به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مرتضی خانی‌پور سرپرست اولین فصل بررسی باستان‌شناختی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات استان فارس این مطلب را در جلسه گزارش به همکار که به همت پژوهشکده باستان‌شناسی در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، مطرح کرد.
او افزود: قدیمیترین آثار شناسایی شده مربوط به دوره جری بود که نشان می‌دهد این منطقه تحت تاثیر حوضه رود کر و فرهنگ باکون در هزاره پنجم پ.م بوده است.
این باستان‌شناس، گفت : شهرستان بوانات به دلیل قرار گرفتن میان حوزه‌های فرهنگی متفاوت فارس، کرمان و جنوب شرق، از نظر پژوهش‌های باستان‌شناختی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به گفته او، نامنظم بودن فعالیت‌های باستان‌شناسی در فارس باعث شد تا از یک طرف بسیاری از مناطق مانند شهرستان بوانات همچنان ناشناخته باقی مانده و از طرفی در مناطقی مانند مرودشت که بیشتر پژوهش‌ها در این دشت تمرکز داشته، تمرکز بر دوره‌ای و یا محوطه‌هایی خاص صورت گیرد و حدود گسترش فرهنگ‌ها مخصوصاً در قسمت‌های شرقی کاملاً ناشناخته باقی بماند.
خانی‌پور گفت: با توجه به انجام نشدن هیچگونه مطالعه باستان‌شناختی سیستماتیک در منطقه بوانات و نبود شناخت تحولات فرهنگی این منطقه در ادوار گوناگون از دوران پیش از تاریخ تا معاصر، انجام بررسی باستان‌شناختی برای شناسایی و معرفی تمامی محوطه‌های مربوط به دوره‌های فرهنگی متفاوت ضروری است.
وی تصریح کرد: هر چند تاکنون بازدیدهایی برای ثبت برخی محوطه‌ها درمنطقه صورت گرفته ولی به هیچ عنوان مطالب ارائه شده گویای وضعیت فرهنگی منطقه نیستند.
این باستان‌شناس اظهار داشت: از این رو در این پروژه تمامی محوطه‌های فرهنگی در منطقه ثبت و مطالعه، جدول گاهنگاری نسبی بر اساس یافته‌های سطحی از منطقه ارائه و الگوهای استقراری و تأثیر زیست محیط بر شکل‌گیری استقرارگاه‌ها در دوره‌های مختلف بررسی، سنجیده و محوطه‌های شاخص هر دوره نیز معرفی شدند تا در آینده بتوان مطالعات تکمیلی برای شناخت دقیق‌تر و علمی‌تر ادوار فرهنگی مختلف بوانات انجام داد.
وی مهم‌ترین اهداف این پژوهش را شناسایی استقرارگاه‌های دوره‌های مختلف منطقه، تهیه نقشه‌های باستان‌شناسی مورد بررسی به تناوب دوره‌های فرهنگی مختلف و بررسی و مطالعه روند تحولات استقرارگاه‌ها در دوره‌های مختلف اعلام کرد.
او ارائه توالی گاهنگاری نسبی منطقه بر اساس یافته‌های سطحی، سنجش تأثیر زیست‌محیط بر شکل‌گیری استقرارگاه‌ها و تبیین جایگاه فرهنگی منطقه مورد بررسی در حوزه‌های فرهنگی کشور را از دیگر اهداف این کاوش دانست.
این باستان‌شناس تصریح کرد: بررسی باستان‌شناختی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات به شناسایی و ثبت 200 اثر انجامید که قدیمیترین آن مربوط به دوره جری بوده که بیانگر این است که این منطقه در هزاره پنجم پیش از میلاد تحت تاثیرحوضه رود کر و فرهنگ باکون در هزاره پنجم پ.م بوده است.
خانی‌پور، گورستان کهنه، تپه شاه‌آباد، محوطه پشنگی، کتکتو، جعفرآباد سفلی، تل آنگها، آرامگاه درویش، قلعه مسه، تپه گور‌حیدر، مسجد شیدان، آب انبار بزم، حمام اکبری، قلعه ریزکان و ... را از جمله این آثار اعلام کرد.
او با اشاره به مشاهده سفال‌های منقوش آسپاس در کنار سفال‌های لپویی در این محوطه تصریح کرد: این حوزه مانند خیلی از حوزه‌های فارس با آغاز شهرنشینی تا دوره هخامنشی متروک شد.
این باستان‌شناس گفت: سه دوره پس از هخامنشی را در بوانات شناسایی کردیم که نشان می‌دهد این محوطه در این زمان مهم تلقی شده است.
خانی‌پور وجود گورهای سنگی را از شاخصه‌های دوره اشکانی در این منطقه دانست و اوج شکوفایی این حوزه را دوره ساسانی اعلام و خاطرنشان کرد که در قرون اولیه اسلامی از رونق این حوزه به مرور کاسته شده و در دوره تیموری و صفوی توجهی ویژه به این منطقه شد.
وی با اشاره به زندگی مردم کشاورز در دوران پس از صفوی تا حدود 20 سال پیش در قلعه‌های ارباب رعیتی بوانات، افزود: وجود آسیاب‌های آبی نشان از رونق کشاورزی در دوران ساسانی و اسلامی داشته است.
او گفت: وجود منابع آبی نقش اصلی در مکان‌گزینی و شکل‌گیری استقرارگاه‌ها و همچنین معادن و سرباره‌های فلز نشان از معدن‌کاوی در دوره ساسانی و اسلامی دارد.
گفتنی است، "دوره جری" در چارچوب گاهنگاری و توالی مراحل فرهنگی پیش از تاریخ منطقه جنوب ایران به ویژه استان فارس مطرح است که محدوده زمانی 5200 تا 5800 سال قبل از میلاد را شامل شده و به عصر نوسنگی تعلق دارد.