هنوز زمان زيادي از انتشار اخبار مربوط به شيوع بيماري وحشتناك ابولا نگذشته كه مردم جهان با تهديد مرگبار ديگري روبه‌رو شده‌اند: ويروس جديدي به نام «زيكا». اين ويروس اگر چه به اندازه‌ي ابولا كشتار نكرده است اما هراس از شايع شدنش، دولت‌ها را به وحشت انداخته است، اين ويروس توسط يك پشه كه ناقل بيماري است منتقل مي‌شود. اين پشه‌ها سال‌هاي بسيار زيادي است كه به عنوان ناقل بيماري زيكا شناخته شده و در جنگل‌هاي آفريقا و جنوب آسيا زندگي مي‌كنند، اما هنوز مشخص نيست كه چرا در ماه‌هاي اخير به يكباره باعث شيوع زيكا شده است.
- پيدايش اولين زيكا
ويروس زيكا براي اولين بار در سال 1947 در بدن ميمون رزوس در حوالي جنگلي به نام «زيكا» در نزديكي درياچه‌ي ويكتوريا در اوگاندا شناسايي شد و به همين دليل بود كه نام زيكا روي آن گذاشته شد.
ويروس زيكا توسط پشه‌اي به نام «آيدس آيگيپتي» كه در واقع يك حشره‌ي مصري است منتقل مي‌شود. اين پشه‌ها بيشتر ميمون‌هاي اين جنگل را گزيده بودند و همين مساله باعث شده بود تا ويروس زيكا در بدن ميمون‌ها وجود داشته باشد.
اولين نفري كه اين ويروس را پيدا كرد، تاجري اهل ژوهانسبورگ بود كه به آفريقا سفر كرده بود. او از رفتار عجيب و حالت بيمار اين ميمون‌ها تعجب كرده و مي‌خواست كه علت اين حال آنها را بداند اما خودش هم تنها چهار روز پس از سفر به آفريقا، توسط پشه‌ي ناقل ويروس زيكا گزيده شده و پس از 24 ساعت، دچار تب شديدي شد ولي توانست از اين بيماري جان سالم به در ببرد.
آقاي تاجر كنجكاو پس از حدود يك هفته سلامتي كامل خود را به دست آورد اما جاي جوش‌هاي وحشتناكي كه به خاطر اين ويروس عفوني روي بدن او ايجاد شده بود تا مدت‌ها روي بدنش باقي ماند.اين تاجر تا مدت‌ها پس از بازگشت، تحت معالجه و تحقيقات و آزمايش‌هاي پزشكي مختلفي قرار داشت.
پس از آن تا سال 1974 شيوع و انتقال آن بسيار كم و محدود شده بود.
- شيوع ويروس زيكا
ويروس زيكا مانند تب دنگي، ويروس نيل غربي و تب زرد يك بيماري گرمسيري به حساب مي‌آيد كه عامل منتقل شونده دارد، يعني از طريق گزش پشه‌ي ناقل بيماري وارد بدن انسان مي‌شود. در واقع زماني كه اين پشه‌ها از خون انسان تغذيه مي‌كنند، باعث انتقال ويروس مي‌شوند.
تا سال 2007 ويروس زيكا به غير از آفريقا و آسياي جنوب شرقي در كشورهاي ديگر بسيار به ندرت ديده شده بود و اگر هم كسي مبتلا مي‌شد از افرادي بود كه به اين كشورها سفر كرده و توسط اين پشه گزيده شده بود تا اينكه در سال 2007، ناگهان بيماري زيكا در ميان مردم ايالت ميكرونزي - يكي از جزاير اقيانوس آرام - شيوع پيدا كرد.
اين موضوع، دولت‌ها را بسيار نگران كرد اما آنها توانستند با ايزوله كردن منطقه و شهرهاي آلوده به تدريج بيماري و پشه‌ي عامل آن را نابود كنند.
ويروس زيكا تا سال 2014 نيز همچنان آرام آرام پيش مي‌رفت و شيوع چنداني نداشت كه آن هم بيشتر در همان مناطق محل زندگي پشه، يعني آفريقا و آسياي جنوب شرقي و البته چند جزيره از اقيانوس آرام بود كه پس از ايالت ميكرونزي اين پشه‌ها آنجا را براي زندگي انتخاب كرده بودند. اما كم كم در همان سال به جزيره‌ي ايستر و شيلي گسترش پيدا كرده و در سال 2015 به برزيل رسيد. پس از آن تا ژانويه‌ي امسال( دي ماه 1394) بيماري زيكا در 20 منطقه از آمريكا نيز ديده شد.
اين در حالي بود كه محل اصلي زندگي اين پشه‌ها آفريقا، آسيا و اقيانوسيه بودند و تا قبل از آن پيش نيامده بود كه پشه‌ها در غير از اين مناطق ديده شوند و همين موضوع باعث ايجاد نگراني و وحشت جهاني شد. به دليل شيوع بيش از اندازه‌اي كه در سال2015 در برزيل آغاز شد، سازمان جهاني بهداشت در فوريه 2016 ( بهمن ماه 1394) وضعيت فوق العاده اعلام كرد و اين بار پزشكان به فكر يافتن واكسني براي اين بيماري خطرناك و مرگبار افتادند.
تنها در برزيل در 8 ماه گذشته 1.5 ميليون مورد ابتلا به ويروس زيكا ثبت شده و تا به حال ديده شدن پشه‌ي ناقل ويروس زيكا در 9 كشور آمريكاي جنوبي و مركزي گزارش شده است. اولين مورد ابتلا به ويروس زيكا در پورتريكو در 31 دسامبر 2015 ( آذرماه 1394) ثبت شد و همچنين در ژانويه‌ي 2016 ( دي‌ماه 1394)، نوزادي با ابتلا به اين ويروس در ايالت هاوايي به دنيا آمد.
همچنين مركز بهداشت كلمبيا اعلام كرد كه 20 هزار و 297 مورد ابتلا به ويروس زيكا در اين كشور مشاهده شده كه 2 هزار و 116 نفر از آنها زنان باردار بودند و اين مساله،خطر تولد كودكان مبتلا به ميكروسفالي را افزايش مي‌دهد. اين بيماري همان كوچكي مغز است كه يكي از عوامل آن ويروس زيكا اعلام شده است. در واقع كلمبيا با داشتن 3700 مورد مبتلا به ميكروسفالي بدترين شرايط را در بين كشورهايي دارد كه ويروس زيكا در ميان آنها شيوع پيدا كرده است.
اين ويروس تا به حال در بسياري از كشورهاي جهان، حتي در اروپا نيز ديده شده ولي تعداد مبتلايان به آن بيش از 5 نفر نبوده است، از كشورهاي آسيايي كه ميزان ابتلا به زيكا در آن زياد گزارش شده است مي‌توان به چين اشاره كرد كه تا به حال طبق گزارش وزارت بهداشت اين كشور، 3 نفر بر اثر ابتلا به ويروس زيكا جان خود را از دست داده‌اند.
كساني كه بتوانند به موقع تب و عفونت خود را درمان كنند مي‌توانند از مرگ حتمي نجات پيدا كنند اما از ميان كساني كه تا به حال به زيكا مبتلا شده اند،158 نفر بر اثر ميكروسفالي جان خود را از دست داده‌اند.
- واكسيناسيون، درمان و پيشگيري
هنوز هيچ كشوري موفق به ساخت واكسن، دارو يا درماني براي ويروس زيكا نشده است. تنها راه مقابله با اين بيماري، پيشگيري از گزيده شدن توسط پشه ناقل بيماري با كمك داروهاي دفع حشرات يا پوشاندن تمام بدن با لباس‌هاي مناسب، استفاده از پشه بند و از بين بردن آب‌هاي راكد و زباله‌هايي است كه توليد پشه كرده و يا آنها را در كنار محل زندگي جمع مي‌كنند. به طور كل آب‌هاي راكد يكي از مكان‌هاي اصلي توليد مثل پشه‌هاي ناقل ويروس زيكا هستند.
- علائم زيكا
اين بيماري علائم زيادي ندارد و حتي ممكن است چند روز پس از گزيده شدن علائم آن بروز كند. اما در اين ميان تنها 20 درصد از گزيده شدگان، علائمي از خود نشان مي‌دهند كه رايج‌ترين آنها تب، جوش‌هاي خارشي، درد شديد مفاصل و ماهيچه‌ها، سر درد، التهاب و قرمزي چشم‌ها هستند.
