من احساس می‌کنم دوستان حوزه روان‌شناسی و روانپزشکی به گونه‌ای به این مسئله نگاه می‌کنند که انگار هر کس تکنولوژی در دست داشته باشد، مشکل یا اعتیاد دارد، به اینترنت نباید جدای از فضای واقعی نگاه کرد. راه حل‌های اینترنت به راه حل‌های فضای بیرونی ارتباط دارد.
- منافع فضای مجازی
به گزارش شفقنا رسانه، رزیتا داوری در ابتدای نشست شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی و سلامت روان که در اولین روز از همایش «سلامت روان و رسانه» برگزار می‌شد، به سودها و مضرات شبکه‌های مجازی اشاره کرد و گفت: منافع فضای مجازی را همه لمس کرده‌ایم، چون پاداش‌های فوری دارد و برای همه ملموس است. دریافت اطلاعات سریع، سرگرمی و آموزش کودک از طریق بازی‌های فضای مجازی و مواردی دیگر از منافع این فضا هستند.
او ادامه داد: اینترنت و فضای مجازی پژوهش را راحت‌تر کرده است هر چند پژوهش‌های اینترنتی هم مضراتی با خود دارد، مانند حواشی بی‌شمار صفحه‌های اینترنتی که شما را از اصل مطلب دور می‌کند. جهانی شدن، بازی‌های آموزشی، آموزش از راه دور و برگزاری وب سمینارها، تجارت آسان و به اشتراک گذاشتن مطالب علمی و مقالات از دیگر مزایای فضای مجازی است.
داوری شرکت در بحث‌های گروهی را از مزایای دیگر شبکه‌های اجتماعی بیان کرد و گفت: افرادی که در فضای واقعی ارتباط و تعامل مناسبی ندارند می‌توانند از طریق ارتباط در فضای مجازی اعتماد به نفس خود را دوباره کسب کنند.
این روانپزشک اطفال عدم آگاهی والدین قبل از خرید و مصرف تکنولوژی را موجب آسیب دانست و گفت: والدین ما عادت دارند که بعد از مصرف یک تکنولوژی برای آن قانون و چارچوب تعیین کنند. اعتیاد به اینترنت مثل اعتیاد دانلودی، اعتیاد به ارتباط داشتن و اعتیاد به پورنوگرافی از مسائل اعتیادی است که در حوزه اینترنت و فضای مجازی مطرح است و از ملاک‌های تشخیص اعتیاد اینترنتی می‌توان به تأثیرگذاری در ارتباط با خانواده، دوستان و همکاران و صرف کردن وقت بیش از حد اشاره کرد.
- قلدری مجازی خشن‌تر از واقعیت
خانم رازجویان، روانپزشک حوزه اطفال که مدیریت پنل را بر عهده داشت، به بحث قلدری در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: مفهوم قلدری در فضای مجازی مفهوم کلاسیک مدرن است، خود واژه قلدری مفهومی کلاسیک است که همه از آن تصاویری به ذهن داریم و این مفهوم همیشه وجود داشته است، ولی آمیخته شدن زندگی با فضای مجازی مفهوم قلدری را بسیار خشن‌تر از واقعیت‌های موجود کرده است.
به گزارش شفقنا رسانه، رازجویان اظهار کرد: در قلدری اینترنتی برخلاف قلدری در فضای واقعی ما با شخصیت واحد و مشخصی مواجه نیستیم و ممکن است طرف مقابل ما زن، مرد، کودک یا بزرگسال باشد. پس به نوعی این شخصیت بی‌نام است. همچنین هیچ فضای امنی برای پنهان شدن از قلدری مجازی وجود ندارد، چراکه وسایل تکنولوژیک به همه محیط‌های ما رسوب کرده‌اند، پس همیشه در معرض خطر هستیم. از سوی دیگر همه می‌توانند با قلدری اینترنتی مواجه شوند حتی بزرگسالان ولی در کودکی این وضعیت حساس‌تر است. در کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا زمانی به فکر چاره این کار افتادند که آمار خودکشی، اضطراب، استرس و دیگر مشکلات روانی افزایش یافته بود. ما نیز با این مشکلات مواجه هستیم ولی نمی‌توانیم اینترنت و کودکان خود را از این فضا جدا کنیم. بنابراین باید تفکر کودکان را تقویت کنیم و تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای آنها را افزایش دهیم.
