در سال‌هاي اخير ديگر كسي بي‌خبر از برخي اختلاف‌ها ميان ايران و تركيه نبوده است. با همه اين اختلاف‌ها اما در هفته‌هاي اخير به‌ويژه با سفر رئيس‌جمهور ايران به استانبول تحولات بار ديگر به سمت بهبود روابط ميان دو طرف پيش رفته است. رضا هاكان تكين، سفير جمهوري تركيه نقطه اصلي اختلاف‌هاي دو طرف را مسئله سوريه مي‌داند اما اعتقاد دارد با وجود اين، آينده روشني در روابط دو طرف ديده مي‌شود.
مصاحبه ما با سفير تركيه به همين‌خاطر شايد بيشتر حول اين نقطه اصلي بود اما از همين نقطه به حوزه‌هاي مختلفي ازجمله اتحاديه اروپا، رابطه آنكارا با واشنگتن و مسائل اخير كشورهاي عربي كه در نشست استانبول هم بار ديگر نمود پيدا كرد، رسيد. اين گفت‌وگو يك روز قبل از اعلام استعفاي احمد‌داووداوغلو نخست‌وزير تركيه به‌دليل اختلافات با اردوغان انجام شد.
- گروهي از منتقدان دولت تركيه مي‌گويند سياست خارجي حزب عدالت و توسعه پيش از اين، تنش صفر با همسايه‌ها بوده، اما اكنون تركيه به‌عنوان نمونه با عراق، سوريه و حتي در دوره‌اي با ايران دچار تنش بوده است. به‌عنوان سؤال اول مي‌خواهم نظرتان را درباره وضعيت كنوني تركيه در منطقه بدانم. چشم‌انداز سياست خارجي تركيه را در منطقه چطور مي‌بينيد؟ هنوز به «تنش صفر با همسايه‌ها» اعتقادي داريد؟
پايه‌هاي سياست خارجي تركيه را مصطفي كمال آتاترك، بنيانگذار جمهوري تركيه مشخص كرده است. محور اصلي آن هم صلح در وطن و جهان است. حزب عدالت و توسعه كه در ۱۳-۱۴ سال گذشته حزب حاكم تركيه بوده سياست‌هايي را به نوعي در ادامه اين استراتژي كلي مشخص كرده كه در سايه همين سياست قرار مي‌گيرد و آن هم همان تنش صفر با همسايه‌هاست.
كسي كه اين تئوري را به نوعي ارائه كرد احمد داوود اوغلو، نخست‌وزير فعلي كشور ماست كه يكي از تئوريسين‌هاي مهم تركيه به‌حساب مي‌آيد.
همانطور كه ايشان خودشان هم اعلام كرده‌اند پس از مشكلاتي كه با برخي همسايه‌هاي ما به‌وجود آمد اين سياست از سوي بسياري نقد شد اما ايشان در برابر اين نقدها اين مسئله راهم اعلام كردند كه وقتي ما درباره تنش صفر حرف مي‌زنيم در اصل داريم در برابر يك چشم‌انداز و يك ايده‌آل حرف مي‌زنيم. تنش صفر با همسايه‌ها يك آرمان و ايده‌آلي است كه در برابر ماست و ما تلاش مي‌كنيم كه در اين رابطه پيش برويم. دست پيدا كردن به اين هدف اصلا كار ساده‌اي نيست. نه‌تنها در سياست خارجي بلكه در سياست داخلي و حتي در داخل يك خانواده هم اينكه شما بتوانيد به راحتي به تنش صفر برسيد اگر نگوييم غيرممكن است بسيار هدف سختي خواهد بود.
براي مثال ما با سوريه روابط بسيار نزديكي تا چند سال پيش داشتيم اما بعد از آن شكل روابط ما تغيير كرد و دليل اين مسئله اين بود كه دولت سوريه نسبت به مردم خودش از زور استفاده كرد. ما با عراق روابط نزديكي داريم اما اينكه در يك دوره‌اي روابط ما سرد شد به اين خاطر بود كه دولت پيشين عراق به‌خصوص سياست‌هاي تبعيض‌آميز و فرقه‌گرايانه‌اي را در پيش گرفته بود. در اصل اينكه ما در مسير تنش صفر با همسايه‌ها چقدر توانستيم پيشرفت كنيم يا مشكلاتي پيش آمده مسبب آن دولت تركيه نيست اتفاق‌هايي است كه در كشورهاي همسايه روي داده‌اند.
