- نوآوری آموزشی در اندونزی
- انتشارات یونسکو
- نوشته: اداره توسعه ی آموزش وزارت آموزش و فرهنگ جاکارتا
- ترجمه: شادی جمشیدی
اداره بین‌المللی آموزش مربوط به نوآوری‌های آموزشی (IERS)، وابسته به سازمان یونسکو که هدف اصلی آن تامین اطلاعات مربوط به نوآوری‌های آموزشی بویژه در کشورهای در حال توسعه است، مجموعه مطالعاتی را در قالب 44 عنوان کتاب در باره تجربیات و نوآوری‌ها در آموزش در کشورهایی از جمله: سنگاپور ، کانادا، یوگسلاوی، هند، پاناما، کوبا ... را در دهه هفتاد میلادی منتشر کرد. این مرکز خود را جهت کمک به مسئولان آموزشی موظف می‌داند.
کتاب نوآوری آموزشی در اندونزی توسط اداره توسعه آموزش وزارت آموزش و فرهنگ جاکارتا (در اندونزی) نوشته شده است و می‌تواند مورد استفاده مدیران آموزشی و معلم‌ها در بسیاری از کشورها قرار بگیرد، تا قادر باشند مشکلات در نوسازی سیستم آموزشی در درون توسعه اقتصادی را حل كنند، هدف از انجام این مطالعات و نوآوری‌ها دستیابی صرف به آموزش نیست بلکه کیفیت آموزش نیز بسیار بسیار مورد نظر است .
بخش دوم کتاب که مربوط به نوآوری ها در آموزش غیررسمی است می تواند برای کشور ما با اهمیت باشد و مورد استفاده محققان ، فعالان بخش آموزش ، معلم ها و مدیران مدارس ، بویژه در مناطق دور از مرکز و محروم قرار بگیرد. تا از فعالیت‌ها و مطالعات انجام گرفته در کشورهای دیگر مطلع شوند. به این جهت ابتدا نگاهی به بخش نوآوری‌ها در آموزش غیررسمی در کتاب می‌پردازیم.
- نوآوری‌ها در آموزش غیر رسمی
نوآوری‌های پیشنهادی در آموزش غیررسمی در مناطق دور از مرکز و محروم می‌تواند به آموزش و مدرسه نگاه تازه‌ای داشته باشد از جمله: آموزش به کودکان و هم چنین آموزش به بزرگسالان، آموزش با زمینه‌ها و موضوعات جدید ،موضوعاتی که لازمه اقتصاد است، یا برای بهبود شرایط مادی زندگی است، یا حتی علاقه شخصی است، اگر مراکز و کارکنان با صلاحیت وجود داشته باشند، این امر قابل تحقق است.
چنین آموزش‌هایی به جای اینکه کودکان روستایی را از زمین و روستا دور کند ، آنها را به روستای خود وابسته می کند و با آموزش های عملی و ملموس می توان از مهاجرت روستائیان جلوگیری کرد و در نتیجه ی آن ازمشکلاتی همچون کودکان کار و خیابان ، کمبود شغل، ازهم گسیختگی خانواده‌های روستایی و حتی اعتیاد، جلوگیری نمود. بخش آموزش غیررسمی شامل مطالبی ازجمله:
الف - سواد آموزی توده ها
ب- همکاری میان مدرسه و مردم
پ- مراکز کارآموزی مدارس توسعه است.
همکاری میان مدرسه و مردم در پروژه منطقه جامبانگ در اندونزی: این پروژه در نوع خود بی نظیر است. این پروژه بخشی از پیچیده‌ترین مشکلی که تقریبا" همه کشورهای در حال توسعه با آن روبرو هستند را حل می‌کند و آن عبارت است از:
چگونه یک سیستم آموزش روستایی برقرار سازیم که بچه ها را از زمین دور نکند بلکه برعکس آنها را تشویق نماید که در منطقه خود باقی بمانند، مناطقی که اکثریت این بچه‌ها به آن تعلق دارند و زندگی در آن جزو سرنوشتشان است.
