به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، فرشید مصدقی پژوهشگر باستان‌شناسی تهران این مطلب را در جریان بازدید خبرنگاران از اماکن تاریخی شهر ری مطرح کرد و افزود: تپه باستانی، چشمه و بارو مجموعه چشمه علی را تشکیل داده‌اند که یکی از قدیمی‌ترین استقرار‌های انسان پیش از تاریخ در شمال مرکز فلات ایران است.
او با اشاره به وجود نقش برجسته قاجاری که از زمان فتحعلی شاه بر روی این بارو برجای مانده است خاطرنشان ساخت که این نقش برجسته جدیدترین اثر تاریخی این مجموعه به حساب می‌آید.
به گفته این باستان‌شناس، آثار کشف شده از این محوطه باستانی که مربوط به هزاره پنجم است در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
او با بیان اینکه این محوطه تاریخی با محوطه‌های سیلک و ازبکی هم‌زمان است گفت: کنگره‌های بارو شبیه به ارگ بم است و از زمانیکه مشاهده شدند به همین شکل و کمی شبیه باروهای سلجوقی بوده‌اند.
به گفته این باستان‌شناس، با توجه به آثار به دست آمده، دوره‌های پیش از تاریخ، اسلامی (سلجوقی و آل بویه) و پارت در مجموعه چشمه علی استقرار داشته‌اند.
وی با اشاره به آجرهای بیرون زده از تپه چشمه علی این آجرها را متعلق به قبرهایی از دوره اسلامی دانست.
مصدقی با بیان اینکه این محوطه حریم مصوب شده دارد، افزود: عواملی همچون وجود آثار طبیعی، محوطه باستانی، تحولات تاریخی به وقوع پیوسته این نتیجه را می‌دهد که این مجموعه باید بصورت یک مجموعه فرهنگی تاریخی در نظر گرفته شده و برای آن حریم در نظر گرفته شود.
او تصریح کرد: محوطه چشمه علی بارها مورد نقشه‌برداری قرار گرفته، اما آنچه باید برای حریم آن مد نظر قرار گیرد منظر طبیعی، چشم‌انداز تاریخی و محیط اطراف آن است.
مصدقی با اشاره به ساخت و سازهای جدیدی که اطراف چشمه علی در سالهای اخیر صورت گرفته است تصریح کرد: این ساخت و سازها نشانه بی‌تفاوتی به مواردی است که در بالا به آنها اشاره کردم.
به گفته وی، در صورتی که حریم جدیدی نیز در نظر گرفته شود تخریب خانه‌های اطراف نیز باید با نظارت باستان‌شناسان باشد زیرا که خانه‌ها دامنه کوه را بریده‌اند.
مصدقی با اشاره به طرحی که از طرف وی در سال 89 برای کاوش در چشمه علی ارایه شده است تصریح کرد: ریزش‌هایی که در اثر زمان اتفاق می‌افتد باعث از بین رفتن تدفین‌هایی می‌شود که در بدنه وجود دارد.
وی تأکید کرد: با اجرای این طرح نه تنها گمانه عمیقی ایجاد نمی‌شود بلکه می‌توانیم قسمت‌هایی را تراشیده و اسکلت‌های به جای مانده را که حاوی بخش زیادی اطلاعات از دوره سلجوقی هستند به دست آوریم.
به گفته مصدقی با اجرای این طرح کلوخ‌هایی که از بدنه تپه جدا شده و حاوی آثار فرهنگی با ارزشی هستند نیز از بین نمی‌روند.
او با بیان اینکه هزینه حفاری در این قسمت تنها 50 میلیون تومان برآورد شده است، گفت: چشمه علی پتانسیل این را دارد که هر سال حفاری شده و به یک سایت موزه باستان‌شناسی تبدیل شود تا مردم نیز این امکان را بیابند که از مواهب تاریخی و باستانی و سایت زنده استفاده کنند.
به گفته مصدقی ایجاد فضای سبز حداقل کاری است که می‌تواند دست‌اندازی‌ها به این منطقه را کمتر کند گر چه آبیاری فضای سبز نیز باعث خسارت‌های زیر سطحی می‌شود.
مصدقی افزود: با فرهنگسازی و فعالیت میراث فرهنگی می‌توان اینجا را زنده نگه داشت.
به گفته این باستان‌شناس، هر خانه‌ای که تملک و تخریب می‌شود می‌تواند به ترانشه‌های باستان‌شناسی تبدیل و کاوش‌ها در آنجا از سرگرفته شوند اگر هم آثاری از آن بدست نیامد به فضای سبزتبدیل شود.
به گفته مصدقی تا قبل از دهه 30 فعالیت باستان‌شناسی خاصی در چشمه علی انجام نگرفته است. در سال 1909 هیأتی فرانسوی درحین مطالعات خود در دشت ری و ورامین اینجا را نقشه‌برداری کرده ولی کندوکاوی نمی‌کنند.
در سالهای 1912 و 1925 دمرگان در این محل تحقیقاتی انجام می‌دهد که اطلاعات دقیقی از کم و کیف خاک‌برداری‌ها و اکتشافات‌اش به جز یک گزارش که به زبان فرانسه به چاپ رسیده است در دست نیست.
تا اینکه از سال 1934 اشمیت امریکایی آلمانی تبار در اینجا به سه فصل کاوش می‌پردازد. بعد از وی نیز فاضلی در این محل ترانشه لایه‌نگاری ایجاد کرده است.
مصیب رحیم‌زاده رییس اداره میراث فرهنگی شهر ری نیز در ادامه بازدید خبرنگاران از محوطه تاریخی چشمه علی گفت: بیشتر ساختمان‌های اطراف محوطه باستانی چشمه علی در سال های 56 و 57ساخته شده‌اند.
او با اشاره به اینکه در هر نقطه‌ای از شهر ری در عمق سه تا چهار متری ممکن است آثار تاریخی یافت شود تصریح کرد: در حریم مصوب شده ساخت زیرزمین منوط به انجام کاوش است و خارج از آن نیز اگر گود‌برداری صورت گیرد با نظارت میراث فرهنگی خواهد بود.
تپه چشمه علی بدون شک یکی از قدیمی‌ترین آثار باستانی شهر ری است. مکان این چشمه کوهی کم ارتفاع در انتهای غربی رشته کوه بی بی شهربانو است که از دامنه جنوبی آن چشمه پرآبی می‌جوشد. نام قدیم این چشمه به نام خانواده سورن بوده که از خاندان مهم ایران و ری به حساب می‌آمده است.
چشمه علی سرمنشأء حیات یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان و بنیاد شهر باستانی ری است.
ایجاد فضای سبز در روی سطح تپه با فواره‌هایی در مقابل نقش برجسته محوطه ساماندهی شده موقعیتی عالی را برای گردشگران به وجود آورده است.
این اثر در تاریخ 1313/1/25 به شماره 202 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.