به گفته شاهمرادي، شعار آموزش از راه دور در آموزش و پرورش عبارت است از : «آموزش آسان، با كيفيت، هميشه، همه جا و براي همه». مشروح گفت‌وگو با اين مقام مسئول وزارت آموزش و پرورش در ادامه آمده است.
- آقاي شاهمرادي؛ مبناي ايجاد آموزش از راه دور در نظام آموزش و پرورش كشور كه از آذر ماه 1375 كليد خورده است، چه بود؟
گودرز شاهمرادي: مبناي ايجاد آموزش از راه دور در كنار آموزش حضوري اين بود كه با ايجاد شكل ديگري از آموزش، پوشش آموزش بيشتر شود چراكه با رشد جهشي جمعيت دانش‌آموزي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، شاهد سه شيفته شدن مدارس هم بوديم كه به نحوي بايد فكري براي اين تراكم صورت مي‌گرفت. مسئله ديگر «بعد مسافت در برخي استان‌ها» بود؛ به عنوان نمونه ابتدا و انتهاي استان سيستان و بلوچستان، پهنه‌اي هزار كيلومتري را دربرمي‌گيرد و نياز بود براي علاقمندان تحصيل در نقاطي كه فاصله زيادي با مدارس حضوري دارند نيز تدبيري انديشيده شود. از طرفي نيز با توجه به تأكيد بر علم‌آموزي و ادامه تحصيل، زيبنده نظام نبود كه در پوشش تحصيلي كمبودي داشته باشيم.
- در نظام آموزش و پرورش ايران، چه افرادي امكان بهره‌گيري از سيستم آموزش از راه دور را دارند؟
آموزش از راه دور يك فرصت طلايي آموزش براي بخشي از فراگيران است كه بازمانده از تحصيل هستند. دانش‌آموزان لازم‌التعليم يعني افرادي كه در سن آموزش قرار دارند اما به دلايل مختلف نظير معلوليت جسمي، فرزندان كار يا دختراني كه به دليل تأهل حضورشان در مدارس حضوري با مشكل مواجه شده است، از آموزش از راه دور استفاده مي‌كنند. علاوه بر اين گروه، دانش‌آموزان بزرگسال كه فرصت اول آموزش را از دست داده و شرايط سني‌شان سپري شده است نيز در قالب آموزش از راه دور ادامه تحصيل مي‌دهند.
- يعني هر دانش‌آموزي كه اراده كند، نمي‌تواند ادامه تحصيل را در سيستم آموزش از راه دور پيگيري كند؟
افراد لازم‌التعليم زماني مي‌توانند در مدارس از راه دور تحصيل كنند كه كميسيون موارد خاص اداره آموزش و پرورش منطقه آموزشي، مشكل آنها را احراز و اجازه تحصيل در سيستم آموزش از راه دور را به آنها بدهد. به عنوان مثال، بعد مسافت تا نزديك‌ترين مدرسه حضوري، مي‌تواند يك دليل براي موافقت با ادامه تحصيل از طريق آموزش از راه دور تلقي شود.
- سير ايجاد و توسعه كمي آموزش از راه دور در ايران و جهان چگونه است؟
سيستم آموزش از راه دور در ايران از ابتدا به دو شكل دولتي و غيردولتي ديده شد؛ به طوري كه در سال 83 ، تعداد 120 مركز در كشور راه‌اندازي شد. از جمله مراكز آموزش از راه دور دولتي كه ايجاد شد در زندان‌ها بود. اما به تدريج براي توسعه و نهادينه شدن اين شيوه آموزش، مجوزهاي مراكز آموزش از راه دور در بخش غيردولتي صادر شد تا اينكه تعداد اين مراكز در سال تحصيلي 89 - 88 به 2002 مركز رسيد. اما در حال حاضر كه در دوره تثبيت آموزش از راه دور به سر مي‌بريم تعداد 1722 مدرسه از راه دور در كشور داير است.
آموزش از راه دور در جهان با آموزش مكاتبه‌اي شروع شده و به تدريج رشد پيدا كرده تا به تسخير فضاي مجازي رسيده است. در حال حاضر آموزش از راه دور در غالب كشورها استفاده مي‌شود و حتي كشورهايي كه به جهت آموزشي خيلي پيشرفته هستند نيز با نگاه به «آموزش مادام‌العمر»، اين شيوه آموزش را حفظ كرده‌اند. با اين حال به لحاظ آماري، آموزش از راه دور در 60 كشور به طور رسمي داير است و در برخي كشورها به عنوان يك نظام آموزشي و در برخي به عنوان يك روش آموزشي مورد توجه قرار دارد. آموزش از راه دور در ايران به عنوان روش آموزشي شناخته مي‌شود.
- شيوه‌هاي آموزش از راه دور و منابع درسي در مدارس ايران به چه شكل عرضه مي‌شود؟
سه شيوه آموزشي براي فراگيران در آموزش از راه دور در نظر گرفته شده است كه شامل آموزش كتاب پايه، آموزش ديداري و شنيداري و آموزش الكترونيكي است. در شيوه كتاب پايه، تمامي سرفصل‌هاي درسي كه براي دانش‌آموزان مدرسه‌هاي حضوري در نظر گرفته شده است، ارائه مي‌شود اما چون ثقل آموزش در آموزش از راه دور، فراگير (دانش‌آموز) است، كتاب‌ها به شكل خودآموز طراحي شده‌اند تا فراگير منهاي حضور معلم نيز بتواند آموزش ببيند.
در شيوه آموزش ديداري شنيداري نيز لوح‌هاي فشرده توليد شده است كه كتاب‌هاي درسي در آنها تدريس شده‌اند. آموزش برخط هم به صورت پايلوت در 10 مدرسه آموزش از راه دور خارج كشور در حال اجرا است اما در حال حاضر در مدارس آموزش از راه دور داخل كشور آموزش برخط راه‌اندازي نشده است.
- به چه دليل آموزش برخط در مدارس آموزش از راه دور داخل كشور راه‌اندازي نشده است؟
نقشه راه آموزش از راه دور در كشور بر اساس رصدي كه شوراي عالي آموزش و پرورش انجام مي‌دهد، ترسيم مي‌شود. تا كنون ترجيح بر آموزش حضوري و چهره به چهره است و بر اين اساس، آموزش از راه دور بايد طوري حركت كند كه ثقل آموزش حضوري كمرنگ نشود.
- چشم‌انداز راه‌اندازي آموزش برخط در مدارس از راه دور داخل كشور را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
در صدد انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه تهران جهت استفاده از خدمات آموزش آنلاين به صورت پايلوت براي مدارس آموزش از راه دور شهر تهران هستيم تا نتايج اين شيوه را احصا و ارزيابي كنيم و سپس براي كل كشور تصميم‌گيري شود. استفاده از آموزش الكترونيكي منطبق بر تكاليف سند تحول بنيادين آموزش و پرورش نيز است چراكه در اين سند دو هدف عمده عدالت آموزشي و بكارگيري خدمات نوين آموزشي مورد توجه قرار گرفته است.
- آموزش از راه دور در حال حاضر در چه مقاطع و پايه‌هاي تحصيلي در مدارس داير هستند؟
در حال حاضر با وجود آنكه سال‌ها از نظام آموزشي موسوم به نظام قديم در كشور سپري شده و سيستم آموزش حضوري تغييرات چشمگيري داشته است، اما همچنان مدارس آموزش از راه دور هم نظام قديم و هم نظام جديد را ارائه مي‌كنند. به طوري كه اين مدارس مجوز داير كردن دوره‌هاي راهنمايي، دبيرستان، پيش‌دانشگاهي، كار دانش، متوسطه اول، متوسطه دوم و پايه‌هاي هفتم تا نهم را دارند. علت اين تنوع اين است كه ممكن است هنوز خيلي از افراد براي تكميل تحصيلات‌شان به نظام قديم نياز داشته باشند.
- با توجه به عنوان آموزش از راه دور، آيا حضوري هم براي دانش‌آموز در مدرسه پيش‌بيني شده است؟
هر چند آموزش از راه دور بر مبناي آموزش غيرحضوري است اما به ازاي هر درس حداقل 6 ساعت رفع اشكال حضوري براي كامل شدن پروسه آموزش پيش‌بيني شده است. البته در صورتي كه فراگيران به ساعات رفع اشكال بيشتري نيز احساس نياز كنند، ممانعتي براي برگزاري جلسات رفع اشكال بيش از شش ساعت وجود ندارد.
فضاي فيزيكي مدارس از راه دور به سه شيوه تامين شده است؛ فضاي احداثي و خريداري شده براي اين مدارس، فضاي استيجاري يا نوبت دوم مدارس دولتي و غيردولتي و يا فضاي مسكوني كه شرايط تبديل به فضاي آموزشي داشته است به عنوان فضاي فيزيكي مدارس آموزش از راه دور در نظر گرفته شده است.
- نيروهاي مورد نياز براي برگزاري كلاس‌هاي رفع اشكال مدارس آموزش از راه دور چگونه تامين مي‌شوند؟
مدارس آموزش از راه دور مي‌توانند از نيروهاي رسمي آموزش و پرورش، معلمان بازنشسته يا نيروهاي آزاد به عنوان معلم بهره بگيرند و به ميزان ساعتي كه از خدمات معلمان استفاده مي‌كنند، خريد خدمت كنند.
- با توجه به اينكه مدارس آموزش از راه دور به صورت غيردولتي فعاليت مي‌كنند، شهريه دانش‌آموزان در هر نيمسال تحصيلي به چه ميزاني است؟
شهريه فراگيران آموزش از راه دور به ازاي هر واحد درسي به طور متوسط بين 7 تا 8 هزار تومان است؛ به نوعي مي‌توان گفت كه هزينه آموزش در اين شيوه آموزشي در قياس با آموزش حضوري، مقرون به صرفه است.
- همان‌طور كه مستحضر هستيد در آموزش از راه دور ديگر جمع دانش‌آموزي به كيفيتي كه در مدارس حضوري مشاهده مي‌شود، رقم نمي‌خورد. در اين شيوه آموزشي، مقوله كاركرد تربيتي مدرسه چگونه مورد توجه قرار مي‌گيرد؟
آموزش از راه دور، آموزشي مشاورمحور است. هر مدرسه حداقل يك مشاور را به خدمت گرفته است تا در زمينه ثبت‌نام و فرآيند تحصيل به هدايت دانش‌آموزان بپردازد. افق بهره‌گيري از خدمات مشاوران در آموزش از راه دور محدود به مشاوره تحصيلي و آموزشي نمي‌شود بلكه بايد توجه داشت كه جنبه تربيتي آموزش و پرورش نبايد در اين مدارس كه شكل غيرحضوري دارند ناديده گرفته شود.
قطعا فراگيراني كه در يك مقطع زندگي اقدام به ترك تحصيل كرده و اكنون دوباره تصميم به ادامه تحصيل از طريق آموزش از راه دور گرفته‌اند، مشكلاتي داشته‌اند. بنابراين بخشي از جنبه تربيتي كه در قالب مشاوره و راهنمايي غيردرسي بروز و ظهور پيدا مي‌كند براي آنها لازم است. از اين جهت در سياستگذاري‌هايي كه براي مدارس از راه دور انجام مي‌دهيم آنها را ملزم مي‌كنيم تا براي ادامه فعاليت به بكارگيري مشاوران تربيتي نيز اقدام كنند.
علاوه بر اين، هر نوع اقدام پرورشي و فرهنگي كه براي تعميق ارزش‌هاي ديني و ملي براي دانش‌آموزان مدارس روزانه صورت مي‌گيرد، براي دانش‌آموزان از راه دور نيز در قالب توليد رسانه‌هاي آموزشي - تربيتي خواهيم داشت و جشنواره‌هايي نيز براي آنها در نظر گرفته شده است.
به عنوان مثال، جشنواره قلم در سه بخش دانش‌آموز، معلم و خانواده در سه سطح درون مدرسه‌اي، استاني و كشوري طراحي شده است كه هدف اين جشنواره آموزش خانواده است. منابع آفلاين در حوزه آموزش خانواده در اختيار فراگيران قرار داده مي‌شود تا آنها پس از مطالعه به سوالاتي پاسخ دهند و در مسابقه شركت كنند. برترين‌ها در سه سطح مدرسه، منطقه و ملي مورد تقدير قرار مي‌گيرند.
طرح ديگري با عنوان «طرح نگار» ويژه مستند كردن خاطرات دانش‌آموزان، معلمان و متوليان مدارس آموزش از راه دور است كه اين طرح از 16 آذر ماه امسال كليد خورده است.
- در طول اين سال‌ها كه تجربه آموزش از راه دور را در نظام آموزش و پرورش كشور داريم، تا چه اندازه موفق به تربيت نيروي متخصص اين شيوه آموزشي شده‌ايم؟
آموزش نيروي انساني فعال در اين حوزه يكي از اولويت‌‌هاي سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت‌هاي مردمي وزارت آموزش و پرورش است. از جمله دوره‌هايي كه به تازگي برگزار شده است مي‌توان به كلاس‌هاي آموزش مجازي آفلاين با حداقل بهره‌گيري از هزينه‌هاي دولتي براي 7 هزار معلم اشاره كرد. همچنين دوره آموزشي 44 ساعته براي مديران مدارس آموزش از راه دور طراحي شده است كه سرفصل‌هاي مورد نياز آنها با هزينه شخصي خودشان آموزش داده مي‌شود. در مجموع موسسان مدارس آموزش از راه دور از جمله پيشكسوتان آموزش و پرورش هستند كه وجود اين افراد، قطب بزرگ مشاركت فكري در آموزش از راه دور محسوب مي‌شود. با اين وجود، بر اساس نظارت و ارزيابي‌هاي صورت گرفته، مناطق آموزشي، از كارشناس آموزش از راه دور بي‌بهره هستند.
- با توجه به غيردولتي بودن مدارس آموزش از راه دور كشور، چه شيوه‌هايي براي نظارت بر آنها و اطمينان از سلامت عملكرد آنها پيش‌بيني كرده‌ايد؟
دستورالعمل جامع نظارت بر سيستم آموزش از راه دور در سه بخش نظارت همتا، نظارت تخصصي و نظارت عاليه براي سه سطح نظارت بر مدارس آموزش از راه دور، نظارت بر مناطق آموزشي و نظارت بر استان‌ها طراحي شده است. اولين دوره نظارت همتا با مشاركت موسسين مدارس از راه دور در سال تحصيلي گذشته انجام شد؛ به اين صورت كه موسسين يك مدرسه از راه دور براي نظارت بر مدرسه از راه دور استان همجوار خود اعزام مي‌شوند و بر اساس شاخص‌هاي آموزشي، مشاوره‌اي، فرهنگي، پرورشي، اداري، مالي، نيروي انساني، فضا و تجهيزات و فناوري به نظارت فني مدرسه مي‌پردازند و در اين حين يك فضاي تبادل تجربه نيز ايجاد مي‌شود.
بر اساس اولين دوره نظارت انجام شده، ميانگين عملكرد از 100 در استان‌ها برابر 78، در مناطق برابر 68 و در مدارس برابر 73 بوده است. اين نمرات نشان مي‌دهد كه مشكل آموزش از راه دور در مناطق آموزشي بيشتر است و دليلش هم ناظر بر اين است كه در مناطق آموزشي، از كارشناس آموزش از راه دور بي‌بهره هستيم. اين درحاليست كه در سطح هر استان يك كارشناس مسئول آموزش از راه دور فعال است لذا نيازمند تقويت حوزه كارشناسي در مناطق هستيم.
در زمينه نظارت تخصصي بر سيستم آموزش از راه دور نيز با ناظرين به تعداد مدارس هر استان قرارداد منعقد شده و آموزش تخصصي به آنها ارائه مي‌شود تا به شكل كاملاً تخصصي عملكرد هر مدرسه را مورد نظارت قرار دهند. نظارت عاليه نيز مربوط به نظارت بر رئيس منطقه و رئيس استان است كه با تدابير سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت‌هاي مردمي، فرآيند اين نظارت به صورت نرم‌افزاري انجام مي‌شود.
- سنجش و برگزاري امتحانات دانش‌آموزان مدارس آموزش از راه دور به چه شيوه‌اي انجام مي‌شود؟
در برهه‌اي از زمان در شوراي عالي آموزش و پرورش عنوان شد كه چون احتمال سهل گرفتن و تخلف در برگزاري امتحانات توسط خود مدارس غيردولتي آموزش از راه دور وجود دارد، اجازه برگزاري امتحانات از اين مدارس سلب و به مدارس دولتي بزرگسالان محول شود. البته اين روال آسيب‌شناسي شد و ضعف اين شيوه به مراتب بالاتر از قوت آن ارزيابي شده است. چراكه اين سوال بوجود مي‌آيد كه چرا آموزش و پرورش به مدرسه غيردولتي كه مجوز داير شدنش را صادر كرده است، اما در زمينه برگزاري امتحانات اعتماد ندارد؟! اين درحاليست كه موسسان مدارس آموزش از راه دور، جزو فرهيختگان و پيشكسوتان آموزش و پرورش هستند و تعداد معدود تخلفاتي كه در طول زمان و در گذشته در اين مدارس اتفاق افتاده است نبايد باعث سلب اعتماد از آنها شود. بنابراين در روال برگزاري امتحانات بازنگري صورت گرفت و مقرر شد در مدارسي كه جمعيت دانش‌آموزي بالاتر از 100 نفر دارند يك مدير رسمي و مأمور مستقر شود و خود مدرسه اقدام به برگزاري امتحانات نمايد. البته نظارت‌ها بر اعمال مقررات برگزاري امتحانات پابرجا و دقيق است.
- براي جلوگيري از تخلفات چه تدابيري انديشيده شد؟
مقررات آموزش از راه دور از سال 89 - 88 مورد بازنگري قرار گرفت. بر اساس اين بازنگري‌ها، مراكز آموزش از راه دور به مدرسه تبديل شدند. به لحاظ قانوني، مدرسه محل فعاليت رسمي است كه منجر به مدرك تحصيلي مي‌شود و مركز محل فعاليت غيررسمي است كه منجر به مدرك تحصيلي نمي‌شود. اين تغيير عنوان از مركز به مدرسه، در مهار كردن عملكردها موثر بود.