نبرد بر ضد حشرات در خیابان‌های برزیل آخرین مورد از نبردهایی قدیمی میان انسان‌ها و گونه کولیسیده یا پشه‌ها استِ، خانواده‌ای از حشرات که مکرراً در این نبرد پیروز شده‌اند.
دانشمندانی که در حال ثبت موارد بیماری هستند، می‌گویند امروز مهاجمان پشه‌ای در پهنه‌ای گسترده از واشنگتن دی‌سی در آمریکا تا استراسبورگ در فرانسه شروع به پدیدار شدن کرده‌اند و این برداشت را که بیماری‌هایی که آنها ناقلشان هستند به مناطق گرمسیری محدود خواهد ماند، را به چالش کشیده‌اند.
طعنه‌آمیز این است که خود انسان‌ها با منتقل کردن پشه‌ها به سراسر دنیا و ایجاد محیط‌های شهری پر از زباله که کاملاً مناسب زندگی آنهاست، برایشان فرش قرمز پهن کرده‌اند.
گونه‌های پشه آئدیس آجیپتی در انتقال ویروس زیکا که در تایرهای ماشین، سطل‌های حلبی، ظروف خوراک حیوانات و گلدان‌های سیمانی که آب در آنها جمع شده است، تکثیر می‌کنند.
و جنس ماده این پشه‌ها در انتشار بیماری‌ها بسیار کارآمد هستند، زیرا برای فرونشاندن اشتهایشان برای پروتئین خون انسان که برای تولید تخم به آن نیاز دارند، چندین بار فرد را می‌گزند.
پشه‌های ناقل بیماری با سرعت در حال پیشرفت هستند و ویروس‌های مانند دنگی و زیکا را به علاوه مجموعه‌ای ویروس‌های کمتر شناخته‌شده ماننند چیکونگونیا و آنسفالیت سنت‌لوئیس را به قلمروهای جدید از اروپا تا منطقه اقیانوسیه منتقل می‌کنند.
آنا- بلا فیلو، رپیس بخشی در انستیتو پاستور فرانسه که ویروس‌ها منتقل‌شونده بوسیله پشه‌ها را ردگیری می‌کند، گفت:«نگرانی این است که ما این است که این گونه‌های پشه در حال انتشار به همه جا هستند. امروز کانون توجه بر روی زیکا است، اما این پشه‌ها می‌توانند ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زای بسیار متفاوتی را منتقل کنند.»
شیوع بزرگ ویروس چیکونگونیا که باعث تب و درد مفاصل می‌شود، در سال ۲۰۱۴ در منطقه کارائیب رخ داد که تا پیش از آن شیوع این ویروس در آن رخ نداده بود و بیمار شدن ایتالیایی‌ها با همین ویروس در سال ۲۰۰۷ هشداری برای مقامات بهداشت عمومی در این کشور بود.
اروپا برای نخستین بار در طول دهه‌ها شاهد ظهور دوباره مالاریا در یونان و ظهور تب نیل غربی در بخش‌های شرقی این قاره بوده است.
از طرف دیگر، مجمع‌الجزایر مادیرا در اقیانوس اطلس در مجاورت پرتغال بیش از ۲۰۰۰ مورد دنگی در سال ۲۰۱۳ گزارش کرد که نشانه‌ای پیشرفت سریع‌االانتشارترین بیماری گرمسیری جهان به شمال- دست کم تا قبل از شیوع زیکا- است.
شش گونه جدید پشه مهاجم در طول ۴۰ سال گذشته در اروپا مستقر شده‌اند و پنج تای آنها از ۱۹۹۰ به این قاره رسیده‌اند و علت این گسترش عمدتاً دادوستد بین‌المللی تایرهای مستعمل وسایل نقلیه است. پشه‌ها درون این تایرها تخم می‌گذارند و این تخم‌ها هنگامی که باران در مقصد آنها را در مقصدشان تر می‌کند، سرباز می‌کنند.
کارشناسان بهداشتی در آمریکای شمالی نیز با نخستین ظهور پشه آئیدس جاپونیکوس، یک پشه مهاجم، در غرب کانادا در نوامبر گذشته و یافته شدن پشه آئیدس آجیپتی در واشنگتن ظاهراً پس از این که زمستان را در کانال‌های فاضلاب یا در ایستگاه‌های زیرزمینی مترو گذرانده‌اند، تلاش‌هایشان برای مواجهه با این وضعیت را افزایش داده‌اند.
- گسترش بی‌سابقه پشه‌ها
جولیون مدلاکِ همه‌گیرشناس پزشکی در سازمان دولتی بهداشت عمومی انگلیس می‌گوید، سرعت تغییر در بیماری‌های منتقل‌شونده بوسیله پشه از اواخر دهه ۱۹۹۰ به حد بی‌سابقه‌ای رسیده است.
از نظر بسیاری از کارشناسان، بزرگ‌ترین تهدید مربوط به پشه آئیدس آلبوپیکتوس است که با نام پشه ببر آسیایی هم شناخته می‌شود و گستره انتشار آن به سرعت در حال افزایش است و توانایی انتقال بیش از ۲۵ ویروس از جمله زیکا را دارد.
