كارخانجات آلاينده مثل معادن شن و ماسه، كارخانه‌هاي توليد آسفالت و صنايع غذايي كه بدون رعايت موارد زيست‌محيطي در شهر يا حومه شهر تهران مشغول فعاليت هستند، بخش عظيمي از منابع آلاينده ثابت را تشكيل مي‌دهند. اينطور كه رئيس مركز هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيط‌زيست در گفت‌وگو با همشهري اعلام كرد سهم صنايع و كارخانه‌ها در آلودگي هواي تهران 15درصد از كل آلودگي‌هاست. علي‌اصغر رجبي اين مطلب را طبق آمار پايش‌شده سال 93و همچنين بخشي از ماه‌هاي سرد سال 94تاكنون بيان كرد و گفت: «البته اين امر قابل تعميم به تمام شهرهاي كشور نيست؛ چراكه امكان دارد يك شهر صنايع بيشتر و خودروهاي كمتري داشته باشد.»
از موتورخانه‌هاي ساختمان‌ها نيز به‌عنوان يكي ديگر از منابع ثابت آلاينده نبايد غافل شد؛ به‌ويژه آنكه بسياري از مالكان ساختمان‌ها نسبت به معاينه فني موتورخانه‌ها بي‌تفاوت هستند.برخورد با منابع ثابت آلاينده به‌خاطر تأثيرگذاري‌شان بر آلودگي هواي پايتخت، اما به‌نوعي در محاق تصميمات سياسي و اداري قرار گرفته است.
حتي به‌نظر مي‌رسد كه تعدادي از صنايع آلاينده تهران، از حامياني برخوردار هستند و به قوانين زيست‌محيطي موجود براي كوچ از شهر، تن نمي‌دهند؛چنان كه رئيس كميسيون سلامت، محيط‌زيست و خدمات شهري شوراي شهر تهران روز گذشته در كنفرانس ملي «مديريت كلانشهرها با رويكرد محيط‌زيست» از مقاومت در برابر خروج صنايع آلاينده شهر تهران انتقاد كرد. رحمت‌الله حافظي گفت: «دست‌هايي پشت پرده هستند كه مانع از خروج اين صنايع مي‌شوند تا حكمي كه 20سال گذشته صادر شده، اجرايي نشود.»
حكم 20سالهاي كه حافظي به آن اشاره كرد، به كارخانه روغن نباتي قو بازمي‌گردد. اگرچه بيش از 20سال پيش رأي تعطيلي و انتقال اين كارخانه صادر شد اما همچنان اين واحد آلاينده فعال است به‌ويژه آنكه شب‌ها، بوي مشمئزكننده‌اي از كارخانه متصاعد مي‌شود كه اهالي محله خزانه بخارايي را به ستوه آورده است.
- حلقه آلاينده
از سوي ديگر معادن شن و ماسه شهر قدس كه به فاصله نهايتا 10كيلومتري پايتخت قرار گرفته‌اند و همچنين معادن جنوب غرب تهران، عاملي بر افزايش آلودگي پايتخت شده‌اند. براساس اطلاعاتي كه شهرداري منطقه 18 منتشر كرده و در اختيار همشهري گذاشته، 2معدن در محدوده محله خليج‌فارس، با وجود دستور اكيد مديركل محيط‌زيست استان تهران مبني بر توقف كامل فعاليت، طي روزهاي اخير دست از كار نكشيده‌اند.
آنگونه كه وحيد نوروزي، شهردار منطقه 18هم گفت: «در بازديد سرزده چندي پيش محمدهادي حيدرزاده، مديركل محيط‌زيست استان تهران، بلافاصله پلمب موقت معدني فعال از ميان 4معدن 400هكتاري را صادر كرد اما بخش توليد و فروش شن و ماسه از دپوي مخلوط معدن مورد اشاره هنوز فعاليت دارد.» به گفته وي، كاميون‌هايي كه در طول شبانه‌روز به اين معدن رفت‌وآمد مي‌كنند، يكي از عوامل مهم در افزايش آلودگي منطقه هستند.
در واقع نوروزي به‌طور غيرمستقيم به نقش بسزاي منابع ثابت آلاينده در افزايش آلودگي هواي تهران اشاره كرد؛ يعني وقتي يك‌واحد آلاينده مثل معادن شن و ماسه تعطيل نمي‌شود، زنجيروار، پاي منابع متحرك آلاينده ديگري مثل كاميون‌ها هم به ميان مي‌آيد. امير رعيتي، رئيس انجمن شركت‌هاي بازيافت نخاله و توليد شن و ماسه همچنين مسئله‌اي را به‌خاطر فعاليت معادن شن و ماسه آلاينده شهر قدس در غرب تهران و پاكدشت در شرق تهران بسيار مؤثر مي‌داند. به گفته وي اين معادن ضمن آسيب رساندن به بهترين اراضي طبيعي و آلودگي‌هايي كه دستگاه‌ها به‌دليل نداشتن فيلترپرس توليد مي‌كنند، آلودگي هواي پايتخت را به‌شيوه غيرمستقيم و در پي تردد هزاران كاميون افزايش مي‌دهند.
سرهنگ حسن عابدي، جانشين رئيس پليس راهور تهران بزرگ در گفت‌وگو با تسنيم هم كارخانجات آلاينده مثل معادن شن و ماسه را يكي از 4عامل اصلي آلودگي شهر تهران دانست. اينطور كه وي گفت اين كارخانه‌ها سبب تردد خودروهاي سنگين در معابر درون شهري مي‌شوند و از اين‌رو با انتقال اين منابع آلاينده از شهر، مي‌توان در پاكسازي هواي پايتخت گام مؤثري برداشت. وي جداسازي مسير تردد كاميون‌ها و وسايل نقليه سنگين ديزلي از حاشيه شهر تهران را از ديگر عواملي دانست كه باعث كاهش آلودگي هواي پايتخت مي‌شود. اين در حالي است كه شواهد نشان مي‌دهد، تردد بسيار زياد كاميون‌هاي حامل نخاله يا شن و ماسه در شهر تهران طي شبانه روز اغلب بدون رعايت الزامات درنظر گرفته شده صورت مي‌گيرد. به‌طور نمونه اغلب اين كاميون‌ها فاقد چادر پوششي براي جلوگيري از پراكندگي گرد و خاك هستند.
- 60درصد صنايع آلاينده در 8كلانشهر
هم اكنون بيش از 60درصد صنايع آلاينده كشور كه مشمول يك درصد عوارض آلايندگي (موضوع تبصره يك ماده38قانون ماليات بر ارزش افزوده) هستند در 8كلانشهر بارگذاري شده‌اند. آنگونه كه دفتر پايش فراگير سازمان محيط‌زيست كشور اعلام كرده است به‌ترتيب در استان‌هاي اصفهان، تهران، خراسان رضوي، خوزستان، مركزي و قم بيشترين واحدهاي آلاينده قرار دارد.
در اين ميان پالايشگاه‌ها نيز يكي از منابع ثابت آلاينده كلانشهرها طي سالهاي گذشته به‌حساب مي‌آمدند. استفاده از سوخت‌هاي فسيلي ميان تقطير (مازوت، گازوئيل و...) درپالايشگاه‌ها و نيروگاه‌ها حجم عظيمي از آلودگي را وارد هواي شهرها مي‌كردند. خوشبختانه اينطور كه سازمان محيط‌زيست اعلام كرده در سال‌جاري سهم مصرف سوخت گاز در مقايسه با سوخت مازوت در اكثر نيروگاه‌هاي فعال در كلانشهرها به ميزان 33درصد افزايش يافته است.