- درباره ايران و تركيه چطور؟ ايران و تركيه همسايه هستند و روابط نزديك ديرينه‌اي داشته‌اند. در مصاحبه پيشين ما با سفير سابق تركيه در ايران صحبت از گسترش روابط همه‌جانبه ميان 2كشورطي چند سال آتي بود اما به نظر مي‌رسد طي زماني كه مورد انتظار بود روابط تهران و آنكارا سردتر شد.
تركيه و ايران همانطور كه اشاره كرديد مهم‌ترين 2كشور منطقه هستند. مشتركات بسياري مثل تاريخ، فرهنگ، منافع اقتصادي وجود دارد كه 2كشور را به هم نزديك مي‌كند؛ حوزه‌هايي مثل تاريخ، فرهنگ و منافع اقتصادي از اين جمله هستند.
ما همواره براي تقويت و گسترش روابط با ايران اولويت قائل بوده‌ايم و در ايران هم هر كسي در قدرت باشد مي‌دانيم كه آنها هم به اين روابط همين نگاه را دارند. حتي در دوره‌اي كه به‌خاطر مسئله هسته‌اي به نوعي سعي بر اين بود كه ايران را ايزوله كنند تركيه همواره در كنار ايران قرار گرفت.
حتي ما براي كاهش روابطمان با ايران تحت فشار شديدي قرار گرفتيم اما هيچ وقت به اين فشارها اعتنا نكرديم. از ديدگاه ما آزمايش دوستي واقعي ميان كشورها در چنين دوران‌هاي سختي امكان‌پذير است. الان طبيعي است كه بعد از برداشته شدن تحريم‌ها همه كشورها پشت سر هم به سمت ايران مي‌آيند. ما از اين مسئله ناراحت نبوده و حتي خوشحال هستيم. اينكه ايران جايگاهي كه در عرصه بين‌المللي محق است بتواند دوباره به‌دست آورد فقط مايه خوشحالي ما خواهد بود.
اما ما از طرف ديگر همواره در برابر برادران ايراني خودمان صادقانه برخورد كرديم. يعني ما هر وقت در ديدگاه‌ها اختلاف نظري با برادران ايراني خود داشتيم يا نگراني وجود داشت كه سياستي اشتباه است اين مسئله را صادقانه با مخاطبين ايراني خودمان در ميان گذاشتيم.
يعني مثل بعضي‌ها در رابطه‌مان تعارف نكرديم و نخواستيم با يك نزاكت تصنعي برخورد داشته باشيم.مسئله‌اي كه براي همه مشخص شده اين است كه اصلي‌ترين نقطه اختلاف ميان ما و ايران مسئله سوريه بوده است. اما در همين مسئله هم نقاط اشتراك بسياري وجود دارد. به‌عنوان نمونه هر دو كشور درباره حفظ تماميت ارضي سوريه و درخصوص اينكه مردم سوريه بايد درباره آينده اين كشور تصميم بگيرند و مسائل اينچنيني كه پايه‌اي هستند ديدگاه‌مان با ايران مشترك است.
پايه‌اي‌ترين اختلاف ما درباره آينده شخص بشار اسد است. ما معتقد هستيم كه بعد از اختلاف‌هاي 5سال اخير كه باعث‌شده ۴۰۰هزار سوريه‌اي جان خود را از دست بدهند، تقريبا نيمي از جمعيت سوريه از خانه و كاشانه خودشان آواره شوند و كشور با تخريب گسترده‌اي روبه‌رو شود مسئول اينها نمي‌تواند هيچ نقشي در آينده سوريه داشته باشد. اختلاف نظر ما با ايران هم درباره همين مسئله است. ما تراژدي‌اي كه در سوريه است را هر روز در كشور خودمان مي‌بينيم. تركيه ميزبان ۲.۷ ميليون نفر پناهجوي سوريه‌است و آنها در چهارگوشه كشور ما زندگي مي‌كنند.
شهر كيليس در نزديكي مرز سوريه در يكي دو‌ماه اخير هدف حملات راكت‌هايي قرار مي‌گيرد كه از سوريه شليك مي‌شود. برقراري صلح و ثبات در سوريه تبديل به مسئله‌اي در حوزه امنيت ملي ما شده است. ما باور داريم كه اين صلح و استقلال قطعا با حضور بشار اسد نمي‌تواند به‌وجود آيد.