نیرو محرکه پروژه منطقه جامبانگ بوپاتی است. بوپاتی رئیس رژانس است ، رژانس بخشی از دولت در روستاها است که مستقیما" زیر نظر شهرستان قرار دارد. بوپاتی راههایی را می شناخت که از طریق آن بزرگان روستاها، تعاونی ها ، جنبش پیشاهنگی ، کشاورزان ، معلم ها و کارمندان اداره کشاورزی را به سوی پیوستگی با یکدیگر هدایت می‌کند تا بتوانند سطح زندگی را بهبود ببخشند و همچنین تجربه‌ای بی نظیر در زمینه آموزش های کشاورزی را با موفقیت کسب کنند .
بوپاتی روستا را به عنوان واحد پایه طرح خود در نظر می‌گیرد ، به طور سنتی یک روستا به تنهایی پرتحرک و فعال نیست و پایگاه اقتصادی آن نیز خیلی بالا نیست . اما هر سیستمی که بر چنین پایه ای بنا نهاده شود که هم زمان بتواند کشاورزان را متقاعد نماید که این امکان وجود دارد که تولید کشاورزی افزایش یابد ، بر پایه محکمی استوار است و این چنین است که مشارکت روستائیان درست در قلب این پروژه قرار دارد.
- بوپاتی برای اجرای طرح خود به پیشاهنگان مناطق روستایی توجه کرد ، بدینسان پیشاهنگان مناطق روستایی تبدیل به سلاح طرح آموزشی شدند. حداقل در مسائلی که به کودکان و جمعیت جوان مربوط می شد . کارمندان اداره کشاورزی دولت هدایت پیشاهنگان مناطق روستایی را بر عهده گرفتند و معلم های روستایی نیز آموزش دیده بودند تا فعالیت های عمومی تر پیشاهنگان روستایی را هدایت نمایند.
- بوپاتی شامل 700000 نفر بود که دارای یک ارگان مرکزی بود. این گروه تشکیل شده بود از نمایندگان : تعاونی های مختلف - پیشاهنگان روستایی - روسای بخش های کشاورزی - روسای بخش آموزشی ، آبیاری ، دامپروری ، ماهیگیری ، سلامت و همچنین یک سازمان ملی جهت توزیع کودها .
در شروع طرح ، بوپاتی صاحب 60 ماشین پوست کن برنج گردید و مالکیت آن را به شش روستا اعطا نمود که تا آن هنگام مانند همه ی روستاهای دیگر به فرآوری برنج وابستگی ویژه ای داشتند . در مقابل این ماشین ها ، روستا یک هکتار از زمین های خود را به مدرسه اختصاص داد. هم اکنون حدود 35 روستا مالک واحد فرآوری برنج مخصوص به خود هستند. سود واحدهای فرآوری برنج به دو بخش تقسیم می‌گردد: 40% به تشکیل یک سرمایه و 60% برای آموزش و تحقیق اختصاص یافت.
یکی از نیازهای بسیار ضروری ، اطمینان از ذخیره سریعتر و مطمئن تر بذرهایی با راندمان بالا بود . پس از آن هر روستا حداقل یک هکتار زمین اختصاص داده شده به بذرافشانی در اختیار داشت . در کل حدود 100 هکتار از زمین ها در همه ی بخش های مربوط به بوپاتی به این منظور استفاده گردیده بود . و بر این پایه یک سیستم کامل مشترک برقرار گردید. این سیستم همچنین فعالیت هایی مانند پرورش طیور ، کشت سبریجات ، نارگیل وماهیگیری را در بر می گرفت .
