به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، حمیده چوبک رییس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که سابقه چهار فصل کاوش در شهر دقیانوس جیرفت را دارد این بار بعد از 7 سال وقفه فصل پنجم این کاوش‌ها را سرپرستی کرده است.
چوبک شهر دقیانوس را یکی از شهرهای مهم دوره اسلامی اعلام کرد و گفت: این شهر مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی بوده و هسته اصلی آن دوازده کیلومتر مربع است.
او بالاترین دوره شناسایی شده در این شهر را دوره اسلامی دانست و تصریح کرد: در بررسی‌های سطحی دوره‌های پیش از تاریخ، مفرغ و تاریخی در شهر دقیانوس شناسایی شده است.
به گفته چوبک شهر دقیانوس به دلیل قرار گرفتن در کنار هلیل رود از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و همواره در طول تاریخ محل زیست و استقرار بوده است.
این باستان‌شناس با بیان اینکه بیشترین برنامه کاری در چهار فصل گذشته در بخش اسلامی و دوره سلجوقی متمرکز بوده است تصریح کرد: در فصل‌های پیش بخش‌هایی از حمام، گذرگاه‌ها، شبکه‌های آبرسانی، گورستان، بازار پشت حمام، بخش مسکونی و مسجد جامع شهر، مورد کاوش قرار گرفت.
- گچ‌بری‌های بی‌نظیر و زیبا
چوبک با اشاره به انجام فصل پنجم کاوش در شهر دقیانوس تصریح کرد: در این فصل کاوش، فعالیت‌ها بر تعیین محدوده واقعی مسجد جامع شهر و دیوارهای اطراف آن استوار بود که مهمترین کشف در فصل‌های پیشین کاوش به شمار می‌آید.
او در گفتگو با سایت پژوهشگاه (richt.ir) افزود: مسجد جامع شهر دقیانوس دارای 6 هزار متر مربع وسعت و شاخص‌ترین بنا در این شهر محسوب می‌شود که استفاده از گچ‌بری‌های بی‌نظیر و زیبا در آن نشان از اهمیت این اثر باستانی دارد.
وی با اشاره به وجود یک شبستان ستون‌دار و مناره‌ای در جنوب شرقی این مسجد افزود: در دوره سلجوقی تغییراتی در معماری این مسجد داده شده که از جمله آن می‌توان به گچ‌بری‌هایی با خط کوفی و تزییناتی با نقاشی‌های قرمز و آبی اشاره کرد.
چوبک با اشاره به شناسایی 4 هزار متر مربع از این محوطه تا سال 88 که آخرین فصل کاوش در شهر دقیانوس بود تصریح کرد: امسال به علت محدودیت زمان و اعتبارات تنها 2 هزار متر مربع مشخص شد.
- مطالعات ژئوفیزیک همزمان با کاوش
این باستان‌شناس پیشکسوت در ادامه از انجام مطالعات ژئوفیزیک همزمان با کاوش خبر داد که این کار با همکاری کارشناسان دانشگاه توبینگن آلمان انجام گرفته است.
او گفت: به منظور شناسایی قلمرو مسجد جامع شهر دقیانوس نقشه محوطه با استفاده از کوآت کوپتر تهیه شده است.
به گفته وي اين مسجد از اهمیت بالایی در متون تاریخی برخوردار است و به نظر می‌رسد از بزرگترین مساجد جامع ایران در دوره اسلامی باشد که شاهد تغییرات معماری در چندین دوره بوده است.
وی با اشاره به اهمیت حفاظت و مرمت این محوطه تاریخی گفت: در این فصل از کاوش به این دلیل که به آثار معماری چندانی به غیر از کف مسجد برخورد نکردیم کار حفاظتی خاصی انجام نشد و تنها کف با خاک پوشانده و محوطه از علف‌های هرز پاکسازی شد.
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی اظهار داشت: سلیمانی مسئول پایگاه جیرفت در سال‌های گذشته اقدامات خوبی برای حفاظت از منطقه انجام داده بود ولی این محوطه نیازمند یک طرح مطالعاتی و پیشرفته است تا بتوانیم با اجرایی کردن آن و سرپوشیده کردن مسجد جامع از صدمه دیدن آثار جلوگیری کنیم.
