قبل از اعلام خدمات لازم است بدانيم. برابر بند (ح) ماده يك قانون جامع خدمات‌رساني خانواده ايثارگران، شامل خانواده‌هاي جانبازان و آزادگان اعم از همسر، فرزند و والدين آنها مي‌شود. لذا چنانچه در قوانين و مقررات مصوب عنوان خانواده ايثارگران ذكر شد، منظور افراد فوق‌الذكر است.
الف- فرهنگي - آموزشي:
برابر ماده 70 قانون جامع خدمات‌رساني به ايثارگران و اصلاحيه آن فرزندان آزادگان بدون در نظر گرفتن سابقه اسارت و فرزندان جانبازان 25درصد و بالاتر، مشمول 25درصد سهميه‌هاي ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي، بورس‌هاي تحصيلي داخل و خارج از كشور، فرصت‌هاي مطالعاتي و دوره‌هاي دكتراي تخصصي مي‌شوند. كسب حداقل 70درصد حدنصاب آخرين فرد پذيرفته شده براي وزارتخانه‌هاي بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و علوم، تحقيقات و فناوري تعيين شده است.
براساس ماده66 قانون جامع، فرزندان آزادگان بدون در نظر گرفتن سابقه اسارت و فرزندان جانبازان 25درصد و بالاتر از پرداخت شهريه در مؤسسات آموزش عالي غيرانتفاعي غيردولتي، پيام‌نور، شبانه دولتي، دانشگاه آزاد اسلامي و هر مؤسسه و دانشگاه آموزش عالي شهريه‌بگير مورد تأييد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي معاف هستند. معافيت شهريه در واحدهاي پرديس خودگردان و بين‌الملل داخل دانشگاه‌هاي دولتي يا غيردولتي، حداكثر معادل شهريه همان رشته و مقطع تحصيلي در دانشگاه آزاد اسلامي محاسبه و پرداخت مي‌شود و مابقي شهريه برعهده دانشجو است. از نكات قابل تأمل كه تداعي نوعي بي‌عدالتي دارد، محروميت جانبازان زير 25درصد از معافيت تمام يا بخشي از هزينه شهريه دانشگاه‌ها است.
برابر ماده 62 قانون جامع، فرزندان آزادگان و فرزندان جانبازان 25درصد و بالاتر مي‌توانند با رعايت مقطع تحصيلي و نوع مؤسسه، نسبت به انتقال به دانشگاه يا مؤسسات آموزش عالي محل سكونت خانواده يا نزديك‌ترين محل و همچنين تغيير رشته همطراز در گروه آزمايشي مربوط براي يك‌بار اقدام كنند. دانشگاه و مؤسسات آموزش عالي موظف به اجراي اين تقاضا هستند.
برابر ماده 65 قانون جامع، به فرزندان آزادگان و فرزندان جانبازان 25درصد و بالاتر به‌منظور تجليل از آنان نشان ويژه اعطا خواهد شد. آيين‌نامه اين قانون پس از تصويب در هيأت وزيران اجرايي خواهد شد.
به استناد ماده 67 قانون جامع و تبصره‌هاي آن، بنياد موظف است نسبت به تامين و پرداخت هزينه‌هاي خدمات آموزشي طرح شاهد در برنامه‌هاي آموزش عمومي و ساير برنامه‌هاي آموزش عالي اقدام كند. آيين‌نامه اين ماده به تصويب هيأت وزيران رسيده و در تاريخ 25/8/94 براي اجرا به بنياد ابلاغ شده است. در مطالب بعدي به جزئيات آيين‌نامه‌هاي مواد 66 و 67 قانون جامع اشاره خواهيم كرد.
براساس ماده 71 قانون جامع، تا پايان برنامه پنجم كه به مدت يك‌سال و تا تصويب برنامه ششم تمديد شده است، فرزندان آزادگان با بيش از 3 سال اسارت و فرزندان جانبازان 50 درصد و بالاتر كه داراي مدرك دكتراي تخصصي مورد تاييد وزارتخانه‌هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي هستند، حسب مورد از طريق استخدام يا موافقت با انتقال كاركنان ديگر دستگاه‌ها يا تبديل وضعيت كاركنان غير هيأت علمي به عضويت هيأت علمي پذيرفته مي‌شوند. وزارتخانه‌هاي ذيربط مكلفند 10درصد از اعضاي هيأت علمي را از ميان افراد فوق تأمين كنند و از ابتدا آنان را به‌صورت رسمي قطعي با احتساب سوابق آموزشي، پژوهشي و اجرايي مرتبط و تأثير آن در پايه و مرتبه علمي بدون الزام به رعايت شرط سني و آزمون، استخدام كنند. مسئوليت اجراي اين حكم به‌طور مستقيم برعهده وزراي مربوط و رؤساي دانشگاه‌هاي مذكور است.
نكته قابل تأمل اين است كه پس از برنامه پنجم توسعه اين سهميه از 10درصد به 20درصد افزايش خواهد يافت و ملاك و معيار بهره‌مندي، آيين‌نامه‌اي خواهد بود كه توسط شوراي عالي طرح و برنامه شاهد، تهيه و به تصويب شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي خواهد رسيد. با عنايت به پايان يافتن برنامه پنجم در سال‌جاري، بنياد شهيد و امور ايثارگران كه نقش محوري در تهيه اين آيين‌نامه خواهد داشت از هم‌اكنون بايد تمهيدات لازم را در برخورداري بهتر ايثارگران فراهم كند.
برابر ماده 72 قانون جامع كليه دستگاه‌هاي اجرايي موضوع ماده2 قانون جامع كه داراي امكانات تفريحي، فرهنگي، هنري و ورزشي هستند بايد با در نظر گرفتن اصل عزتمندي، امكانات خود را با 50درصد تخفيف در اختيار ايثارگران و خانواده‌هاي آنان قرار دهند. فرزندان جانبازان بدون در نظر گرفتن درصد و فرزندان آزادگان مشمول اين تسهيلات هستند. تمهيدات و هماهنگي‌هاي لازم جهت بهره‌مندي ايثارگران و فرزندان آنان از اين تسهيلات با گذشت چند سال از تصويب قانون تاكنون مهيا نشده است. بنياد موظف است دستگاه‌هاي اجرايي را براي ارائه اين خدمات هماهنگ كند.