برنامه آموزشی پروژه از هر حیث وابسته به این فعالیت ها است و شرکت دانش آموزان مدارس روستایی در همه سطوح آموزشی را می طلبید . دیپلمه ها و آنها که زودتر از موعد مدرسه را رها کرده بودند نیز به آنها ملحق شدند . مرکز فرآوری برنج اولین موسساتی بودند که به چند جوان که مدرسه را رها کرده بودند، هم آموزش دادند و هم حقوق کمی به آنها پرداخت کردند...سی نفر از افراد جوان یک دوره آموزشی ده روزه برای پرورش طیور را سپری کردند و جدی ترین این کارآموزان ، هر یک دو مرغ تخم گذار دریافت کردند ، پیشاهنگان و تعدادی از کارمندان اداره کشاوزری دولت به آنها کمک کردند و توصیه های خود را در اختیار آنها قرار دادند ، هر مرغ باید در سال تا حدود 300 تخم بگذارد و صاحب آن 100 تخم مرغ را به بوپاتی خواهد داد به عوض مرغی که دریافت کرده بود ، بقیه تخم مرغ ها برای توسعه مرغداری یا هر تصمیم دیگری استفاده می گردد...
اداره خدمات بوپاتی تخم مرغ هایی را که دریافت می کند را می فروشد و از سود فروش تولید استفاده می نماید و برای راه اندازی طرحی مشابه برای گاو های ماده شیرده برنامه ریزی می کند ... طرح های مشابه در روستا که به بچه ها و جوان ها اجازه می دهد هم زمان هم آموزش ببینند و هم حقوق کمی دریافت کنند از طریق فعالیت هایی از جمله بذر افشانی برای شلتوک برنج ، تهیه پوره لوبیا ، پرورش ماهی و یک فروشگاه که برنج فرآوری ، سبزیجات و لوازم مدرسه را به فروش می‌رساند.
یک کارگاه دوخت لباس که آنجا 17 پسر به صورت گروهی کار می کنند و برای پیشاهنگان روستایی یونیفرم می دوزند ، یک مرکز
مربوط به زنان که به زنان در روستا کمک می کند و آموزش می‌دهد و همچنین به دخترانی که میل دارند خیاط شوند ، کمک مالی می نماید ، یک نهالستان برای رشد و پرورش درخت نارگیل ، یک ماشین جوجه کشی برای تبدیل کردن تخم مرغ ها به جوجه و پرورش جوجه ، دامپزشکی که در یکی از این مراکز عمل مایه کوبی را انجام می دهد مرد جوان 20 ساله‌ای است که یک دوره دو هفته ای را گذرانده است . اکثر جوان هایی که در پروژه منطقه جامبانگ شرکت می کنند کسانی هستند که مدرسه را دریکی از سه دوره آن رها کرده‌اند...
با مشاهده یکی از این مدرسه‌های روستایی، از نزدیک می‌توان درباره نتایج پروژه قضاوت نمود، بچه ها کارهای ساده ای چون مبل سازی ، نجاری ، بنایی ، حلبی سازی و همچنین تعمیر دوچرخه ها را انجام می‌دهند...
مدارس دولتی اندونزی ، به جز تعداد اندکی از آنها به دنبال شرکت مردم در مدرسه ها نبوده‌اند، برنامه های درسی ، جداول زمان بندی ، کتاب های درسی و برنامه های تحصیلی مطابق مدل های اروپایی طراحی شده اند و از طرف آموزش و پرورش جاکارتا دیکته می شوند ، آنقدر خوب که نه بدنه آموزشی و نه والدین دانش آموزان فرصت نداشتند که این برنامه ها را با شرایط و نیازهای محلی متناسب نمایند ... پس از آن ، تدابیری برای متناسب کردن آموزش با نیازهای توسعه اتخاذ گردید که امکان انعطاف پذیری بسیار بیشتری را در سطح محلی بوجود آورد . امتحانات در سطح کشوری لغو شدند ... مطابق با اصل آموزش پایدار ، مدرسه باید دارای وظیفه دوگانه باشد ، یعنی باید قادر به اشاعه آموزش رسمی و غیررسمی به جوانان و همچنین بزرگسالان باشد .
