناه داد، آن شخص در أمان است؛ باید او را به پشت جبهه منتقل کنند، و با صبر و حوصله و زبان خوش و سعه صدر، معارف اسلام و دستورات و احکام اسلامی را برایش بیان کنند، اگر اسلام را پذیرفت و به سلک مسلمانان وارد شد، او هم مسلمانی است همانند شما، و از تمام حقوق مسلمانان برخوردار خواهد شد؛ و اگر اسلام را نپذیرفت، یا مهلتی برای تفکر پیرامون دستورات اسلامی درخواست کرد، باید او را صحیح و سالم به کشورش بازگردانید، و به هیچ عنوان حق ندارید او را اذیت و آزار کنید.
گفتنی است اسلام آن‌قدر به محبت و عطوفت و رحمت اهمیت می‌دهد که حتی در کانون خشونت و تندی، پیروانش را نسبت به آن سفارش می‌کند!به نحوی که رأفت و رحمت اسلامی نه تنها تمام انسان‌ها را با قطع نظر از کیش و آیین آنها شامل می‌شود، بلکه سایر موجودات وجانداران را نیز در بر میگیرد!
لذا صیانت از حقوق حیوانات در بیان مبارک پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، آنچنان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که در برخی روایات به نقل از آن حضرت آمده است، حتی اگر سگ درندهای به شما حمله کرد و آن را از پای در آوردید، پس از کشتنش حق قطعه قطعه نمودن پیکرش را ندارید!
این امور، دستورات ظریفی است که در دنیای امروز به آن عمل نمی‌شود و کسی به آن توجهی نمیکند، بلکه بسیاری قدرت درک و تحلیل آن را ندارند؛ اما آیین رحمت گستر اسلام به تمام این ریزه‌کاری‌ها توجه دارد و پیروانش را به آن دعوت می‌کند. حال آیا چنین آیین مقدسی، آیین خشونت است؟ آیا برچسب خشونت به چنین آئین سراسر رحمت و مهربانی و عطوفت، میچسبد؟ هرگز!، به راستی آیا دین و آئینی که انگیزه حرکت پیروانش محبت و عشق است، و تمام دینش را محبت و عشق معرفی می‌کند، آئین خشونت است؟! از این رو باید گفت اسلام نبوی (ص)، دین محبت و رحمت است نه خشونت، که قرآن و آموزه‌های دینی ترویج‌کننده چنین رحمت و محبتی است.
با این تفاسیر باید اذعان نمود آیا دنیایی که دم از رعایت حقوق بشر میزند، و شعارهای بشر دوستانهاش گوش جهانیان را کر کرده، هیچ یک از این امور را در میدان جنگ و دیگر عرصه ها رعایت می کند؟! به عنوان نمونه آیا رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم فلسطین، این امور را رعایت می‌کند، یقیناً پاسخ منفی است بلکه باید گفت این جنایتکاران بی‌رحم و سنگدل، خانههای مردم فلسطین را ویران، بیمارستان‌های آنها را بر سر بیمارانش خراب، و مزارع را به آتش کشیده، و درختان را نابود می‌نمایند، و به کوچک و بزرگ، پیر زن و پیر مرد ترحم نمی‌کنند؛ و با این حال، مدعیان حقوق بشر از جنایات آنها دفاع، و ما را متهم به خشونت می‌نمایند! و یا در حالی که گروه‌های تروریستی تکفیری همچون داعش ... مردم بی‌گناه سوریه و عراق و یمن را به خاک و خون می‌کشند لیکن کشورهای غربی مدعی حقوق بشر در برابر جنایات تروریست‌ها در کشتار مردم بی‌گناه سوریه سکوت می‌کنند که این رویکرد غرب شرم‌آور است.