- استقبال گسترده گردشگران
وی با اشاره به انجام عملیات کاوش در ایام نوروز افزود: در این مدت شاهد استقبال گسترده‌ای از گردشگران بودیم که امیدواریم با مساعدت معاونت گردشگری، معاونت میراث فرهنگی، برنامه‌ریزی و تأمین زیر ساخت‌های گردشگری این مکان به سایت موزه تبدیل شود.
چوبک با بیان اینکه کاوش در شهر دقیانوس را به عنوان یکی از پروژه‌های بلند‌مدت در پژوهشکده باستان‌شناسی دنبال می‌کنیم تصریح کرد: اگر وقفه‌ای دوباره در انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه صورت نگیرد شهر دقیانوس را به ثبت جهانی خواهیم رساند.
این باستان‌شناس تعیین عرصه و حریم شهر دقیانوس را از اولویت‌های گروه باستان‌شناسی اعلام کرد و گفت: با انجام بررسی‌ها و مطالعات گسترده به منظور جلوگیری از تخریب بیش از پیش این محوطه توسط مالکین منطقه در کوتاهترین زمان این اقدام را عملی می‌کنیم.
وی وجود هرگونه کشت سطحی در محدوده شهر دقیانوس را به دلیل وجود آثار تاریخی روی سطح غیرممکن اعلام کرد و گفت: وجود ماشین‌آلات کشاورزی به این محوطه تاریخی آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد خواهد آورد.
- کشاورزی بزرگترین خطر
او کشاورزی را بزرگترین خطری اعلام کرد که شهر دقیانوس را تهدید می‌کند و تصریح کرد: براساس متون تاریخی بخشی از آب هلیل رود از شهر دقیانوس می‌گذشته است که بخشی ازشبکه آبرسانی آن را در کاوش‌های پیشین کشف کرده‌ایم ولی انجام عملیات کشاورزی به بخش اعظمی از این شبکه آبرسانی صدمه زده است.
این باستان‌شناس، یکی از عوامل دیگر تخریب این محوطه را استفاده از آجرهای آن برای ساخت خانه‌ها روستایی اعلام کرد و گفت: خوشبختانه در حال حاضر با حضور یگان حفاظت از شهر محافظت می‌شود.
وی در ادامه دقیانوس را شهری ثروتمند خواند که به همین دلیل از نظر یافته‌های باستان‌شناسی بسیار غنی تلقی می‌شود.
او گفت: کشف ظروفی ارزشمند از جنس چینی، شیشه‌ای، سفالی و... نشان می‌دهد طبق متون تاریخی شهر کهن جیرفت با مراکز تجاری جهان از قبیل هند، حبشه، چین، ارمنستان و ... تبادلات بازرگانی داشته‌اند.
چوبک کوره‌های ساخت سفال و آجر، خمره‌ها، پیکرک‌های انسانی و...(تداوم هنر اشکانی و ساسانی که تا دوره سلجوقی ادامه داشته است) را از دیگر یافته‌های باستان‌شناسان در شهر کهن جیرفت اعلام کرد و افزود: آثار به دست آمده از محوطه شهر دقیانوس هم‌اکنون زینت‌بخش موزه‌های کرمان و جیرفت است.
گفتنی است: شهر کهن جیرفت بیش از 12 کیلومتر وسعت دارد و به اعتقاد باستان‌شناسان بررسی دقیق آن به بیش از صد سال کار مداوم نیازمند است.
این شهر در زمان سلجوقی از قطب‌های تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای شرق محسوب می‌شده و مارکوپولو جهان‌گرد مشهور ایتالیایی نیز در سفرنامه خود از شهر تاریخی دقیانوس به عنوان یک شهر بزرگ و پرشکوه یاد کرده است که در زمان گذر وی از این شهر در سده هفتم هجری به علت یورش متعدد غوزها و غارت آن به ویرانه‌ای تبدیل شده بود.
مجوز فصل پنجم کاوش‌های باستان‌شناسی شهر دقیانوس توسط ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است.