این خبر آب سردی است بر حرکت اخیر دولت هند که بدون توجه به شرایط جاری بازار بین‌المللی گاز جهان، در مذاکرات تهران شرکت نکرد.
هند براساس نامه‌ای که در یکی از روزنامه‌های این کشور منتشر شد و گفته می‌شود متن آن نامه حاوی مطالبی است که وزارت نفت هند در پاسخ به دعوت وزارت نفت کشورمان برای شرکت در مذاکرات تهران ارسال کرده، دلایل خود را برای غیبت در تهران اعلام کرده است.
در نامه دلایل غیبت هند از شرکت در مذاکرات که البته دکتر هادی غنیمی فرد نماینده ایران در مذاکرات خط لوله صلح آن را رد کرد ولی دولت هند هنوز آن را تکذیب نکرده نوشته شده است: حضور نمایندگان وزارت نفت هند بدون توافق با طرف پاکستانی برای قیمت ترانزیت گاز بی‌حاصل است و تأکید شده به‌دلیل اینکه مسئله قیمت برای این کشور از اهمیت برخوردار است تا زمانی‌که با طرف پاکستانی توافق نشود ادامه مذاکرات را بی‌حاصل دانسته است.
در این نامه به موارد مهم دیگری اشاره شده که نخست مسئله تأیید نکردن فرمول قیمت تا زمان توافق در مورد هزینه‌های عبور گاز و مسئله مهم دیگر، نگرانی این کشور در مورد دوره زمانی بازنگری قیمت گاز صادراتی است.
موضع هند در آخرین مرحله، در واقع نامی که به طرح خط لوله صلح مشهور شده بود را در نیمه راه تغییر داد. با حاضر نشدن هند در هفتمین دور مذاکرات صادرات گاز ایران به این کشور نام این طرح به خط لوله صلح ناتمام تبدیل شد.
طرح صادرات گاز ایران به هند و پاکستان با توجه به اینکه با تأمین نیاز 2 کشور آسیایی در شرق ایران به انرژی، امکان همکاری و دوستی بین آنان را فراهم می‌کند به خط لوله صلح موسوم شد. 2 کشور هند و پاکستان به‌دلیل اختلافات مرزی سال‌ها روابط پر تنشی داشته اند و بارها این اختلافات به جنگ میان 2کشور منجر شده است.
این طرح پس از یک دوره مذاکرات طولانی که حدود 15 سال است ادامه دارد بالاخره منجر به توافق میان پاکستان و ایران بر سر قرارداد خرید و فروش گاز شد که با حضور نیافتن هند در واقع طرح تغییر کرد و صلح ناتمام ماند.
پاکستان چه می‌گوید؟
نمایندگان پاکستان در مذاکرات اخیر در تهران باوجود برخی مواضع هند در نامه منتشره که در دور قبلی مذاکرات در تهران نیز از سوی رئیس هیات هندی با صراحت اعلام شد مسئله هزینه ترانزیت را یک مانع عمده بر سر‌راه اجرایی شدن صادرات گاز تلقی نکردند.
سرپرست هیات هندی در دور قبلی مذاکرات در تهران اعلام کرده بود که تا زمان مشخص نشدن هزینه حق عبور گاز از خاک پاکستان هند نظر خود‌را در مورد فرمول قیمت گاز صادراتی ایران اعلام نمی‌کند.
این مسئله به شکل مشابهی در نامه‌ای که گفته می‌شود از سوی وزارت نفت هند نوشته و در یکی از نشریات این کشور در آستانه آغاز مذاکرات در تهران منتشر گردید، نیز تکرار شد.
مختار احمد مشاور نخست وزیر پاکستان در امور انرژی در پاسخ به این سؤال که مشکل واقعی هند چیست تأکید کرد که مشکلات داخلی به این موضع هند منجر شده است و مسئله مذاکرات در مورد ترانزیت گاز تا این میزان در روند مذاکرات مؤثر نیست.
وی خاطر نشان کرد این مسئله در مذاکرات دو جانبه حل خواهد شد و مانعی در این میان مشاهده نمی‌کند. وی در مورد تأکید هند به اهمیت این موضوع را مسئله‌ای دانست که منابع هندی اعلام کرده‌اند و باید از آن‌‌ها پرسید که چرا نظر مخالف با وی دارند.
فاروق قیوم معاون وزیر نفت پاکستان نیز در پاسخ به این سؤال که یک نگرانی هند، مسئله امنیت خط لوله است نیز گفت: پاکستان طولانی‌ترین مسیر خط لوله توزیع گاز در جهان را دارد و خط لوله نفت نیز دارد و هیچگاه با مسئله‌ای به نام تأمین امنیت این خطوط مواجه نبوده است.