- شما آقاي بشار اسد را متهم كرديد اما همينطور گفتيد كه تركيه با ايران در اين زمينه هم‌عقيده است كه بايد مردم سوريه آينده اين كشور را تعيين كنند. مردم سوريه در انتخاباتي با نظارت بين‌المللي بار ديگر بشار اسد را به‌عنوان رئيس‌جمهور انتخاب كرده‌اند و اين يك دولت قانوني است. اگر اسد يكبار ديگر انتخاب شود، چه نظري داريد؟ آيا معتقديد سرنوشت رئيس يك دولت قانوني كه توسط مردم كشورش انتخاب شده، بايد توسط يك كشور ديگر تعيين شود؟ نقش مردم سوريه در اين بين چه مي‌شود؟
از نگاه تركيه آينده رئيس جمهور فعلي سوريه بايد در دادگاه‌هاي بين‌المللي تعيين شود و ما تنها چنين آينده‌اي براي ايشان مي‌توانيم متصور باشيم. آينده ديگري نمي‌توانيم تصور كنيم.
- سياست خارجي كشور شما در قبال سوريه اما علاوه بر صحنه بين‌المللي در داخل كشورتان هم منتقدان جدي دارد. به‌عنوان يك نمونه كوچك مي‌توانم به جريان روزنامه جمهوريت اشاره كنم كه با بازداشت سردبير و خبرنگاران آن همراه شد. مخالفان دولت تركيه اعتقاد دارند كه دولت تركيه در قبال سوريه مي‌توانست بهتر عمل كند. چه نظري در اين رابطه داريد؟
هر سياستي در هر كشوري مي‌تواند نقدي به آن وارد شود. در سايه نقد است كه مي‌توانيم به يك نقطه سازنده‌تر برسيم. اين يكي از اصول پايه‌اي دمكراسي است. تركيه هم يك كشور دمكراتيك است. احزاب مختلف وجود دارند و انتخابات در دوره‌هاي مختلف برگزار مي‌شود. احزاب در حوزه‌هاي مختلف چه در سياست داخلي و چه خارجي ديدگاه‌هاي خود را ابراز مي‌كنند.
مردم در انتخابات نسبت به اين مسائل نظر خود را ابراز مي‌كنند. در نهايت يك دولت از دل اين مكانيسم تشكيل مي‌شود. در تركيه هم احزاب مخالف و همينطور رسانه‌ها آزادند كه سياست‌هاي دولت را نقد و به آنها انتقاد وارد كنند و اين مسئله طبيعي است. طبيعتا دولت هم با تكيه بر قدرتي كه از مردم گرفته سياست‌هايي كه مناسب بداند را پيگيري خواهد كرد. اگر اكثريت مردم با اين سياست‌ها موافق نباشند در انتخابات رأي خودشان را طور ديگري مي‌توانند استفاده كنند. حتي حزبي كه حاكم است اگر احساس كند در جايي نياز است كه سياست خود را تغيير دهد مي‌تواند با راهكارهايي اين كاررا انجام دهد و اعلام كند. سياست ما در قبال سوريه هم در همين چارچوب و روند مشخص شده است.
- مخالفان و منتقدان اما دولت تركيه را به داشتن سياستي پنهان متهم مي‌كنند. بهتر است باز هم به همان مثال روزنامه جمهوريت به‌عنوان يكي از روزنامه‌هاي مهم مخالف در كشور شما ازجمله درباره مسئله سوريه اشاره كنم. پس از انتشار فيلمي كه سازمان اطلاعات تركيه را متهم به ارسال تسليحات به داخل سوريه مي‌كرد سردبير و مقام‌هاي ديگر اين روزنامه بازداشت و متهم به خيانت شدند.
اين وضعيتي است كه به‌خاطر ادعاهاي مختلف به‌وجود آمده است. موضوع روزنامه جمهوريت به نهاد قضايي تركيه مربوط مي‌شود. وقتي موضوعي به محاكم قضايي ارجاع داده مي‌شود در چارچوب قانون و حقوق، قاضي نظر خودش را خواهد داد.
- دولت تركيه اما حتي با آمريكا اختلاف‌هاي جدي درباره سوريه دارد. نمونه‌اش كه بارها در رسانه‌ها مطرح شده درباره مسئله كردهاي سوريه است. مشكلات‌تان با آمريكا در قبال سياست‌تان درباره سوريه را چطور تشريح مي‌كنيد ؟
مثل هر مسئله ديگري، ما درباره سوريه هم با آمريكا ۱۰۰ درصد اتفاق نظر نداريم. درخصوص سوريه اينجا بهتر است از كردهاي سوريه صحبت نكنيم. ما درباره سازمان‌هاي ي‌پ‌گ(YPG) و پ‌ي‌د(PYD) با آمريكا اختلاف نظر داريم. مسئله‌اي كه وجود دارد اين است كه وقتي ما داريم با بلايي كه اينجا اسمش داعش است مبارزه مي‌كنيم اينكه بخواهيم به يك بلا و سازمان تروريستي ديگر ميدان دهيم، به آنها مشروعيت داده شود يا زمينه سوءاستفاده آنها را مهيا كنيم اين سياست غلطي است. PYD بازوي سازمان تروريستي پ‌ك‌ك در سوريه است و تمام دستوراتش را از مقر پ‌ك‌ك در كوه‌هاي قنديل دريافت مي‌كند. YPG هم به نوعي بخش نظامي وابسته به اين سازمان است. PYD و نيروهاي شبه‌نظامي كه تحت نظرش هستند از اين بحران سوريه استفاده كرده‌اند هم براي اينكه بخشي از سرزمين‌ها را تحت كنترل خودشان بگيرند و هم با اعلام اينكه ما داريم با داعش مبارزه مي‌كنيم براي خودشان يك مشروعيتي به‌دست آورند.
براي مثال در اراضي‌اي كه تحت كنترل PYD است ما شاهد هستيم كه حتي كردهايي كه با ديدگاه اين سازمان مخالف هستند تحت فشار قرار دارند و با آنها برخورد صورت مي‌گيرد. همچنين آنها غيركردها را از آن مناطق اخراج مي‌كنند و يك مهندسي قومي در اين مناطق در حال شكل‌گيري است. سازمان‌هاي بين‌المللي ازجمله عفو بين‌الملل گزارش‌هايي در اين رابطه داده‌اند.
يكي از اشتباه‌هايي كه دارد اتفاق مي‌افتد اين است كه PYD را به‌عنوان نماينده كرد سوريه به‌حساب آوريم كه اشتباه بسيار بزرگي است. ما به‌خاطر اينكه ۴۰ سال است با پ‌ك‌ك برخورد داريم ذهنيت و نوع برخورد اين سازمان را به خوبي مي‌شناسيم. آنها با فشار و ارعاب به نوعي نيروهايي و مردمي كه تحت نظارت‌شان هستند سعي مي‌كنند كه زير سايه خود نگه دارند. اكنون در سوريه همچنين برخوردي دارند مي‌كنند. ما به دوستان آمريكايي هم نگراني‌هاي خودمان در اين خصوص را منتقل كرده‌ايم.
- دولت تركيه از سوي ديگر متهم به كم‌كاري در كنترل مرزهاي خود براي جلوگيري از ورود نيروهاي تروريستي به سوريه شده است. حتي باراك اوباما، رئيس‌جمهور آمريكا به صراحت خواستار اقدام جدي‌تر دولت شما در اين رابطه شد. چطور از اين ماجرا دفاع مي‌كنيد؟
قطعا حساسيت ما درباره مرزهاي خودمان خيلي بيشتر از حساسيت رئيس‌جمهور آمريكاست كه از ده‌ها هزار كيلومتر آن طرف‌تر مي‌خواهد اظهارنظر كند. چون يك اتفاق نامناسب در مرزهاي مشترك، كشور ما را تحت‌تأثير قرار خواهد داد نه آمريكا را. در اين خصوص مقام‌هاي ما هر كاري كه از دست‌شان بربيايد در حال انجام دادن آن هستند.
- در صحبت‌هايتان درباره جمعيت پناهجوياني كه در كشورتان مستقر هستند صحبت كرديد. درباره توافقي كه با اتحاديه اروپا در اين رابطه داريد گزارش‌هايي درباره اختلاف نظر بامقام‌هاي اروپايي در جريان اجراي آن منتشر شده است. به نظرتان آينده اين توافق چطور است؟
اجرايي‌شدن هر موافقتنامه‌اي به‌صورت طبيعي با مشكلاتي همراه خواهد بود اما هم‌اكنون اين موافقتنامه در حال اجراست. براي مثال 5-4ماه قبل روزي نزديك ۱۰ هزارنفر از درياي اژه وارد يونان مي‌شدند اين رقم اما هم‌اكنون به 50-40 نفر رسيده است. يا از سوي ديگر اتحاديه اروپا معافيت رواديد براي تركيه درنظر خواهد گرفت كه يكسري موارد هم براي آن درنظر گرفته شده و تا‌ماه جولاي اجرايي خواهد شد. به‌صورت طبيعي يكسري مسائل در اجراي هر توافقي به‌وجود مي‌آيد اما از نظر ما اجراي اين موافقتنامه در جهت درست و صحيحي دارد پيش مي‌رود. براي اينكه موافقتنامه درست و كامل اجرا شود همه طرف‌ها بايد وظايف و تعهدات خودشان را انجام دهند و در اين خصوص دوستان اروپايي ما هم بايد تعهدات خودشان را انجام دهند.
- تركيه چند دهه تمايل خاصي به عضويت در اتحاديه اروپا داشته است. اين توافق كه اعتقاد داريد در مسير درستي پيش‌مي‌رود مي‌تواند با افزايش همكاري‌ها ميان دو طرف كشور شما را به درهاي اتحاديه اروپا نزديك‌تر كند؟
اينكه بخواهيم بگوييم اين موافقنامه به‌صورت مستقيم به عضويت تركيه در اتحاديه اروپا مربوط است احتمال دارد ما را به اشتباه بيندازد. اما لغو رواديد موضوع و امكان خيلي مهمي است و طبيعتا اين موافقتنامه لغو رواديد وقتي اجرا شود گام بزرگي در نزديك‌شدن تركيه و اتحاديه اروپا خواهد بود.
آينده روابط تركيه و اتحاديه اروپا را در اصل سياست‌هايي كه اتحاديه اروپا پيگيري مي‌كند مشخص خواهد كرد؛ به‌خصوص با روندهايي مانند بيگانه‌ستيزي و اسلام‌‌‌هراسي كه در سال‌هاي اخير در اروپا دارد رشد مي‌كند طبيعتا اينكه بخواهيم آينده درخشاني براي روابط اروپا و تركيه درنظر بگيريم خيلي منطقي نيست. در اصل تركيه هيچ وقت نمي‌خواهد بخشي از چنين اتحاديه اروپايي باشد. توسعه‌اي كه ما در 20-15سال اخير توانستيم به‌دست آوريم در شرايطي بوده كه عضو اتحاديه اروپا نبوديم.
- در تنش‌هاي اخيري كه ميان ايران و كشورهاي عربي اتفاق افتاده تركيه كجا ايستاده است؟ تركيه پيش از اين در كنار ايران قرار داشت. اكنون درميان اين اختلاف‌ها چه موضعي دارد؟
طبيعتا ما از تنش‌هايي كه ميان ايران و عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عربي اتفاق افتاده خوشحال نمي‌شويم و مايه نگراني ماست. هم به مقام‌هاي ايراني و هم مقام‌هاي سعودي گفته‌ايم كه اگر براي رفع مشكلات كاري از دست ما بر مي‌آيد حاضر به كمك هستيم. براي مثال در يك‌ماه گذشته نشست سران كشورهاي اسلامي در استانبول برگزار شد و ما در آنجا تلاش كرديم تا نقشي را ايفا كنيم كه طرفين را به آرامش دعوت كنيم و مسئله را كمي آرام‌تر كند.
اما همانطور كه مي‌دانيد چنين مشكلاتي بيش از آنكه با اراده طرف‌هاي سوم بخواهد حل شود مشخصا نياز به اراده طرفين درگير دارد. ما آرزو داريم كه در كوتاه‌ترين زمان ممكن اين اختلاف‌ها ميان ايران و عربستان سعودي و ديگر كشورهاي دخيل حل شود تا هر چه سريع‌تر منطقه‌مان را فضايي از دوستي فرا‌بگيرد.