- مراکز کارآموزی مدارس توسعه
کارشناسان در ادامه چنین می نویسند : در کشور اندونزی ما به این نتیجه رسیدیم که مفهوم و راهبرد عملی مراکز کارآموزی این است که مدرسه تنها منبع و حتی تنها اصل آموزش نیست ، این اعتقاد شدت یافت هنگامی که از این امر آگاه شدیم که اگر به نمونه‌های سنتی مدرسه ، کلاس ، معلم‌ها و کتاب‌ها اکتفا کنیم ، کاملا" غیرممکن است که نیازهای مردم اندونزی را در زمینه آموزش پایدار برآورده سازیم .در این راستا ایجاد مراکز کارآموزی پیشنهاد شد .
مراکز کارآموزی، یک خانه مشارکتی خواهد بود و به این معنا این خانه، کارکنان، منابع مالی، لوازم آموزشی در اختیار خواهد داشت و نیزمی بایست توانایی تصمیم گیری برای ارتقاء حمایت و سازماندهی آموزش مشارکتی را دارا باشد .
- تمرکز زدایی امتحانات
براساس سیاست تمرکززدایی امتحانات ، سیاست مدارس باید روش های جدید آموزشی را مورد آزمایش قرار بدهند و کلاس های خود را تا حد ممکن با نیاز های محلی مطابقت دهند. تجربه ثابت کرده که سوالات امتحانی که خارج از مدرسه دیکته می شوند بیشتر از برنامه های درسی معلم ها را درآموزش خود محدود می کنند . اگر سوالات امتحان فقط بر مبنای اطلاعات آن دسته از دانش آموزان مطرح شود که کل یک کتاب را از حفظ کرده اند و هیچگونه کار عملی انجام نداده اند ، دانش آموزانی که آموزش و کار عملی در آزمایشگاهها و کارگاهها انجام داده اند ، هنگامی که با چنین سوالاتی مواجه می شوند ممکن است این استنباط را داشته باشند که آموزش آنها در کارگاهها اتلاف وقت بوده است و آنها نیز می بایست وقت خود را به حفظ یک کتاب درسی اختصاص می دادند .
یک امتحان به روش قدیمی در هر یک از درس ها که باشد معلم را دلسرد خواهد کرد نسبت به اینکه روش های جدید آموزش را استفاده کند ، در حالی که امتحانی که به خوبی طرح شده باشد هر تلاش در جهت ایجاد آموزش مدرن تر و واقع گرایانه تر را تشویق خواهد کرد .
بخش آموزش غیر رسمی می‌تواند موجب ارتقاء سطح آگاهی در بخش مدیریت های برنامه ریزی آموزشی در ادارات آموزش و پرورش (بویژه شهرستان ها و مناطق دور از مرکز)، مدیران مدارس و معلم ها و ایجاد افق‌های تازه و خلاقیت در آنان شود که با مطالعه مشکلات موجود در کشور اندونزی و راه حل های ارائه شده برای آن هر چند متفاوت با کشور ما باشد ، بتوان به راه حل ها و نوآوری ها در کشور ایران کمک نمود .
- نوآوری‌ها در زمینه برنامه ریزی، توسعه و ارزیابی آموزشی
در شروع کار ابتدا اجرای پروژه‌ای به تصویب رسید. پروژه ارزیابی ملی آموزش در کشور اندونزی. این پروژه برسه اصل استوار بود:
1- ارزیابی شرایط آموزشی در اندونزی و جمع آوری اطلاعات لازم برای تدوین یک راهبرد ملی آموزشی در بلند مدت
2- ارزیابی ملی آموزشی در بلند مدت
3- ارائه توصیه ها به کمیته مسئول در وزارت آموزش و فرهنگ جهت تدارک راهبرد ملی آموزشی در بلند مدت
پس از آن روش برنامه ریزی آموزشی در کتاب شرح داده می‌شود . در این روش از رویکرد سیستمیک استفاده شده است. رویکرد سیستمیک در این کشور دارای مشخصه‌هایی به این شرح بود:
الف - مدل های برنامه ریزی و طرح ریزی تلفیقی
ب- مدل بانک اطلاعات
پ- روش پژوهشی با هدف تعیین اهداف آموزش
ت- روش پژوهشی جهت کنترل و ارزیابی نتایج و فرآیندهای آموزشی برای استفاده از اطلاعات جمع آوری و برگشت داده شده، برای اینکه د ر زمینه برنامه ریزی مورد استفاده قرار بگیرد.