- تشریح بیشتر مسائل بین رشته‌ای
یونس شکرخواه، عضو هیئت علمی و رئیس گروه اروپای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران نیز در این نشست گفت: به نظر من باید به تشریح و طرح مسئله در این حوزه بپردازیم و چون این حوزه بین رشته‌ای است تا طرح مسأله درستی نداشته باشیم و مسائلی را برای خود روشن نکنیم نمی‌توانیم بحث مناسبی را ارائه کنیم. بنابراین برای من با سئوال به اینجا آمده‌ام، ابتدا باید به کودکان نگاه می‌کنید و به رسانه‌ها می‌پردازید و یا به‌عکس به رسانه‌ها نگاه می‌کنید و به کودکان می‌پردازید؟ نکته بعدی این که میزان و زمان استفاده از اینترنت برای کودکان را چگونه مشخص می‌کنید؟
- ایجاد نهاد حمایت از کودکان در فضای مجازی
شکرخواه تصریح کرد: پیشنهاد من این است که مرکز یا نهادی برای حمایت از کودکان در فضای مجازی داشته باشید که بتواند به حل این گونه مسائل کمک کند و بهتر است پیشنهاد این طرح از طرف افراد فعال در حوزه‌ی رواشناسی و روانپزشکی باشد، چراکه پذیرش بهتری می‌تواند داشته باشد. در آمریکا و انگلیس نیز نهادهای مشابهی برای این امر وجود دارد. CIPA در آمریکا یک قانون است که به مدارس آمریکا دستور داده است تا دسترسی به سایت‌های پورنوگرافی را قطع کنند که قانون موفقی هم شده است و باید دقت کرد این قانون از طرف کنگره آمریکا ارائه شده است یعنی یک طرح ملی است نه جناحی. در انگلیس هم نهادی با عنوان CEOP به پلیس و مددکاران آموزش می‌دهد تا مسائل این حوزه را بهتر درک کند.
- استفاده از تکنولوژی مساوی با اعتیاد نیست
به گزارش شفقنا رسانه، این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدرس ارتباطات در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: ما برای درک بهتر موضوع به تشریح و همفکری و گفت‌وگوی بیشتر میان رشته‌ای نیاز داریم. من احساس می‌کنم دوستان حوزه‌ی روان‌شناسی و روانپزشکی به گونه‌ای به این مسئله نگاه می‌کنند که انگار هر کس تکنولوژی در دست داشته باشد، مشکل یا اعتیاد دارد، ولی اینترنت را نباید جدای از فضای واقعی نگاه کرد. راه حل‌های اینترنت به راه حل‌های فضای بیرونی ارتباط دارد، اینترنت و تکنولوژی ابزارهایی هستند که تنها دسترسی و توزیع اطلاعات را ساده‌تر کرده‌اند. به عنوان مثال کتابی در اینترنت نیست که در جهان واقعی نوشته نشده باشد. از دیگرسو به نظر من سه نهاد مهم در مسائل جامعه تأثیرگذار هستند. نهادهای رسانه‌ای، نهادهای مدنی و نهادهای آکادمیک و تا زمانی که این سه نهاد به همگرایی نرسند، برخورد ما با مسائل نیز سطحی خواهد بود.
- اعتیاد موبایلی نوعی اعتیاد رفتاری است
سلمان علوی، روان‌شناس نیز در این نشست به موضوع اعتیاد به فضای مجازی و روش‌های سنجش آن پرداخت و گفت: آنچه من ارائه می‌کنم بخشی از طرح بزرگی درباره اعتیاد به موبایل است. موبایل با همه فوایدش دچار کاستی‌ها و آسیب‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. متخصصان معتقدند هر آنچه باعث تحریک فرد و بعد نیرو گرفتن او می‌شود، اعتیادآور است. نظریه‌پردازی به اسم پیل در سال ۱۹۷۵ به ملاک‌های اعتیاد رفتاری پرداخت و نتیجه گرفت مسائلی مانند اشتغال زیاد درباره‌ی انجام یک رفتار و زمان زیاد صرف کردن برای آن، اصرار به بازگشت دوباره به آن رفتار، عدم انجام درست وظایف خانوادگی، شغلی و تحصیلی از ملاک‌های تشخیص اعتیاد رفتاری است.
- استفاده تخصصی از موبایل اعتیاد محسوب نمی‌شود
به گزارش شفقنا رسانه، این روان‌شناس به برخی از نتایج پژوهش اشاره کرد و گفت: جامعه آماری این پژوهش دانشجویان دانشگاه‌های تهران بود که با ابزار پرسشنامه و همچنین مصاحبه انجام شد. از نتایج این پژوهش می‌توان به این اشاره کرد که در هنگام تشخیص اعتیاد به موبایل باید به زمینه‌های شغلی، روابط اجتماعی و دیگر جایگاه‌های فرد در اجتماع توجه کرد. همچنین بین استفاده شخصی و استفاده تفریحی از موبایل باید تمایز قائل شد، چون ممکن است فردی جایگاه شغلی‌اش به گونه‌ای باشد که از موبایل بیشتر استفاده می‌کند و نباید این فرد را در دسته‌بندی اعتیاد موبایلی قرار داد. هر چند هنوز توافق جامعی درباره ملاک‌های اعتیاد به موبایل بین متخصصان وجود ندارد، ولی در سنجش اعتیاد موبایلی در کشور به دو مسئله باید توجه کرد. یکی استفاده افراد از چت‌روم‌ها است و دیگری هزینه‌هایی است که برای استفاده از موبایل پرداخت می‌کنند.
