هیچ‌گاه فکرش را نمی‌کرد زمستان سال1394 هجری مردم تهران و چند کلانشهر ایران درگیر یکی از بزرگ‌ترین معضلات زندگی شهری یعنی آلودگی هوا به واسطه همین خودروها باشند...
آلودگی هوا معضلی است که هرازچندگاهی سر و کله‌اش در تهران پیدا می‌شد و حالا چند سالی هست که میهمان دیگر شهرهای بزرگ ایران و مردمانش شده است. مشکلی که شاید حل کامل آن امکان‌پذیر نباشد ولی با یک برنامه‌ریزی و مدیریت درست می‌توان آن را در حد استانداردی ثابت نگه داشت. این برنامه‌ریزی میسر نمی‌شود مگر در سایه یک مدیریت واحد و البته با اختیارات لازم، که بتواند از حجم این مشکل کم کند.
مشکل آلودگی هوا فقط به ایران و تهران خلاصه نمی‌شود؛ از شرق آسیا تا قلب اروپا و آمریکا با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با برنامه‌ریزی درست و البته سپردن اختیارات لازم به یک مدیریت واحد توانسته‌اند مشکل آلودگی هوا را از بحران خارج کنند. این روزها که مسئولان درگیر در بحث آلودگی هوا، هر یک به‌نوعی مشکل را گردن دیگری می‌اندازند، شهردار تهران از آمادگی خود و مجموعه متبوعش برای حل مشکل آلودگی هوا البته با داشتن اختیارات لازم از سوی دولت و دیگر مجموعه‌های مرتبط خبر داده است. اتفاقی که می‌تواند بعد از سال‌ها، کلید برون‌رفت از این مشکل باشد. در ادامه نگاهی به آلودگی هوا در دیگر شهرهای بزرگ دنیا داریم.
- پیتزا با طعم آلودگی هوا!
آلودگی هوا در کشور ایتالیا و به‌خصوص شهرهایی چون میلان و رم دامن مردم این کشور را گرفته است. البته ایتالیایی‌ها برای مبارزه با چنین مشکلی راهکارهای مختلفی از جمله توسعه حمل‌ونقل عمومی و البته محدودیت ورود خودروها را در مناطق مختلف شهری در نظر گرفته‌اند. نکته قابل توجه در این میان جلوگیری از ورود کلیه خودروها به معابر و خیابان‌های شهری در زمان اوج آلودگی هواست. اقدامی که سبب می‌شود ایتالیایی‌ها در کلانشهرهایی نظیر رم از دوچرخه برای رفت و آمد خود استفاده کنند و حتی مقامات بلندپایه نیز در این شهرها ملزم به رعایت قانون هستند و فرقی میان شهروندان عادی و دیگر افراد وجود ندارد. داشتن یک مدیریت یکپارچه در زمینه معضل آلودگی سبب شده تا زمانی که آلودگی هوا در پایتخت ایتالیا به مرز خطر می‌رسد ظرف مدت‌زمان چند ساعت تصمیم‌هایی جدی در این زمینه گرفته و اتخاذ شود. شهرهای بزرگ ایتالیا که در ماه‌های مختلف سال پذیرای توریست‌هایی از سراسر جهان هستند، با مبارزه با آلودگی هوا گامی موثر برای داشتن سلامتی هرچه بیشتر شهروندان خود برداشته‌اند.
- آلودگی بالای سر «بیگ بن»
آلودگی هوا آن هم در شهر توریستی لندن یکی از مشکلات جدی در پایتخت انگلستان بود که در نهایت با یک برنامه‌ریزی و مدیریت درست تا حدود بسیار زیادی حل شد. در زمستان سال۱۹۵۲ میلادی وقتی تمامی شهر لندن را یک مه غلیظ از آلودگی فرا گرفت، چیزی در حدود 13هزار نفر جان خود را از دست دادند تا همین اتفاق سرآغازی برای یک رنسانس در زمینه مقابله با آلوگی هوا باشد و چهار سال بعد یعنی در سال۱۹۵۶ لایحه هوای پاک در انگلستان به تصویب رسید. مدیریت یکپارچه شهری محدودیت‌هایی را برای استفاده از خودروهای شخصی در لندن در نظر گرفته و با توجه به کمک‌های زیادی که به توسعه حمل‌ونقل عمومی در این شهر صورت گرفته، مردم این شهر عملا تمایل زیادی به استفاده از خودرو در سطح شهر ندارند. لندن این روزها به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای اروپا سایه بحران آلودگی هوا را دیگر بر سر خود حس نمی‌کند. حالا به واسطه مدیریت درست در مورد آلودگی هوا بر فراز برج بیگ‌بن هوای سالم قرار گرفته و خبری از آلودگی کابوس‌وار 64سال پیش در این شهر نیست.
- سیب بزرگ و آلودگی هوا
نیویورک به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر آمریکا همواره سایه آلودگی هوا و معضلات آن را بر سر خود حس می‌کند. این شهر که ملقب به «سیب بزرگ» است به عنوان وسیع‌ترین شهر جهان نیز شناخته می‌شود و همین هم سبب آلودگی هرچه بیشتر آن شده است. پس از مرگ و میر شمار زیادی از مردم نیویورک در دهه60 میلادی، تصمیمی جدی برای مقابله با آلودگی هوا گرفته شد تا در نهایت شهرداری نیویورک که مدیریت متمرکز و مسئولیت واحد مقابله با آلودگی هوا را بر عهده دارد پس از گذشت نیم‌قرن از حادثه دهه60 میلادی اعلام کند: «نیویورک در حال حاضر پاک‌ترین هوا را در طول 50سال اخیر دارد.»
سیاست سختگیرانه استفاده از خودروهای استاندارد، سوخت مناسب و بهبود عملکرد موتورها توانسته موفقیت زیادی در پاک شدن هوای این شهر داشته باشد. نیویورک در حال حاضر بزرگ‌ترین ناوگان اتوبوسرانی هیبریدی را در آمریکا دارد و نخستین شهری است که تاکسی‌های هیبریدی در آن فعالیت می‌کنند. استفاده از سوخت‌های جایگزین یکی از محورهای اصلی فعالیت شهری نیویورک است و خودروهای شخصی مقام‌های دولتی هم در این راستا تغییر کرده است.
- مکزیکوسیتی پرچمدار مقابله با آلودگی هوا
مکزیکوسیتی به‌نوعی پرچمدار شهرهای موفق دنیا در مقابله با آلودگی هواست. وقتی در سال1992 میلادی سازمان ملل متحد این شهر را به عنوان آلوده‌ترین شهر دنیا معرفی کرد، شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که حدود 20سال بعد نام این شهر در میان 10شهر اول آلوده جهان هم نباشد. شهری که روزی در آن به علت آلودگی هوا پرندگان در هنگام پرواز جان خود را از دست می‌دادند حالا به همت مدیریت یکپارچه شهری در مبارزه با این معضل، شاهد هوایی در حد استانداردهای مطلوب است. پرداخت هزینه‌های کلان برای توسعه مترو و توسعه دیگر بخش‌های حمل‌ونقل عمومی از جمله اتوبوس‌های تندرو، پرداخت تسهیلات برای تعویض خودروهای فرسوده و آلاینده، اصلاح کیفیت بنزین و ارتقای کیفیت خودروها سبب شده تا شهروندان مکزیکوسیتی از هشت روز هوای سالم در سال1999 به حدود 240روز هوای پاک در سال2015 برسند. البته سرمایه‌گذاری زیاد مکزیک برای تولید بنزین سالم نیز سبب شد كه خودروهای این کشور تاثیر کمتری بر روی آلودگی هوا داشته باشند. اقدامات موثر مکزیکوسیتی در مقابله با آلودگی هوا باعث شد تا این شهر در سال2009 موفق به اخذ جایزه زیست‌محیطی Roy Family از دانشگاه آکسفورد شود.
- برج ایفل در غبار آلودگی
کشور فرانسه به عنوان بزرگ‌ترین مقصد گردشگری جهان برنامه‌های ویژه‌ای را برای مبارزه با آلودگی هوا در پایتخت خود در نظر گرفته است. از جمله مهم‌ترین این برنامه‌ها هزینه 150میلیون یورویی شهر پاریس برای گسترده کردن استفاده مردم این شهر از دوچرخه است. شهردار پاریس با عزمی راسخ می‌گوید شهرش تا سال2020 به پایتخت دوچرخه جهان تبدیل خواهد شد! تاسیس 10هزار پارکینگ دوچرخه در آینده‌ای نه‌چندان دور نشان از توجه ویژه شهردار و البته مردم این شهر به استفاده از دوچرخه دارد. البته شهردار پاریس برای پیش بردن اهدافش از پشتیبانی دولت و حتی احزاب سیاسی نیز برخوردار است. آلودگی هوا در مقاطعی از سال سبب شد تا این شهر نیز طرح زوج و فرد را برای خودروهای شخصی اجرایی کند. در کنار این موارد توسعه خطوط مترو و دیگر وسایل حمل‌ونقل عمومی از دیگر برنامه‌های این شهر توریستی برای مقابله با آلودگی هواست.
- وضعیت بحرانی چشم‌بادامی‌ها
وضعیت کشور چین از نظر آلودگی هوا آن‌قدر بحرانی است که بر اساس یک گزارش، روزانه حدود 4هزار نفر از مردم این کشور جان خود را به همین خاطر از دست می‌دهند. اما شهرداری پایتخت چین با توجه به اختیاراتی که دارد، سیاست خروج تدریجی معادن زغال سنگ و دیگر معادن و همچنین صنایع با تولیدات کالاهای خطرناک و مواد شیمیایی در این شهر را در دستور کار خود قرار داده است. سال2015 سیستم نظارت بر امنیت تولید پکن، اصناف با خطر بالا مانند آتش‌نشانی، ساخت و ساز ساختمانی، مواد خطرناک و شیمیایی و لوازم آتش‌بازی را مورد بررسی قرار داده که 7هزار و 778موسسه برای بهسازی فعالیت، تولید خود را متوقف کردند و بر این اساس، 906موسسه تعطیل شدند. آلودگی هوا از سوی صنایع جزو مهم‌ترین عوامل به مخاطره انداختن جان شهروندان این شهر است و به همین منظور به شهردار این شهر اختیارات لازم حتی برای تعطیل کردن صنایع آلاینده نیز داده شده است. البته یکی از طرح‌های جالب و قابل توجه این شهر برای شهروندانش طرح بام سبز بوده که در آن شهروندان پکن به پرورش گیاهان در منازل و پشت بام منازل و آپارتمان‌های خود تشویق و ترغیب می‌شوند.
- سامورایی‌ها و مقابله موفق با آلودگی هوا
یکی از شهرهای بزرگ دنیا که با معضل آلودگی هوا روبه‌روست پایتخت ژاپن است. آلودگی هوا حدود 30سال پیش بلای جان سامورایی‌ها شده بود و از همان زمان مسئولان پرجمعیت‌ترین شهر ژاپن را به فکر چاره‌ای برای مقابله با آن انداخت. مسئولان شهر توکیو طی اقدامی قابل توجه طرح نزدیک کردن منازل با محل کار افراد را در دستور کار خود قرار دادند تا بدین وسیله بخش زیادی از ترافیک شهری را از بین ببرند. توسعه قابل توجه مترو نیز سبب شده تا این وسیله به گزینه نخست مردم توکیو برای سفرهای درون‌شهری تبدیل شود. توجه به مقوله فرهنگ‌سازی و هزینه‌های صورت‌گرفته در این‌باره موجب شده تا مردم توکیو استفاده بسیار کمی از اتومبیل‌های شخصی داشته باشند و همین امر باعث شده توکیو با وجود وسعت اندک و جمعیت زیاد به صورت عمده با مشکل ترافیک روبه‌رو نباشد. البته تمرکززدایی از این کلانشهر و پخش شدن مراکز تصمیم‌گیری و قدرت در شهرهای دیگر هم جزو راهکارهای اصلی برای توقف رشد جمعیت در پایتخت ژاپن و افزایش آلودگی هوا بوده است.