متأسفانه باید گفت این آیینی که بر پایه محبت بنا شده بر اثر اعمال گروه‌های تروریستی تکفیری، چنان شد که بدترین دستاویز را برای تشویه چهره اسلام به دست مخالفان داد، لیکن اسلام آن نیست که وهابیها میگویند بلکه آنها یک اقلیت و افرادی گرفتار اشتباه و تعصب هستند. بلکه اسلام آن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید، آموزهای سراسر عاطفه و محبت.
به هر حال این محصول نامطلوب سبب شد که متأسفانه نام اسلام در اذهان بسیاری از مردم جهان، با خشونت توأم گردد و بهانه و دستاویز بدی به دست مخالفان اسلام دهد تا آنجا که در بسیاری از کشورها، مسلمانان را «جماعتی آدمکش!» معرفی کنند. البته تبلیغات سوء آمریکاییها و به خصوص صهیونیستها نیز به این امر بسیار کمک کرد، در حالی که اسلام پیامآور صلح، عدالت و محبت بوده و هست.
- اظهار محبت، اصل کلیدی در سبک زندگی نبوی (ص)
بی‌تردید اسلام اصیل طرفدار عواطف است، به خصوص در بین خانواده، فامیل و خویشاوندان که باید عواطف و محبت جریان داشته باشد، به عنوان مثال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: کسی که فرزندش را از روی محبت ببوسد ثواب فراوان دارد، یکی از حاضران گفت من چند فرزند دارم و حتی یک بار هم آنها را نبوسیدهام. حضرت بعد از خروج او از مجلس فرمود او از اهل نار است.
لذا اینگونه است که در حالات پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است: هنگامی که ابراهیم علیه‌السلام فرزند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، بدرود حیات گفت، پیامبر صلی الله علیه و آله گریه کرد، به گونه ای که سیلاب اشک بر سینهاش جاری شد، عرض کردند: ای رسول خدا! تو ما را از گریه نهی کردی، اما خودت گریه میکنی؟ فرمود: این گریه نیست، این رحمت و اظهار محبت است و کسی که رحم و عاطفه نداشته باشد، به او رحم نخواهد شد» (و مشمول رحمت حق نمیگردد).
لیکن در دنیای امروز عواطف از موارد نایاب و یا حداقل کمیاب است، به طوری که پدر و مادر بچه‌ها را ترک می‌کنند و بچه‌ها هم پدر و مادر را رها می کنند. وقتی پایه های ایمان از بین برود عواطف هم از بین میرود. در بین مسلمانان بیشتر پدرها و مادرها در بین خانواده هستند، ولی در جوامع غربی بیشتر آنها در خانه های سالمندان هستند. متأسفانه در مورد جوامع غربی اینها بررسی نمی شود و فقط به صنایع و ثروت جامعه و مقولۀ سودآوری توجه می‌شود.
- محبت نبوی (ص)، مدیریت موفق در حکومت اسلامی
به یقین از واضحترین ویژگی‌های والی عدل، عطوفت و محبت و نرمش و مداراست، باید دانست پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با همین نرمش و محبت، دلهای رمیده از حق را در گرداگرد خود جمع کرد.
به این ترتیب، ظهور پیامبر (ص) از میان تودههای جمعیت و مردم مستضعف، دلسوزی فوق‌العاده، علاقه شدید به سامان بخشیدن به کار مردمی که تحت رهبری او هستند، و بالاخره مهر و محبت فوق‌العاده، از ویژگی‌های مهم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و از خصوصیات رهبری و مدیریت او، و هم از عوامل پیروزی سریع و عمیق او بود.
بنابراین جاذبه فوق‌العاده‌ای بر محور وجود پیامبر صلی الله علیه و آله پیدا شد که دورترین افراد را به سوی خود جلب کرد. در هر حال توصیف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به خلق عظیم، نشان می‌دهد که این ویژگی اخلاقی از والاترین صفات انبیاء است.
