رنجي كه ما 9ميليون شهروند تهراني در اين شرايط تحمل مي‌كنيم، از سال 92نسخه‌اي شفابخش داشت؛ نسخه‌اي كه پس از تجربه‌هاي بين‌المللي، مطالعات مؤثري براي بومي‌سازي آن در تهران انجام داد و از سوي مديريت شهري معرفي شد. مجامع دانشگاهي نيز بر موفقيت آن صحه گذاشتند اما هنوز در سازوكار اجرا قرار نگرفته است. اين نسخه طرح كاهش است كه پس از 3سال كش و قوس، امسال فرصتي ديگر براي اجرا دارد.
طرح كاهش (Low Emission Zones) بر پايه ۱۸ماه مطالعه در دانشگاه‌هاي معتبر كشور به مرحله نهايي رسيده است. در اين طرح به جاي نگاه كردن به پلاك خودرو كه ملاك خوبي براي كاهش آلايندگي خودرو نيست، به اگزوز خودرو نگاه مي‌شود. از سال 92مديريت شهري اين طرح را با الگوگرفتن از 225شهر جهان كه با آلودگي هوا روبه‌رو هستند و انجام مطالعات كارشناسي به شوراي شهر و شوراي‌عالي ترافيك پيشنهاد داد تا جايگزين طرح غيركارشناسي زوج و فرد شود. طرح زوج و فرد 6درصد در كاهش ترافيك و صفر درصد در كاهش آلودگي هوا اثر داشته است. اما نگاه كارشناسي و علمي به اين طرح چگونه است؟ آيا چهره‌هاي صاحب‌نظر نيز اين طرح را براي اجرا در تهران مناسب مي‌دانند؟
- اهميت معاينه فني در خارج از كشور
دكتر يوسف حجت، كارشناس محيط‌زيست و استاد دانشگاه تربيت مدرس در اين‌باره مي‌گويد: اساس طرح كاهش بر پايه معاينه فني استوار است. سال‌هاست كه متأسفانه خيلي از خودروها از تكليف قانوني معاينه فني شانه‌خالي مي‌كنند. درحالي‌كه در كشورهاي توسعه يافته تردد با خودروي بدون معاينه فني امكان ندارد. حجت درخصوص مشكلات طرح زوج و فرد مي‌گويد: در حال حاضر براي كاهش آلودگي هوا، خودروها به زوج و فرد تقسيم مي‌شوند درحالي‌كه چيزي كه هوا را آلوده مي‌كند اگزوز خودروها‌ست نه پلاك آنها. طبق قانون، خودروها بايد حتما سالي يك‌بار معاينه فني بگيرند. در طرح كاهش به جاي زوج و فرد به داشتن معاينه فني توجه مي‌شود. البته خودروهاي قديمي كه كاربراتوري هستند امكان ورود ندارند. بنابراين تعداد خودروهايي كه مي‌توانند وارد محدوده شوند، بالقوه بيش از اين تعدادي است كه الان وارد محدوده زوج و فرد مي‌شوند. البته به‌علت نداشتن معاينه فني ممكن است در ابتداي اجراي طرح كاهش، تعداد خودروهاي مجاز براي تردد در منطقه افت نشان دهد.
- خروج فرسوده‌ها از شهر
يكي از محورهاي اجراي طرح كاهش متمركز بر خودروهاي فرسوده است. دكتر حجت در اين‌باره مي‌گويد: تردد خودروهاي فرسوده قانونا ممنوع است. براي كاهش آلودگي هوا با اجراي اين طرح، خودروهاي زرد و قرمز كه آلاينده و فرسوده هستند به خارج از تهران سوق داده مي‌شوند، زيرا اين خودروها براي تردد در خارج از تهران محدوديتي ندارند.
- سياستي جذاب
اگر خودروهاي مشمول تهران معاينه فني بگيرند، نزديك به 10درصد از آلودگي هوا كاسته مي‌شود. در تمام دنيا اين كار يك قانون و يك وظيفه شهروندي است. اجراي اين قانون دركشور ما ضعيف است براي همين كمتر از 20درصد خودروها در تهران معاينه فني مي‌گيرند. حجت مي‌گويد: بخش كمي به‌خاطر گرفتن طرح ترافيك ناچارند معاينه فني بگيرند و بخشي هم انسان‌هاي شريفي هستند كه تعهد شهروندي دارند. معاينه فني شرط ورود به منطقه كاهش است تا مردم بدون نياز به زور پليس و با انگيزه شخصي نسبت به اخذ آن اقدام كنند. در واقع با اجراي طرح كاهش معاينه فني مثل طرح ترافيك جذابيت پيدا مي‌كند. اين سياست بدون اتكا به زور و برخورد پليسي، مردم را به انجام وظيفه شهروندي محيط‌زيستي خود علاقه‌مند مي‌كند.
- نيازي به نام مديريت پايدار و يكپارچه
مقوله آلودگي هوا از يك سو جان شهروندان را به مخاطره انداخته و از سوي ديگر به اقتصاد خسارات زيادي وارد كرده است. دكتر قاسم ميرعمادي، عضو هيأت علمي دانشگاه صنعتي شريف در اين‌باره به همشهري مي‌گويد: سرمايه‌گذاري و اقدام جامع براي كاهش آلودگي هوا در قالب طرح كاهش ضروري است. به گفته اين چهره علمي، البته آلودگي معضل برخي از شهرهاي بزرگ دنيا نيز هست؛ آلودگي هوا در شهرهايي مثل پكن، دهلي و رم هر سال منجر به تعطيلي مدارس شده و مديران ارشد كشورها نيز در سال‌جاري ميلادي برنامه‌ريزي‌هايي در قالب طرح‌هاي محدودكننده ترافيكي براي حل اين معضل كرده‌اند. در اين راه بررسي همكاري علمي 20دانشگاه برتر دنيا در كاهش آلودگي هوا نشان مي‌دهد كه حل معضل آلودگي نيازمند مديريت پايدار و يكپارچه در حوزه‌هايي چون تغيير اقليم، مديريت انرژي، بازيافت آب، امنيت غذا، ساختمان سبز، حمل‌ونقل پايدار و ايمني زيستي است و اين مديريت مي‌تواند در قالب طرح‌هاي محيط‌زيستي، تهران را از آلودگي هوا نجات دهد.