در پایان مذاکرات هم نمایندگان پاکستان وهم نماینده ایران بر آمادگی برای حضور هند در این طرح و امضای سه جانبه آن تأکید کردند.
دکتر هادی غنیمی‌فرد با اشاره به درخواست وزارت نفت هند برای مهلت بیشتر برای حل مشکلات برای حضور این کشور در این طرح بر ضرورت حل مسئله هزینه ترانزیت گاز از خاک پاکستان تأکید کرد.
وی حتی تأکید کرد که متن قرارداد نیز به گونه‌ای است که هرگاه هند علاقه‌مند باشد می‌تواند به این طرح بپیوندد.
فاروق قیوم معاون وزیر نفت پاکستان اظهار داشت که هند هیچگاه اعلام نکرده است که از مذاکرات خارج شده و ما امیدواریم به مذاکرات بپیوندد.
احمد مختار نیز تأکید کرد پاکستان همواره از حضور هند استقبال کرده است و پیش بینی من این است که این کشور با توجه به رشد مصرف به‌عنوان یک کشور بزرگ به منابع متعدد و مختلفی نیاز دارد و عاقلانه‌ترین کار برای آنان پیوستن به این طرح است.
نیاز پاکستان به گاز
مختار احمد مشاور نخست وزیر پاکستان در امور انرژی پس از پایان مذاکرات در پاسخ به این سؤال که این کشور در‌مورد طرح واردات گاز از دیگر منابع چه اقداماتی انجام‌داده است، گفت: پاکستان با 150 میلیون نفر جمعیت، هر‌سال با رشد مصرف 8 تا 10 درصدی انرژی مواجه است و به میزان بالایی گاز وارداتی نیاز‌‌مند است.
وی تأکید کرد برای خرید گاز با ترکمنستان در حال مذاکره هستیم ولی این مذاکرات آن‌گونه که انتظار داریم پیش نمی‌رود.
فاروق قیوم نیز از برنامه واردات گاز به‌صورت مایع از دیگر کشورها خبر‌داد و خاطر نشان کرد که طرح‌های مختلفی در دست اجرا است که نیاز پاکستان را به انرژی تأمین کند.
وی از پیشنهاد شرکت پرشن ال ان جی برای فروش گاز مایع به این کشور خبر‌داد و گفت: ما در‌حال مذاکره‌ایم تا بخشی از نیاز خود‌را از این طریق تأمین کنیم.
به گفته وی 2 تا 3 طرح گاز مایع دیگر نیز در کشور در‌حال اجراست و 3 شرکت خصوصی در این کشور در‌حال کار هستند و امید است که به زودی و طبق برنامه راه اندازی شوند.
مختار احمد از نیاز سالانه پاکستان به 5/3 میلیون تن گاز خبر‌داد و گفت: طرح‌های متعددی برای تأمین انرژی در دست داریم که هریک جایگاه خود‌را دارد و چه خط لوله و چه به‌صورت مایع، باید پیگیری شود.
در پایان مذاکرات از سوی مقامات پاکستانی حاضر براین نکته تأکید شد که پاکستان به 2 برابر میزان گازی که ایران آمادگی خود‌را برای تحویل آن اعلام کرده است نیاز دارد. از ابتدای آغاز مذاکرات، پاکستان 60 میلیون و هند 90 میلیون متر مکعب گاز درخواست کرده بودند ولی ایران در مرحله نخست برای تأمین 60 میلیون متر مکعب گاز اعلام آمادگی کرده است که 30 میلیون متر مکعب به پاکستان و 30 میلیون متر مکعب به هند اختصاص داده می‌شود.
غنیمی فرد احتمال جایگزینی ظرفیت اختصاص یافته به هند برای تأمین 60 میلیون متر‌مکعب گاز مورد نیاز پاکستان را رد نکرد ولی تأکیدکرد که هنوز هند از این طرح خارج نشده است و در انتظار تصمیم آنان هستیم.
وی از احتمال جایگزینی هر‌بازاری که ایران بتواند گاز را با قیمت و فرصت مناسب بفروشد نیز سخن گفت و احتمال حضور چین را در طرح خط لوله صادرات گاز به پاکستان به‌دلیل ضرورت استفاده از روش سوآپ گاز، رد کرد.
توافق ایران و پاکستان
براساس توافق ایران و پاکستان قرارداد خرید و‌فروش گاز میان2 کشور تا یک‌ماه دیگر امضاء می‌شود و قرار است که این قرارداد میان سران دولت‌ها امضاء شود. با امضای این قرارداد، طبق توافق انجام شده گاز باید تا سال 2012 در خط لوله ارسال گاز به پاکستان جریان پیدا کند.
