در اين ميان روبات امدادگر واقعي از آن دسته روبات‌هايي است كه مي‌تواند در مواقع ضروري و خطرناك جان دوباره‌اي به آدم ببخشد. همزمان با پيشرفت‌هاي علمي جهان در بُعد ساخت روبات‌ها، ايران نيز از اين قافله عقب نمانده است. دانشگاه‌هاي ايران دانش روباتيك را با جديت پيگيري مي‌كنند و دانشگاه آزاد اسلامي قزوين در اين عرصه از پيشتازان است. گروه‌هاي دانشجويي اين دانشگاه در سال‌هاي اخير توانسته‌اند در مسابقات روباتيك جهاني خوش بدرخشند. از همين‌رو سري به دانشگاه آزاد قزوين زديم تا با اعضاي تيم روبات‌امدادگر كه به‌تازگي در مسابقات روبوكاپ ايران، رتبه اول را كسب كرده است به گفت‌و‌گو بنشينيم و از نزديك با روبات‌ها و چگونگي ساخت‌شان آشنا شويم.
- برس به داد ناتوان
اعضاي تيم دور روبات نشسته‌اند و باافتخار از آن سخن مي‌گويند. اسم روباتشان «كارو» است؛ روباتي كه به مثابه يك امدادگر واقعي عمل مي‌كند؛ امدادگري كه در مواقع حساس و ضروري و در جايي كه حضور انسان‌ها براي امدادرساني و شناسايي با مشكل مواجه است وارد ميدان مي‌شود. حامد باقري دانشجوي رشته برق كه سرپرست تيم است، از روباتي كه در مسابقات روبوكاپ رتبه اول را كسب كرده مي‌گويد: «روباتي كه ما ساختيم نسل ششم روبات‌ها محسوب مي‌شود. اين روبات را با يك تيم 12نفره از بچه‌هاي دانشگاه آزاد قزوين ساختيم. كارو توانايي ورود به مكان‌هاي مخروبه و آوار را دارد. اين روبات‌ها انسان‌هاي در آوار‌مانده را پيدا مي‌كنند و موقعيت مكاني و وضعيت جسمي‌شان را به اپراتور ارسال مي‌كنند؛ به‌طور مثال در مواقع انفجار لوله‌هاي گاز، باز هم امكان انفجار در آن مكان وجود دارد، اينجا همان‌جايي است كه اين روبات‌ها ورود پيدا كرده و مصدومان را شناسايي مي‌كنند».
روبات امدادگر در واقع خودش علاوه بر اينكه جان مصدومان را نجات مي‌دهد، جان انسان‌هاي امدادگر را نيز نجات مي‌دهد؛ چراكه حضور در برخي مكان‌ها بسيار خطرناك است و هر لحظه امكان حادثه ديگري براي افراد امدادگر وجود دارد.
احسان نظام، يكي از اعضاي تيم و دانشجوي رشته مكانيك مثال عيني عملكرد اين روبات‌ها را بيان مي‌كند: «در سونامي ژاپن كه با پخش مواد راديواكتيو همراه بود، حضور امدادگر‌ها براي نجات مصدومان امري بسيار خطرناك بود. اينجا بود كه اهميت اينگونه روبات‌ها آشكار شد و اين روبات‌ها در آنجا براي نيروهاي امدادگر ژاپني خيلي كارگشا بودند».
- همه با هم براي يك هدف
از كار تيمي و گروهي كه حرف به ميان مي‌آيد همه اعضاي تيم حرفي براي گفتن دارند. با اينكه ميانگين سن‌شان ۲۰ سال است ولي خيلي پخته صحبت مي‌كنند.
امين عابديني، از اعضاي تيم و دانشجوي برق مي‌گويد: «هر كدام از ما با يك تجربه و با فرهنگ‌هاي متفاوت در كنار هم جمع مي‌شويم و دنبال يك هدف هستيم. همين تلاقي فرهنگ‌ها و گرايش‌هاي مختلف، يكي از بزرگ‌ترين مزيت‌هاي كار تيمي است».
اينكه يك تيم موفق از كار تيمي صحبت كند جالب به‌نظر مي‌رسد زيرا حرف‌هايشان صرفا شعار نيست بلكه از كار گروهي نتيجه هم گرفته‌اند. رضا نوروزي كه يكي از اعضاي جديد گروه است و در رشته مكانيك تحصيل مي‌كند مي‌گويد: «كار تيمي خلاقيت مي‌آورد. اصلا هر جايي كه افكار مختلف با هم به يك مسئله بينديشند، طبيعتا نتيجه خوبي به‌دنبال خواهد داشت». چه نتيجه‌اي بالا‌تر از خلاقيت؟! آن هم خلاقيتي كه برخاسته از طراوت جوان‌ها باشد. نشاط جواني در تيمشان موج مي‌زند. در ميان صحبت‌هايشان، با هم شوخي مي‌كنند و لبخند بر لبانشان پيدا مي‌شود. ميان خنده‌ها و شوخي‌ها، عليرضا عسگري يكي ديگر از اعضاي تيم تأكيد مي‌كند كه كار جمعي خستگي كار را كم مي‌كند؛ «در اوج خستگي يك نفر چيزي مي‌گويد و همه مي‌خندند، دقيقا مثل همين الان. و دوباره جان تازه‌اي براي كار مي‌گيريم. خب، اين ويژگي فقط در كار گروهي پيدا مي‌شود.»
از حرف‌هايشان مشخص است كه تجربه همگي از كار گروهي با يكديگر خيلي خوب بوده است. احسان نظام به نكته مهمي در كار تيمي اشاره مي‌كند: «در كار گروهي با استفاده از تجربه و توان يكديگر، نقاط ضعف هم را پوشش مي‌دهيم چرا كه الان دامنه علوم به قدري گسترده شده است كه ديگر مثل قديم يك نفركه جامع همه علوم باشد پيدا نمي‌شود و هركسي در رشته‌اي مهارت دارد كه بايد آن را در اختيار تيم قرار دهد. همچنين فقط مدرك گرفتن هدف دانشجوي ايراني نيست، بالاخره بايد فضاي تئوري به منصه ظهور و عمل هم درآيد كه كار تيمي اين فرصت را برايمان فراهم كرده است».
در واقع ساخت روبات را بدون كار تيمي نمي‌شود انجام داد. براي ساخت يك روبات خوب، حتما به علوم مختلفي مثل الكترونيك، مكانيك، برنامه‌نويسي و... نياز است. به نوعي بايد گفت كه روبات‌سازي، رشته‌اي، ميان‌رشته اي است. حامد باقري، سرپرست گروه تأكيد مي‌كند كه آشنايي با رشته‌هاي مختلف يكي ديگر از مزيت‌هاي كار تيمي است. اينجا هر كسي به مقداري هرچند ابتدايي با رشته‌اي ديگر و مختلف آشنا مي‌شود. ضمن اينكه هر كسي با تواني كه دارد كار خودش را انجام مي‌دهد كه در نهايت يك نمود خارجي پيدا مي‌كند كه همين امر موجب همبستگي بيشتر ميان اعضا مي‌شود. سارا توحيدي دانشجوي رشته فناوري اطلاعات در ادامه از منظر ديگري وارد بحث مي‌شود و مي‌گويد: «فارغ از بحث‌هاي فني، مسئله مهم ديگر كسب تجربه در برخورد با اخلاق‌هاي مختلف در كار تيمي است چرا كه هر كسي اخلاقي دارد و اين فضاها آدم را براي اجتماع‌هاي بزرگ‌تر و كنار آمدن با مذاق‌هاي مختلف آماده مي‌كند».
- سخت اما آسان
براي ساخت يك كاردستي ساده در دوران مدرسه، گاهي اوقات با كلي مشكل مواجه مي‌‌شديم حال چه برسد به ساختن يك روبات پيچيده. با اعضاي تيم از سختي كار كه صحبت مي‌شود انگار از واژه‌اي بيگانه حرف مي‌زنيم. انگار طعم شيرين موفقيت، سختي كار را براي‌شان از بين برده است.
مهدي سليماني، از اعضاي تيم مي‌گويد: «فكر كردن به نتايج كار و امدادرساني به مصدومان يك حادثه، كار را برايمان آسان مي‌كند. شايد بتوان گفت كه فكر كردن به اهداف، جاده صاف‌كن مشكلات است». از اهداف بلندشان مي‌گويند و اينكه سختي كار نه‌تنها هيچ‌‌وقت متوقفشان نكرده است بلكه انگيزه‌اي شده است براي پيشرفت. حامد باقري با لحني افتخارآميز مي‌گويد: «رويارويي با مشكلات در كار تيمي هميشه انگيزه‌بخش بوده است. به‌عنوان مثال در ليگ ما، يك تيم از تايلند در مسابقات جهاني هر ساله اول مي‌شد. با اين حال سال گذشته ما هم‌قسم شديم كه بتوانيم روي دستشان بلند شده و اول بشويم. در نگاه اول سخت به‌نظر مي‌آمد ولي در ادامه با استقامت و پافشاري پيروز شديم؛ كاري كه در ابتدا ناشدني بود، شدني شد». خوشحال‌اندكه تلاش‌شان به نتيجه رسيده؛ نتيجه‌اي كه هم‌اكنون جلوي چشمشان است.
- دغدغه‌هاي دوست داشتني
يكي از مهم‌ترين رسالت‌هاي روبات‌ها كمك به انسان‌ها و راحت‌تر كردن زندگي آدم‌هاست. محمدرضا سلطاني، از اعضاي تيم روبات امدادگر واقعي به اين نكته اشاره مي‌كند كه اساسا روبات‌ها كارهايي مي‌كنند كه انجامش براي انسان يا با سختي فراوان همراه است و يا به‌طور كلي انسان نمي‌تواند انجام دهد. در واقع وظيفه روبات‌ها اين است كه باري را از روي دوش انسان‌ها بردارند. احسان نظام مي‌گويد: «اصلا ما روبات مي‌سازيم تا دردي از دردهاي مردم را دوا كنيم و امدادرساني يكي از نمونه‌هاي بارز دغدغه داشتن براي حل مشكلات زندگي مردم است». شايد در گذشته با شنيدن كلمه روبات ذهن‌مان تنها معطوف مي‌شد به عالم مسابقات ولي در دنياي امروز مسئله كاملا متفاوت شده است. امين عابديني، دانشجوي رشته مهندسي برق مي‌گويد: «در نسل‌هاي قديمي مثلا در سال‌هاي ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸، روبات‌ها صرفا براي مسابقات ساخته مي‌شدند ولي رفته‌رفته تأثيرگذاري در عالم واقع براي سازندگان روبات‌ها دغدغه شد». بچه‌هاي اين تيم كه همه دانشجو هستند از اين دست دغدغه‌ها داشته و دارند. از هزينه‌هاي زماني كه براي ساخت روبات‌ها خرج مي‌شود مشخص است كه هدفشان اين است كه روباتي بسازند كه كارايي‌اش براي مردم عادي هم به چشم بيايد. عليرضا عسگري، دانشجوي رشته مكانيك و ديگر عضو گروه مي‌گويد: «بچه‌هاي تيم تمام وقتشان را روي همين روبات‌سازي مي‌گذارند، به‌طوري كه درگيري مداوم فكر و ذهنشان براي روبات‌سازي و چگونگي ساخت آن غيرقابل اجتناب است. به‌طور مثال ايام عيدنوروز امسال، تمام وقت‌مان را گذاشتيم و حتي سيزده‌به‌در را هم در آزمايشگاه مشغول ساختن همين روبات كارو بوديم».
- لحظاتي براي پيشرفت
هر جا فرصتي باشد براي ديده‌شدن كارها، همان‌جا موقعيتي فراهم مي‌شود براي پيشرفت. مسابقات روبوكاپ هم جزو همين فرصت‌هاست براي ديده‌شدن. حامد باقري، سرپرست تيم مي‌گويد: «برگزاري مسابقات، بستري است براي آنكه نتيجه زحماتمان را ببينيم. در مسابقات، مقابل تيم‌هاي حريف خود را مي‌سنجيم و ماحصل كارمان را مي‌بينيم. نقاط ضعف و قوت تيم‌مان مشخص مي‌شود. همچنين يكي ديگر از مزاياي مسابقات آن است كه تيم‌ها از دانش جديدي كه تيم حريف از آن استفاده مي‌كند، آگاه مي‌شوند؛ مثلا در مسابقات جهاني برخي از تيم‌هاي خارجي از ما راجع به بعضي ويژگي‌هاي روبات‌هايمان سؤال مي‌پرسيدند و بعضي هم انگشت حيرت بر دهان مي‌گذاشتند».
- صرف فعل خواستن
اعضاي تيم با نگاه كردن به روبات‌هايي كه در آزمايشگاه وجود دارند، براي صحبت كردن جان تازه‌اي مي‌گيرند. همه به توان خودشان ايمان دارند. سارا توحيدي مي‌گويد: «براي جوان ايراني نتواستن نداريم». همه جمله‌اش را تأييد مي‌كنند. بلافاصله مهدي سليماني تأكيد مي‌كند كه جوان ايراني به‌خودي‌خود پتانسيل بهترين‌شدن را دارد و اگر حمايت هم شود كه ديگر نور علي نور است. محمدرضا سلطاني ادامه مي‌دهد: «كمتر فضاي كنار هم بودن و كار كردن به‌صورت جمعي و گروهي پيش مي‌آيد ولي حالا كه اين فضا مهيا شده است بايد استفاده كرد؛ چون ظرفيت‌ها كه روي هم جمع شود، توانمان چندبرابر مي‌شود». كاش روبات كارو هم مي‌توانست سخن بگويد و از همت جوانان و دانشجويان ايراني صحبت كند؛ همتي كه او را به‌وجود آورده و موجب شده تا در مسابقات به جايگاه رتبه اول برود و آنجا عرض‌اندام كند. باقري مي‌گويد: «عملا بايد گفت ما با بهترين‌هاي جهان در روبات‌سازي خيلي فاصله نداريم. فقط كمي ايرادهاي موجود را بايد برطرف كرد. در اينكه ما مي‌توانيم، كسي ذره‌اي شك ندارد».
- ميزباني روبات‌ها
يازدهمين دوره مسابقات روبوكاپ آزاد ايران ۲۰۱۶ با حضور ۶۲۴ تيم و در 22ليگ در بخش بزرگسالان و دانش‌آموزان فروردين‌ماه امسال برگزار شد. اين مسابقات از سال ۱۳۸۵ آغاز شده و هرساله از نظر كيفي و كمي رشد چشمگيري داشته كه نشان‌دهنده علاقه‌مندي نسل جوان كشور به اين مسابقات است. امسال ۶۲۴ تيم در مسابقات شركت كردند كه بعد از مرحله اول، ۳۲۰ تيم به مسابقات نهايي راه يافتند. امسال شركت دانش‌آموزان در اين مسابقات رشد چشمگيري داشت به‌طوري كه بيش از ۴ روز را به اين بخش اختصاص دادند. همچنين ۱۴تيم از ۹كشور آمريكا، انگليس، هلند، آلمان، چين، افغانستان، پرو، كره‌جنوبي، كانادا در مسابقات حضور داشتند. امسال، بيشترين استقبال، از ليگ روبات‌هاي پرنده شد كه ۸۳ تيم در اين ليگ شركت كردند. اين مسابقات در فضاي باز نمايشگاه بين‌المللي و به صورت جابه‌جايي اجسام توسط اين روبات‌هاي پرنده از داخل آب انجام شد. در بخش امدادگر واقعي، تيم دانشگاه آزاد قزوين با روبات كارو مقام نخست را كسب كرد. تيم YRA از دانشگاه آزاد يزد مقام دوم و تيم VRU از دانشگاه رفسنجان رتبه سوم را نصيب خود كرد. ضمن آنكه تيم دانشگاه آزاد قزوين علاوه بر كسب مقام قهرماني، رتبه بهترين توانايي مهارتي، بهترين توانايي اكتشاف و بهترين توانايي حركتي را كسب كرد.
- روبوكاپ چيست؟
روبوكاپ يا جام‌جهاني روبات‌ها، يك پروژه بين‌المللي براي ارتقاي هوش مصنوعي، روباتيك و ديگر زمينه‌هاي مرتبط است. هدف فدراسيون جهاني روبوكاپ اين است كه با طرح مسئله‌اي استاندارد به پرورش تحقيقات هوش مصنوعي و روبات‌هاي هوشمند بپردازد. اين استانداردسازي يعني گستره تمامي فناوري‌هاي موجود در زمينه روباتيك به مشاركت و آزمون فراخوانده و محك‌زده مي‌شوند.
روبوكاپ، بازي فوتبال را با هدف ايجاد ابتكاراتي براي مسائل اساسي اجتماعي و صنعتي به‌عنوان محور اصلي تحقيقات خود انتخاب كرد. هدف نهايي روبوكاپ تشكيل يك تيم كاملا هوشمند از روبات‌هاي انسان‌نماست كه در سال۲۰۵۰ برابر تيم قهرمان جام‌جهاني فوتبال به پيروزي دست يابد. براي اينكه يك تيم از روبات‌ها در واقع بتوانند فوتبال بازي كنند فناوري‌هاي گوناگوني بايد دخيل شوند، ازجمله اصول طراحي عامل‌هاي خودكار، همكاري چند عامله، استفاده از استراتژي، تحليل و استدلال زمان واقعي و تركيب حسگر‌ها.
روبوكاپ محلي است براي آزمون يك تيم از روبات‌هاي هوشمند پرسرعت در محيطي پويا. روبوكاپ همچنين چارچوبي را براي تحقيق در جنبه‌هاي نرم‌افزاري خود فراهم كرده است. يكي از كاربردهاي اصلي فناوري‌هاي روبوكاپ جست‌وجو و نجات در زمان وقوع بلاياي طبيعي ازجمله زلزله در مقياس وسيع است. روبوكاپ پروژه امدادگر را براي ارتقاي تحقيقات در زمينه مسائل اساسي اجتماعي شروع كرد و از اهداف اصلي آن استفاده مفيد از فناوري براي كاهش خسارات جاني ناشي از وقوع بلاياي طبيعي است.
- روبوكاپ ايراني
تيم‌هاي ايراني از سال ۱۳۸۲ ازجمله فعال‌ترين تيم‌هاي روبوكاپ بوده‌اند. تعداد آنها سال‌به‌سال رو به افزايش است. باتوجه با افزايش چشمگير تيم‌هاي متقاضي شركت در مسابقات جهاني روبوكاپ، مسابقات آزاد در آينده تبديل به مسابقات مقدماتي مسابقات جهاني روبوكاپ خواهند شد؛ محلي براي آماده‌سازي و تقويت تيم‌ها براي شركت در مسابقات جهاني. به علاوه اينكه تيم‌هاي نوپا اين فرصت را پيدا مي‌كنند تا از تجربيات تيم‌هاي ديگر استفاده كنند و بيشتر با فضاي مسابقات آشنا شوند.
- حمايت و تشويق؛ رمز موفقيت
كارهاي متفاوتي در ايران و به‌خصوص در دانشگاه‌ها انجام مي‌شود. برخي از اين كارها با موفقيت به پايان مي‌رسند و برخي نيز شكست مي‌خورند. در واقع هر شكستي، علتي و هر پيروزي هم دليلي دارد. اما اتفاقي كه در حوزه روبات‌سازي در دانشگاه آزاد قزوين رخ داده اين است كه ۱۳سال است كه مجموعه مديريتي اين دانشگاه پيوسته تيم‌هاي روباتيك را حمايت مي‌كند. در حقيقت به‌زعم بنده مهم‌ترين عامل موفقيت دانشگاه آزاد قزوين در مسابقات روبوكاپ و عالم روبات‌سازي همين پيوستگي مديريت و حمايت است. كمك‌كردن و راهنمايي‌كردن دانشجويان و جوانان تنها راهي است كه اگر به خوبي انجام شود قطعا نتايج خوبي به‌دنبال دارد. در دانشگاه ما، مجموعه مديريتي، به‌ويژه رئيس دانشگاه نگاه ويژه‌اي به رشته روباتيك دارند و از تيم‌هاي نوپا با كمك معاونت علمي رياست‌جمهوري و معاونت پژوهشي دانشگاه آزاد حمايت مي‌كنند. هرساله به چندين تيم جديد مكان و بودجه لازم داده مي‌شود. شايد بتوان گفت كه نوع تشويق و حمايت ما، در كنار همت و علاقه شخصي دانشجويان موجب پيشرفتي كه شما مي‌بينيد شده است؛ مثلا دانشجوياني كه در مسابقات روبوكاپ رتبه مي‌آورند در مقطع كارشناسي‌ارشد بدون آزمون وارد مي‌شوند. همچنين از اين دانشجويان حمايت خوابگاهي و رفاهي مي‌شود. نكته ديگري كه حائز اهميت است، بهره‌مندي از استادان خوبي است كه ما در دانشگاه آزاد قزوين داريم كه وقتي بااستعداد جوان ايراني درمي‌آميزد، ثمرات خوشايندي را به‌دنبال مي‌آورد.
يكي ديگر از نكاتي كه نبايد مغفول بماند اين است كه مجموعه مديريتي ما در دانشگاه، آينده‌اي را براي دانشجويان ترسيم مي‌كند؛ در واقع مسيري را جلوي پاي بچه‌ها مي‌گذاريم، نه آنكه مقطعي كار كنيم، به‌طوري كه بعد از خارج‌شدن از دانشگاه، خود قادر به فعاليت در شركت‌ها باشند و اينطور نباشد كه فعاليت‌هايشان فقط به دوران دانشجويي معطوف شود بلكه حتي به آن به‌عنوان شغل آينده‌شان نگاه مي‌كنند. از اين بابت خشنوديم كه بستري فراهم شده است كه دانشجو بتواند در آينده گليم خود را از آب بيرون بكشد. اين اتفاق با تخصصي كه در دوره دانشجويي آموخته‌اند، قطعا شدني است و به دور از واقع نيست؛ به اميد روزهاي خوبي كه پيش روي جوانان ايراني است.
اميد اميرقياسوند، مشاور علمي رئيس دانشگاه آزاد قزوين