- سیری در مصادیق بارز محبت در سیرۀ نبوی (ص)
سیره عملی، و رفتار و معاشرت‌های اجتماعی بزرگان دینی و رهبران و پیشوایان اسلامی، به ویژه پیامبر اعظم (ص) مملو از رحمت و عطوفت و محبت با پیروان خویش، بلکه با دشمنان اسلام است!، به عنوان نمونه برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله با دشمنانش پس از فتح مکه یک نمونه از این سیره عملی است؛ رسول اکرم (ص) علیرغم آلام و مصیبت‌ها و نامردمی‌ها و مشکلات و گرفتاری‌های فراوانی که از سوی سرسختترین دشمنان در مکه برای آن حضرت ایجاد گردیده بود؛ لیکن هنگام فتح مکه توسط سپاه اسلام با یک جمله زیبا همه آنها را مشمول عفو و رحمت اسلامی قرار داد و خطاب به آنها فرمود: «اذهبوا انتم الطلقاء»؛تمام شما آزادید، به هر کجا مایلید بروید!، حتی پس از طرح شعارهای انتقام‌جویانه از سوی یکی از سربازان اسلام، رسول مهربانی (ص) فرمود:«الیوم یوم المرحمة»؛امروز روز رحمت و محبت است!
همچنین بارها اتفاق افتاد که افرادی با خشونت زیاد با پیامبر صلی الله علیه و آله روبرو شدند به گونه‌ای که بعضی از اصحاب انتظار داشتند پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمان قتل آنها را صادر کند. لیکن آن حضرت با محبت و عطوفت آن مخالفان لجوج و عنود را آرام ساخت. لذا اگر در روایاتی که در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده، این همه تأکید بر محبت آنان می‌بینیم، به خاطر آن است که این محبت، انگیزهای بر پیروی از آنان، و پیروی از آنان مایه هدایت می گردد.
در فرازی دیگر می‌توان روش پیامبر (ص) و سیره ائمه هدی (ع) در امر به معروف و نهی از منکر را مورد توجه قرار داد که نشان می دهد آنها به هنگام اجرای این فریضه، آن را با نهایت لطف و محبت می آمیختند، و به همین دلیل سرسختترین افراد به زودی به سوی آنها مجذوب و تسلیم می‌شدند.
- سخن آخر
در خاتمه شایسته است روایتی از پیامبر اکرم (ص) مورد اشاره قرار گیرد که فرمود؛ «محبوبترین شما نزد خداوند کسانی هستند که در میان مردم الفت و دوستی ایجاد می‌کنند و خودشان نیز محبت و دوستی را پذیرا شوند..» لذا باید گفت اگر بخواهیم در بین مردم جایگاهی پیدا کنیم راهی جز حسن خلق و جوشیدن با مردم و اظهار محبت کردن با آنها وجود ندارد، لذا مبلغان و اهل علم اگر بخواهند در تعلیم و تربیت موفق و مؤثر باشند، باید پایه اصلی کارشان را روی اصل محبت قرار دهند و با مردم با خوشرویی و مهر و محبت رفتار کنند.
همچنین بر ما فرض است تا به مانند خداوند که از رحمان و رحیم استفاده کرده، قطرهای و ذرهای از این دو صفت را در وجودمان زنده کنیم و مصداق «تخلقوا باخلاق الله» شویم و برای اصلاح فاسدان حتیالامکان از ابراز محبت استفاده کنیم.
به راستی پیامبر اسلام چنین بود، جاذبه‌های اخلاقی او«تواضع، محبت، مهربانی، عفو و گذشت آمیخته با شجاعت و شهامت...»، دل‌ها را به سوی خود جذب می کرد و تلاش فوق‌العاده او در طریق هدایت و اصلاح مردم، چشمها را به او متوجه میساخت، حال با این اوصاف باید گفت بی‌تردید تمام این صفات بر محور محبت می‌چرخد و رمز پیروزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز بر مبنای محبت بود. از این رو باید به پیامبر (ص) تأسی کنیم و پایه تبلیغات‌مان را بر همین اساس قرار دهیم.
- منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir