برای کنترل این عوامل خسارت زا از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که از آن جمله می‌توان به مبارزه زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی، شیمیایی و تلفیقی اشاره داشت.
متاسفانه امروزه کنترل شیمیایی رایج‌ترین و آسان‌ترین شیوه کنترل آفات، بیماری‌های گیاهی و علف‌های هرز است.
افزایش سریع جمعیت کره زمین و نیاز روز افزون به تولید هر چه بیشتر مواد غذایی موجب شده باوجود زیان‌ها و خطرات استفاده از سموم و مواد شیمیایی این شیوه همچنان به عنوان قاطع‌ترین روش، در سراسر جهان، حتی در پیشرفته ترین کشورها در نظر گرفته شود چنانکه امروزه بزرگترین مصرف کنندگان سموم و مواد شیمیایی کشاورزی، کشورهای آمریکا، ژاپن، فرانسه و ... هستند.
تکنولوژی مبارزه شیمیایی از سال 1900 میلادی آغاز در اِیران سالانه رقمی‌حدود صد میلیون دلار برای تأمین مواد مورد نیاز برای تولید و یا واردات سموم هزینه می‌شود.
در کشورهای مختلف حمایت از محصولات و تولیدات کشاورزی امری مرسوم بوده و به ویژه کشورهای پیشرفته بودجه‌های قابل توجهی برای این امر در نظر می‌گیرند.
درکشور ما نیز پس از انقلاب اسلامی، نهاده‌های کشاورزی از طریق دولت (وزارت کشاورزی) و با پرداخت یارانه تأمین می‌شده است.
سموم مورد نیاز در طی این سال‌ها توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی و از طریق انجام مناقصه بین‌المللی خریداری گردیده است.
اما در راستای سیاست کاهش هزینه‌های دولت، وزارت جهاد کشاورزی در چند سال گذشته با افزایش تدریجی قیمت ریالی سموم عملاً در جهت کاهش یارانه‌ها و خصوصی سازی تولید و توزیع و یا تجارت سموم گام برداشته است. چنانکه از دوسال پیش با حذف حشره کشها از لیست پرداخت یارانه عملاً بیش از 50 درصد سموم، قارچ‌کش‌ها و علفکشها آزاد و از شمول پرداخت یارانه خارج گردیدند.
از نظر این قلم در کشوری که جز نفت، اقتصاد آن اساساً بر کشاورزی استوار است و اهمیت این بخش بارها از سوی بلندپایه ترین مسؤولان نظام و نیز در برنامه‌های توسعه، مورد تأکید و تأیید قرار گرفته است، حمایت از کشاورزی و کشاورزان به منظور تولید هرچه بیشتر و دستیابی به خود کفایی امری ضروری است و به همین علت حذف کامل یارانه مربوط به سموم باید از اساس مورد تجدید نظر قرار گیرد نه آنچنان که اکنون در مورد اکثر سموم کشاورزی صورت گرفته و آشفته بازاری پدید آورده است که به برخی از پیامدهای آن در ذیل اشاره می‌شود.
جای خالی گیاه پرشکی
کنترل آفات، بیماری‌های گیاهی و علف‌های هرز، یک امر کاملاً تخصصی و مشابه پزشکی انسانی است.
چنانکه، پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌های انسانی کاملاً تحت نظر پزشکان انجام می‌شود و داروخانه‌ها صرفاً بر اساس نسخه پزشکان اقدام به ارائه دارو می‌کنند، مصرف سموم کشاورزی نیز باید کاملاً زیر نظر گیاه پزشکان اداره‌های حفظ نباتات و یا کلینیک‌های تخصصی گیاه‌پزشکی معتبر صورت گیرد.
هیچ فروشگاه و یا فروشنده سموم کشاورزی مجاز به ارائه مستقیم سموم به کشاورزان بدون دریافت نسخه نیست.
اما اکنون که به دلیل آزاد شدن کنه کشها و حشره‌کش‌ها این سموم مستقِیماً از سوی تولیدکنندگان،در اختیار فروشندگان سموم قرار می‌گیرند، وضعیتی پدید آمده که کشاورزان برای تأمین سموم مورد نیاز خود مستقیماً به فروشگاه‌های سموم مراجعه و فروشندگان بر اساس سلیقه خریدار و یا صلاح دید خود برای آنان دارو تجویز می‌کنند.
متأسفانه بسیاری از فروشندگان نه براساس دانش گیاه پزشکی و تشخیص صحیح بلکه بر اساس موجودی فروشگاه و یا میزان سودی که عایدشان می‌شود، سم در اختیار مراجعه کنندگان می‌گذارند.
در حالی که در گذشته سموم صرفاً از طریق فروشگاه‌های مجاز و با دریافت نسخه از مدیریت ها یا مراکز خدمات جهاد کشاورزی به کشاورزان ارائه می‌گردید.
در واقع با آزاد شدن کنه کشها و حشره‌کش‌ها کنترل و نظارت بر توزیع این گروه از سموم کاهش یافته و گیاه پزشکی کشور به میزان زیادی از حالت تخصصی خارج شده است.
آیا لازم نیست که توزیع و مصرف سموم به دلیل عوارض بهداشتی و خطرات زیست محیطی که می‌توانند ایجاد کنند تحت نظارت و کنترل مراجع ذی‌صلاح انجام شود؟
با آزاد شدن فروش علفکشها، کنه کشها و حشره‌کش‌ها نظارت بر توزیع و مصرف آنها نیز تا اندازه زیادی نادیده گرفته شده است در حالی که این امر از جهات مختلف باید مورد توجه قرار گیرد.
آلودگی آب و خاک
بسیاری از این سموم به دلیل قدرت ماندگاری طولانی در خاک و تجزیه دیرتر، باعث مسمومیت خاکها می‌شوند. همچنین تعدادی دیگر توسط آب شسته شده به اعماق زمین نفوذ کرده و وارد منابع آب زیرزمینی مانند چاهها می‌شوند.
گزارش های متعددی از خانه‌های بهداشت روستایی در خصوص مسمومیت‌های ناشی از مصرف آبهای آلوده ارائه شده است.
البته این اثرات سوء فقط به منابع زیر زمینی منتهی نمی‌شود.
در شمال ایران آب مورد استفاده اکثر شالیزارها توسط رودخانه‌ها تامین می گردد.
تاسفانه به دلیل عدم آشنایی کشاورزان با اثرات مخرب سموم مورد استفاده، آب شالیزارها که آلوده به انواع سموم می‌باشد به سمت رودخانه‌ها هدایت شده و آنها نیز در نهایت به بستر دریا راه می‌یابند و به این ترتیب کشاورزان، نا آگاهانه مرگ و میر ماهیها و انواع آبزیان را موجب می‌شوند.
علف‌کش‌هایی که از مسیر سیم پلاست گیاهان جذب می‌شوند وارد شیره پرورده و قندی گیاه شده و در آنها تجمع می‌یابند که اگر توسط انسان مورد تغذیه قرار گیرند موجب ایجاد عوارض متعددی می‌گردند.
به نظر شما میانگین طول عمر افراد در روستاها نسبت به20 سال پیش چه تغییری کرده است؟ ابتلا به انواع سرطانها، حساسیت های پوستی زنان و دختران، ناباروری دختران و همه و همه ناشی از چه عواملی می تواند باشد؟ باید پذیرفت که در این خصوص ترکیبات شیمیایی موجود در سموم کشاورزی بی تاثیر نیستند.
متاسفانه به دلیل آنکه در شالیزارهای شمال قسمت اعظم نیروی کارگری را زنان و دختران تشکیل می‌دهند بیماری‌های ذکر شده در این قشر مشهودتر است.
البته حیوانات نیز در این میان از اثرات سوء علفکشها بی نصیب نمانده‌اند. دام‌ها و حیواناتی که آب مورد نیاز خود را از جوی‌ها و رودهای حاشیه مزارع تامین می‌کنند قربانیان دیگر علفکشها و سموم هستند.
زنجیره غذایی آلوده به سم
همانطور که می‌دانید گیاهان، حیوانات و انسان ها توسط زنجیره غذایی با هم ارتباط دارند. بسیاری از بیماریها توسط این زنجیره انتقال می‌یابد.
ترکیبات شمیایی موجود در سموم نیز توسط این زنجیره غذایی قابل انتقالند. به ترتیبی که سموم وارد آب شده، جذب گیاه می‌شود، توسط شیره پرورده به اندام ذخیره‌ای مانند دانه منتقل می‌شود، دانه توسط انسان مورد تغذیه قرار می‌گیرد و یا گیاه توسط دام مورد تعلیف قرار گرفته و سپس گوشت آن توسط انسان خورده می‌شود.
مواردی که مطرح شد گوشه‌هایی از عوارض مخرب زیست محیطی مصرف بیش از اندازه و غیر اصولی سموم کشاورزی است.
تقویت همه جانبة کنترل طبیعی
فات ( بیماریزایی، حشرات، کنه‌ها، نماتدها و ... ) از طریق : به حداقل رساندن استفاده از سموم آفت کش، آن هم در قالب کنترل تلفیقی به منظور پایین آوردن جمعیت آفت به زیر سطح زیان اقتصادی، حفظ دشمنان طبیعی، استفاده از روش‌های مختلف کنترل غیرشیمیایی و کنترل بیولوژیک با حفظ و نیز تولید و رهاسازی عوامل بیولوژیک کنترل کننده البته با بررسی مشکلات اجرای این طرح‌ها و آموزش‌های صحیح، از اقدامات بسیار مهم و ارزنده‌ای است که در کنار تناوب و کشت‌های ترکیبی وغیره در بالابردن تنوع زیستی و نیز کنترل پایدار علف‌های هرز، آفات و بیماریها نقش اساسی ایفاء می‌کنند.
*کارشناس ارشد کشاورزی-زراعت
شد و کشورهای فرانسه، آلمان و ایالات متحده پیشگامان تولید انواع علفکشها و حشره کشها بودند.