- روش رویکرد سیستمیک
رویکرد سیستمیک در برنامه ریزی و توسعه ی آموزش ، یکی از ابزارهای شناسایی در این کشور بود . براساس رویکرد سیستمیک ، برنامه ریزی بر یک سلسله اقدامات منطقی و منظم تکیه داشت ، زیرا شرایط آموزشی در اندونزی هنگام اجرای نوآوری ها به شکلی بود که از روش های سطحی و غیر عمیق استفاده می شد ، تصمیمات مطابق با نیازها اخذ می شد بدون اینکه شرایط واقعی کشور ارزیابی شود و بدون اینکه نگرانی وجود داشته باشد از اینکه نتایج یا تاثیرات ثانویه این تصمیمات در آینده چه خواهد بود و بطور کلی در این کشور روش یکپارچه و منسجم وجود نداشت روشی که هدف آن توسعه و بهبود در سیستم آموزشی کشور باشد . به اجرا درآمدن رویکرد سیستمیک در برنامه ریزی آموزشی ، دو سال و نیم به طول انجامید و پیشرفت های قابل ملاحظه ای در انتقال اصول اساسی در مدیریت های آموزشی در سطح استان ها انجام شدند .
جهت برنامه ریزی و توسعه آموزش در یک کشورمی بایست تصمیمات منطقی اتخاذ شود . این تصمیمات منطقی عبارتند از :
1- تصمیماتی که بر پایه آنالیز ( رویکرد) سیستمیک و بر پایه ارزیابی سیستمیک نیارهای آموزشی قرار داشته باشند . چه این نیازها مربوط به مسائل محلی و چه مربوط به شرایط آموزش باشند .
2- تصمیماتی که بر پایه ی غایت عملیات و غایت همه جانبه ی هدف ها قرار دارند و کاملا" حساب شده هستند .
- اجرای طرح مدارس توسعه در اندونزی
در این مدارس دانش آموزان خواندن و نوشتن را به روش های مدرن می آموزند. لوازم مورد استفاده در این کلاس ها هم سرشار از خلاقیت است و هم بسیار فراوان است . بچه ها فعال هستند و پر از شور و شوق . آنها به وضوح از مدرسه لذت بسیار می برند . معلم ها برای استفاده از روش های مدرن آموزشی به خوبی آموزش دیده اند و شاهد آن تعداد زیاد وسایل کمک آموزشی است که ساخته دست خود آموزگاران است .
در این مدارس جهت اجرای برنامه های درسی به مدارس آزادی عمل بیشتری داده می شود و آنها کتاب های درسی ویژه ای را در همه دروس اصلی در اختیار دارند پس از آن در دوره ی بیرستان در کلاس های بالاتر دانش آموزان قادر هستند تا از روش های آزمایش و تجربه استفاده کنند ، روش هایی که از طریق بسیار مستقیم تری کار مدرسه را به زندگی اجتماعی و اجتماع ربط می‌دهد.
در دبیرستان‌های توسعه دانش آموزان پرشور تر و فعال تر از دیگر مدارس هستند. یکی از قوانین بسیار عالی این دبیرستان ها این است که تا آنجا که امکان داشته باشد به روش های موثر آموزش می دهند .روش ها عملی و فعالانه هستند و آموزش فقط به کلاس محدود نمی‌شود. روش‌های آموزشی خلاقانه است.