رالف هارباک، همه‌گیرشناس در موزه تاریخ طبیعی لندن که از سال ۱۹۷۶ در حال بررسی پشه‌ها بوده است، می‌گوید: «شواهدی قوی وجود دارد که پشه آئیدس آلبوپیکتوس اکنون در برخی از مناطق از آئیدس آجیپتی جلو افتاده است و به گونه غالب‌تر بدل شده است.»
آئیدس آلبوپیکتوس در ایالات متحده تا ماساچوست به سوی شمال و تا کالیفرنیا به سمت غرب پیشرفت کرده است. این پشه در اروپا به پاریس و استراسبورگ رسیده است.
آنچه بر چالش‌های مقامات بهداشت عمومی افزوده است مرزهای نامعین میان بیماری‌های منتقل‌شونده بوسیله پشه‌های متفاوت است، همانطور که پژوهشی در این ماه در برزیل نشان داد که یک پشه رایج دیگر کولکس کینکفاسیاتوس ممکن است بتواند ویروس زیکا را منتقل کند.
دانشمندان اعتقاد دارند که هم آئیدس آجیپتی و کولکس کینکفاسیاتوس احتمالاً برای نخستین بار با کشتی‌های حمل بردگان از آفریقا وارد قاره آمریکا شد. تجارت در طول قرن‌ها سایر گونه‌ها را نیز به سراسر دنیا رسانده است و از طرف دیگر مسافرت هوایی میلیون‌ها نفر را در معرض بیماری‌های جدید قرار داده است.
مدلاک گفت: «شما به خیزش جهانی پشه‌ها و افزایش فوق‌العاده در مسافرت‌های انسان‌ها روبرو هستید. انسان‌ها دارند عوامل بیماری‌زا را به همه مناطق جهان می‌رسانند و پشه‌ها در آنجا در انتظار هستند تا آنها را سرایت دهند.»
تهاجم‌های انسان به جنگل‌های گرمسیری مشکل را وخیم‌تر کرده است. برای مثال، جنگل‌زدایی در مالزی در افزایش سریع موارد ابتلای انسانی یک نوع مالاریا که معمولاً در میمون‌ها یافت می‌شود، مقصر دانسته شده است.
- گونه‌های مفید را از بین نبرید
پیروزهایی در مبارزه با پشه‌ها به یمن استفاده از پشه‌بندهای آغشته به مواد حشره‌کش و واکسن‌های بر ضد ویروس‌هایی مانند تب زرد و آنسفالیت ژاپنی و نیز واکسن جدید تأییدشده برای دنگی در ماه دسامبر به دست آمده است.
اما بر اساس گزارش بنیاد بیل و ملیندا گیتس، پشه‌ها هنوز حدود ۷۲۵۰۰۰ نفر را عمدتاً به علت مالاریا می‌کشند که ۵۰ درصد بیشتر شمار انسان‌های کشته‌شده بوسیله انسان‌های دیگر است.
تغییرات آب‌وهوایی این معضل را پیچیده‌تر می‌کند. به گفته سازمان جهانی بهداشت، افزایش ۲ تا ۳ درجه سلسیوسی در درجه حرارت کره زمین می‌تواند شمار افراد در معرض خطر مالاریا را تا حد ۳ تا ۵ درصد، یعنی بیش از ۱۰۰ میلیون نفر، افزایش دهد.
همچنین به گفته فایلو از انستیتو پاستور، درجه حرارت بالاتر همچنین چرخه تکثیر پشه‌ها را از دو هفته در دمای ۲۵ درجه به ۷ تا ۸ روز در دمای ۲۸ درجه تسریع می‌کند.
به این ترتیب آیا زمان آن فرا رسیده است که همه پشه‌ها را از بین ببریم؟
اقدامات تهاجمی در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ از جمله استفاده از حشره‌کش ددت یقیناً برای مدتی پشه‌ها را به عقب راند.
امروزه ابزارهایی مانند تغییر ژنتیکیِ، پرتوتابی و باکتری‌های هدفگیری‌شده مد نظر قرار دارند.
اما تلاش برای نابود کردن همه پشه‌های بی‌معنی است، زیرا ۳۵۴۹ گونه پشه وجود دارد و کمتر از ۲۰۰ گونه از آنها انسان‌ها را می‌گزند.
هارباک می‌گوید: «ممکن است بتوان چند گونه را نابود کرد، اما ما نمی‌خواهیم گونه‌های خوب را هم نابود کنیم، زیرا بسیاری از آنها غذای قورباغه‌ها، ماهی‌ها و خفاش‌ها هستند. بسیاری از این پشه‌ها به سراغ گل‌ها می‌روند تا از شهد آنها تغذیه کنند و ممکن است نقشی در گرده‌افشانی داشته باشند.»
برخی از آنها حتی دوستان ما هستند. هارباک توجه خاصی به پشه‌های جنس توکسورینکیتس دارد که میل شدیدی به خوردن لاروهای پشه‌های آئیدس آجیپتیس دارد.