به دليل آنكه تنها يك پنجم بيماران چنين علايمي را بروز مي‌دهند خيلي از كساني كه به اين ويروس مبتلا مي‌شوند يا تشخيص داده نمي‌شوند و يا بيماري آنها دير تشخيص داده مي‌شود كه اين تاخير هم درمان بيماري را دشوار مي‌كند و هم اينكه سبب مي‌شود نتوان ميزان شيوع و مناطق آلوده را تشخيص داد.
در موارد اندكي، بيمار نياز به بستري شدن در بيمارستان پيدا مي‌كند و ميزان مرگ و مير در ميان مبتلايان خيلي كم است، اما در كساني كه علائم بيماري در آنها بروز مي‌كند گاهي تب آنقدر بالا مي‌رود كه ممكن است به خاطر تب بالا و تشنج، جان آنها به خطر بيفتد و اين خطر بيش از همه كودكان و بيماران كم‌توان را تهديد مي‌كند.
دوره‌ي اين بيماري به طور كلي در حدود 7 روز طول مي‌كشد ولي جاي جوش‌ها و زخم‌هاي آن تا مدت‌ها روي بدن باقي خواهد ماند مخصوصا اگر خارانده شوند.
بزرگترين خطري كه تعدادي از مبتلايان را تهديد مي‌كند، عفونت‌هاي شديد به خاطر گزش پشه‌هاي كثيف و آلوده است كه به خاطر آنكه محل گزيدگي به شدت عفوني مي‌شود ممكن است به مرگ بيمار منجر شود.
به غير از پشه گفته مي‌شود كه اين ويروس از طريق انتقال خون و يا از مادر باردار به جنين نيز منتقل مي‌شود. تنها دارويي كه شايد بتواند تا حدودي دردها و تبي كه به خاطر اين ويروس ايجاد مي‌شود را كنترل كند «پاراستامول» يا همان «استامينوفن» است.
- ميكروسفالي و ارتباط با زيكا
مقامات بهداشت و درمان برزيل ، كلمبيا و السالوادور اعلام كرده‌اند كه بهتر است تا ريشه كن شدن اين بيماري و به خاطر جلوگيري از تولد كودكان مبتلا به ميكروسفالي، خانواده‌ها از بچه دار شدن جلوگيري كرده و همچنين خانم‌هاي باردار هم از سفر به مناطقي كه بيماري در آنجا شايع است اجتناب كنند.
ميكروسفالي يك اختلال رشد عصبي است كه در آن، مغز و به طور كلي سر، كوچك‌تر از حد معمول مي‌شود.
اين بيماري بر اثر سرخجه، سكته‌ي مغزي و يا ناهنجاري‌هاي مادرزادي به وجود مي‌آيد، اما با شيوع ويروس زيكا در سال 2015 مشكل بزرگ ديگري نيز به وجود آمد كه آن ابتلاي بسياري از مردم و به دنيا آمدن نوزادان مبتلا به ميكروسفالي بود، به همين خاطر اين احتمال در حال حاضر مطرح شده است كه ويروس زيكا يكي از دلايل ايجاد اختلال ميكروسفالي است و مي‌تواند اثرات زيانبار و غير قابل جبراني بر زنان باردار داشته باشد.
اين احتمال بعد از آن مطرح شد كه در سال 2015 هزاران نوزاد، يعني 10 برابر تعداد معمول سالانه، با اختلال عصبي ميكروسفالي به دنيا آمدند.
پس از تحقيق از مادران اين نوزادان مشخص شد كه علائمي شبيه به ويروس زيكا داشته‌اند اما عده‌اي از آنها نيز به اين ويروس مبتلا نبوده اند كه محققان احتمال مي‌دهند استفاده بيش از اندازه از مواد سمي و اسپري‌هاي حشره‌كش براي دوري از پشه‌ها باعث ايجاد ميكروسفالي در نوزادان آنها شده است ولي با اين حال به طور قطعي رابطه‌ي دقيقي بين ميكروسفالي و ويروس زيكا گزارش نشده است.
- زيكا در ايران
با اينكه از سال 1390 وزارت بهداشت ايران مراقبت‌هاي شديدي براي كنترل ورود حشره‌ي ناقل ويروس زيكا داشته است اما در سال 1393 يك مورد از اين پشه در يكي از مناطق بكر و جنگلي ايران ديده شده بود كه طبق گزارشات به كلي از بين رفته و خوشبختانه تا به حال در ايران هيچ مورد ابتلا به ويروس زيكا و حتي پشه‌ي ناقل آن گزارش نشده است.