به گفته حجت‌الله غنیمی فرد جریان گاز در یک فرآیند مشخص که در قرارداد مشخص شده به تدریج افزایش می‌یابد و در مدت مشخصی به سطح 30 میلیون متر مکعب می‌رسد. در واقع با امضای قرارداد، ظرف حدود 5 سال صادرات گاز عملی می‌شود.
یکی از موارد بسیار مهم در مذاکرات اخیر میان ایران و پاکستان که به توافق منجر شد و در متن پیش‌نویس قرارداد گنجانده شد، مسئله صدور مجوز گاز ایران از طریق خاک پاکستان به هند است.
براساس پیش نویس قرارداد که میان 2کشور تهیه شد، پاکستان با تعهد به عبور گاز، در واقع بخشی از نگرانی‌های هند را برای توافق در زمینه ترانزیت گاز برطرف کرد.
علاوه براین، حل مسئله قیمت در یک دوره زمانی مشخص نیز که از بند‌های مهم قرارداد است و موجب می‌شود منافع 2 طرف‌های خرید و فروش گاز در طول اجرای قرارداد (به مدت آن حدود 30 سال) حفظ شود، بازنگری فرمول قیمت مورد توافق است.
براساس توافق میان ایران و پاکستان، قیمت گاز صادراتی براساس قیمت نفت در بازار ژاپن مشخص می‌شود و ممکن است عواملی که برای محاسبه براساس قیمت نفت مشخص شده به شکل غیرمعمول تغییر کند و شرایطی رخ دهد که قیمت به حد غیرقابل قبولی افزایش یا کاهش یابد، به این ترتیب هریک از طرفین می‌توانند خواستار بازنگری قیمت شوند.
این بند به‌طور معمول در هر قرارداد طولانی مدت برای خرید و فروش نفت و گاز گنجانده می‌شود و براساس معیار‌های بین‌المللی و عرف جاری، مشخص می‌شود.
غنیمی فرد تأکید کرد که با توجه به رعایت عرف و معیار‌های بین‌المللی در متن قرارداد با پاکستان به‌نظر می‌رسد، هر زمان که هند به این مذاکرات بپیوندد شرایط مورد توافق با پاکستان تغییر نکرده و امکان توافق سریع‌تر با این کشور نیز فراهم خواهد شد.
فاروق قیوم هرگونه تأثیر فشارهای آمریکا بر توافق‌های 2 کشور را رد کرد و گفت: ایران به بسیاری از کشورها گاز می‌فروشد و با آنان قرارداد منعقد می‌کند. پاکستان نیز با توجه به نیاز خود به تأمین انرژی به توافق با ایران نیاز دارد تا نیاز خود‌را تأمین کند.
حفظ منافع ایران
حجت‌الله غنیمی فرد در‌مورد توافق‌های به عمل آمده تأکید کرد: متن پیش‌نویس قرارداد همه منافع مورد انتظار کشورمان را تأمین کرده است.
وی گفت: طرفین براساس مقررات جاری و عرف بین‌المللی متن قرارداد را تنظیم کرده‌اند و به‌طور قطع حفظ منافع طرفین ایجاب می‌کند که قرارداد براساس اصولی نوشته شود که همه فعالان اقتصادی و طرفین به صحت آن اعتقاد دارند. حرکت براساس چارچوب‌های پذیرفته شده بین‌المللی به قراردادی منجر می‌شود که برای همه قابل قبول خواهد بود.
وی اظهارداشت: به همین دلیل، ورود هند در این شرایط و برای ادامه مذاکرات با مانعی مواجه نیست و با توجه به رعایت عرف و مقررات پذیرفته شده و جاری اقتصاد جهان در متن قرارداد، هند نیز توافق‌های دوجانبه ایران و پاکستان را خواهد پذیرفت.
به این ترتیب به‌نظر می‌رسد با وجود جا‌ماندن هند در مذاکرات صادرات گاز ایران، هنوز فرصت برای پیوستن این کشور به طرح وجود دارد.وی، افزود: توافق با پاکستان به‌دلیل اینکه همه نکات باقی‌مانده بین 2 کشور را در برگرفته است گامی اساسی است و قرارداد نهایی خواهد شد.
وی اما خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه احتمال برداشت‌های متفاوت از متن تهیه شده در مذاکرات تهران وجود دارد 2 طرف 15 روز مهلت دارند تا هرگونه پیشنهادی را برای اصلاح متن قرارداد ارائه کنند و هیچ مورد حل نشده‌ای در متن قرارداد نهایی که یکی برای امضاء سران 2 کشور و دیگری برای امضاء مدیران شرکت‌های فروشنده و خریدار گاز آماده می‌شود، باقی نماند.