علیرضا حسن‌زاده رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، این مطلب را در نشست "قوم گیاه‌شناسی و گزارش فعالیت‌های گروه‌های پژوهشکده مردم‌شناسی" که در محل پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد مطرح ساخت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، حسن‌زاده مطالعات مردم‌شناسی را از پایه‌های توسعه پایدار دانست و افزود: توسعه پایدار بدون درک بافت بومی جوامع غیرقابل حصول خواهد بود.
وی گفت: بر همین اساس اگر رکن توسعه پایدار را محیط زیست و میراث فرهنگی بدانیم لازم است که مطالعات مردم‌شناسی جدی‌تر گرفته شده و گام‌های اساسی در این زمینه برداشته شود.
حسن‌زاده، برگزاری 6 همایش، 10نشست علمی، چاپ 25 جلد کتاب، 16مقاله علمی پژوهشی، 40 مقاله از اعضای پژوهشکده، 300 مقاله از فعالان علوم میان‌رشته‌ای مردم‌شناسی و... را حاصل فعالیت پژوهشکده مردم‌شناسی در سال گذشته اعلام کرد.
وی تدوین اطلس‌های مردم‌نگاری و مردم‌شناسی را از برنامه‌های ویژه این پژوهشکده در امسال اعلام کرد و گفت: کارگاه بین‌المللی پزشکی قومی، همایش ملی یلدا، همایش فرهنگ صلح و تنوع فرهنگی امسال برگزار خواهند شد.
- جای خالی نظریه‌های مردم‌شناسی در فیلم‌های مستند
فرهاد ورهرام مستندساز و محقق دیگر سخنران این نشست، نخستین فیلم‌هایی که در مرکز اسناد ملی مطالعات و پژوهش‌های مردم‌شناسی ثبت شده‌اند را بسیار ارزشمند دانست و گفت: فیلم‌های مستند خوبی در این حوزه توسط کارگردان‌های ایرانی و خارجی ساخته شده‌اند.
او با اشاره به اینکه فیلم‌های مستند مردم‌شناسی در خارج از کشور حاصل فعالیت گروه‌های آموزش دیده در مراکز علمی معتبر دانشگاهی است تصریح کرد: این در حالی است که اغلب فیلم‌های مردم‌شناسی در ایران توسط مستندسازانی ساخته می‌شوند که مردم‌شناس نیستند.
ورهرام گفت: بیشتر فیلم‌هایی که در این حوزه ساخته می‌شوند تنها موضوعات مردم‌شناسی دارند و بر اساس نظریه‌های مردم‌شناسی ساخته نشده‌اند.
- قوم گیاه‌شناسی علم شناخت روابط انسان و گیاه
مهدی قربانی استاد دانشکده منابع طبیعی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، نیز در این نشست با اشاره به لزوم تدوین اطلس قوم گیاه‌شناسی ایران گفت: وجود رابطه عمیق بین انسان و گیاهان رابطه‌ای همیشگی و ضروری بوده که در بسیاری از مواقع مورد پژوهش قرار نگرفته است.
وی افزود: قوم گیاه‌شناسی علم شناخت روابط انسان و گیاه است که هدف از تدوین اطلس قوم گیاه‌شناسی ایران، پرداختن به موضوع تنوع این گیاهان و نحوه استفاده از آنهاست.
او با اشاره به اهمیت گیاهان دارویی از نظر اقتصادی و صنعتی گفت: بیش از 6 هزار گیاه در ایران کاربرد دارویی دارند و از 43 میلیارد دلار حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی سهم ایران 60 میلیون دلار است که عمده آن را زعفران تشکیل می‌دهد.
قربانی در ادامه به اهمیت مقوله قوم گیاه‌شناسی پرداخت و گفت: با مطالعه در این حوزه اطلاعات ارزشمندی درباره نحوه تطبیق انسان با محیط و چگونگی حفظ بقاء به دست می‌آید که به حفظ فرهنگ بومی، ایجاد توسعه و... کمک می‌کند.
او با بیان اینکه قوم گياه‌شناسی می‌تواند بستری را فراهم آورد تا بتوانیم دانش بومی را شناسایی و آنالیز کنیم، افزود: دانش بومی در گونه‌های متفاوت گیاهی در کشور در معرض نابودی است و ما وظیفه داریم آن را حفظ و اشاعه دهیم.
این استاد دانشگاه تهیه اطلس قوم گیاه‌شناسی ایران را گامی به سوی ثبت، حراست و به کارگیری فرهنگ کهنسال و سخت‌جان بومی در استفاده از گیاهان دانست و اظهار داشت: اولین گام در تدوین این اطلس تفکیک نواحی رویشی کشور است که در 5 گروه به انجام رسیده و سپس کار فعالیت میدانی آن آغاز می‌شود.
- مردم‌شناسی ملموس‌ترین حوزه جامع مطالعات میراث فرهنگی
سید احمد محیط طباطبایی مشاور ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری دیگر سخنران این نشست، گفت: میراث فرهنگی بخش زنده و باقی مانده فرهنگ است که مردم‌شناسی باید آن را به عنوان یک سر فصل برای خودش قرار دهد.