- والدین نگرانند چون امکان نظارت‌شان محدودتر شده است
شیرین احمدنیا، جامعه شناس حوزه‌ی خانواده نیز در این نشست گفت: بحث اصلی من درباره فاصله یا شکاف دیجیتالی است که بین نسل‌ها روی داده است. نسل جدید در استفاده از رسانه‌های جدید استقبال خوبی نشان داده‌اند و دسترسی خبری و حتی سواد استفاده‌ی بیشتری هم نسبت به والدین شان دارند. از سوی دیگر والدین از این فضای به وجود آمده نگران شده‌اند و بیشتر نگرانی آنها هم از ناآشنایی آنها نشأت می‌گیرد و این ناآشنایی ترس به وجود آورده و احساس می‌کنند که امکان نظارت آنها محدودتر شده است.
مشکلات فضای مجازی مربوط به واقعیت‌های بیرونی است
احمدنیا اظهار کرد: اتفاقی که در فضای مجازی رخ می‌دهد، شاید دلایل اجتماعی و فرهنگی داشته باشد که باید در دنیای بیرونی سراغ آنها را گرفت. نگاه منفی به ابزارهای جدید مبنای درستی ندارد و آنچه ما در این فضا شاهد هستیم مربوط به فضای واقعی است که با ابزارهای جدید به فضای مجازی منتقل شده است بنابراین ارتباط سالم والدین و فرزندان و اطلاع رسانی درست و آموزش‌های لازم می‌تواند این واهمه به وجود آمده را کاهش دهد.
- مسئولیت اجتماعی رسانه در قبال بیماران اوتیسم
این مدرس دانشگاه و جامعه‌شناس در بخش دیگری از صحبت‌های خود به وظیفه و مسئولیت رسانه‌ها در پرداختن به گروه‌های مختلف جامعه اشاره کرد و گفت: اخیرا با گروه حمایت از بیماران اوتیسم در ایران آشنا شده‌ام. آنها از نحوه‌ی پرداخت و انعکاس مسائل این بیماران در رسانه‌ها گله‌مند هستند و معتقدند که رسانه‌ها یا به آنها نمی‌پردازند یا این که پیام‌های درستی در این زمینه منتقل نمی‌کنند. به نظر من رسانه‌ها باید مسئولیت اجتماعی خود درباره بیماران اوتیسمی و همچنین گروه‌هایی که کمتر در جامعه دیده می‌شوند، ایفا کنند. حدود ۳۵ تا ۶۵ میلیون نفر در جهان دچار بیماری اوتیسم هستند و متأسفانه افراد جامعه از مشکلات و مسائل آنها آگاه نیستند و این بیماران را با انگ و برچسب‌های مختلف خطاب می‌کنند که رسانه‌ها در این زمینه می‌توانند نقش مثبتی داشته باشند.
- رسانه‌ها جایی برای کودکان قائل نیستند
نوروزی روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی حوزه‌ی کودک نیز با انتقاد از رسانه‌ها گفت: متأسفانه رسانه‌های ما در دسته‌بندی‌های خود جایی برای کودکان قائل نیستند. به‌جز خبرگزاری ایبنا که حوزه تعریف شده‌ای برای کودک دارد و همچنین خبرگزاری‌های ایسنا و مهر که به طور محدود به حوزه کودک می‌پردازند، مابقی رسانه‌ها در این حوزه فعالیتی ندارند. از سوی دیگر روزنامه‌نگار حوزه‌ی کودک و نوجوان هم نداریم و بیشتر نویسندگان حوزه کودک هستند که به کار رسانه‌ای کودک نیز می‌پردازند و وضعیت رسانه‌های ما در حوزه‌ی کودک روز به روز بدتر هم می‌شود.
- ایجاد نهاد مردمی در حوزه کودک ضروری است
او ادامه داد: در دنیای مجازی هم وضعیت کودکان تعریف چندانی ندارد. ما سایت خبری حوزه کودک نداریم و حتی از اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های فعال و به‌روز در حوزه‌ی کودک برخوردار نیستیم. از طرفی دست اندازی و دخالت دولت در این حوزه نیز از عوامل ضعف آن محسوب می‌شود و سایت‌ها و برنامه‌هایی که دولت ایجاد می‌کند، با تفکر دهه شصتی است و برای کودک امروز جاذبه ندارد. من هم با نظر دکتر شکرخواه موافق هستم که در زمینه کودک ما باید نهاد و تشکل مردمی داشته باشیم و مسلما نهادهای مردمی در این حوزه قوی‌تر عمل خواهند کرد.
پانل شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی و سلامت روان سه شنبه در اولین روز از ششمین همایش ملی سالانه سلامت روان و رسانه در آمفی تئاتر بیمارستان روزبه برگزار شد.