او مردم‌شناسی را ملموس‌ترین حوزه جامع مطالعات میراث فرهنگی دانست و گفت: درک و شناخت حوزه مردم‌شناسی امروزه در برنامه‌ریزی‌های حکومتی نیز نقش مهمی دارد.
طباطبایی اظهار داشت: مردم‌شناسی جغرافیای میراث فرهنگی است که همه دامنه‌های آن را در نظر می‌گیرد همانگونه که در گذشته در زمره علم جغرافیا مطرح بوده و بعد از تغییرات و تحولات و تقسیم‌بندی‌ها و تخصصی شدن علوم به این نام درآمده است.
- سرعت زیاد تخریب گیاهان دارویی
هما حاج علی محمدی کارشناس پژوهشکده مردم‌شناسی با مروری بر تحقیقات و فعالیت‌های این پژوهشکده در زمینه قوم گیاه‌شناسی گفت: قوم گیاه‌شناسی به عنوان مطالعه مستقیم روابط بین انسانها و گیاهان تعریف شده است.
او افزود: به دلیل اینکه بسیاری از مطالعات قوم گیاه‌شناسی بر مصارف گیاهان توسط جوامع شکارچی - جمع‌آوری‌کننده و جوامع کشاورز تأکید داشته است اغلب تصور می‌شود که قوم گیاه‌شناسی محدود به اینگونه جوامع است.
وی با اشاره به اهمیت این حوزه گفت: باید برای شناسایی مراتع و مکان‌های رویش گیاهان دارویی از مردم بومی کمک گرفت و نباید طرح‌هایی بدون درنظر گرفتن فرهنگ معیشت مردم در این زمینه تعریف کرد.
او با بیان اینکه قوم گیاه‌شناسی سالها در قالب طرح‌های مردم‌نگاری در پژوهشکده مردم‌شناسی در حال پیگیری است، افزود: محیط طبیعی، مدیریت سنتی، شیوه‌های معیشت، فناوری، صنایع بومی، پوشاک، مسکن، خوراک، دانش‌های مردم و ... در این طرح‌ها بررسی می‌شوند.
این کارشناس اظهار داشت: در سال 1383 انجام مطالعات مردم‌شناسی با رویکرد میان‌رشته‌ای قوم گیاه‌شناسی در شورای پژوهشی پزوهشکده مردم‌شناسی به تصویب رسید و کارهای پژوهشی گسترده‌ای در این حوزه به انجام رسید.
حاج علی محمدی انجام دو مرحله از پنج مرحله اجرای طرح پژوهشی اطلس مردم گیاه‌درمانی ایرانی را از نمونه این طرح‌ها عنوان کرد و افزود: ارزش دانش بومی در این حوزه بسیار زیاد است ولی متأسفانه با سرعت زیادی با تخریب گیاهان دارویی روبرو هستیم.
وی تدوین طرح کار پژوهش‌های قوم گیاه‌شناسی، تدوین شناسنامه گیاهی برای نمونه‌های گیاهی، جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی مرتبط با طرح‌های پژوهشی، آموزش پژوهشگران، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، اجرای طرح پژوهشی آنتوبوتانی میمند و ... را از فعالیت‌های پژوهشکده مردم‌شناسی در حوزه قوم گیاه‌شناسی برشمرد.
- سواد دیداری و بصری کودکان بالا رود
حمید نوایی متخصص حوزه کودک و نوجوان دیگر سخنران این نشست با اشاره به اهمیت گفتگوی میان نسلی در حوزه میراث فرهنگی گفت: کرامت انسانی یکی از ارکان توسعه پایدار است که اگر پرداختن به مسائل مربوط به آن نادیده گرفته شود دیگر معنایی ندارد.
او برنامه‌ریزی و آموزش را از مقوله‌های مهم در این حوزه دانست که باید از نظام تعلیم و تربیت شروع شود و افزود: توجه به کودکان و نوجوانان در تمامی موضوعات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، و ... به عنوان شهروندان آینده از ضرورت زیادی برخوردار است.
وی بینش میراث فرهنگی، محیط زیست و مفاهیم هویتی را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: این موضوعات باید برای کودکان و نوجوانان تبیین و تفکر بینشی برای آنها در این زمینه‌ها شکل گیرد.
نوایی در نظر نگرفتن سواد دیداری و بصری را عمده‌ترین آسیب‌شناسی‌ها در این حوزه دانست و گفت: هم‌اکنون تنها فرآیند آموزش به اطلاعات و حافظه اهمیت می‌دهد در حالی که باید سواد دیداری و بصری کودکان و نوجوانان نیز با آموزش بالا رود.
- شناخت، لازمه حفظ میراث فرهنگی توسط کودکان و نوجوانان
مرجان فولادوند محقق و نویسنده ادبیات کودک دیگر سخنران این نشست نیز با اشاره به روابط میان نسلی کودکان و نوجوانان با میراث فرهنگی تصریح کرد که اگر امروز به کودکان و نوجوانان توجه نکنیم پرواضح است که تمامی این اقدامات در آینده مخاطبی نخواهد داشت.
به اعتقاد وی، اگر کودکان و نوجوانان اطلاعاتی از میراث فرهنگی و مسائل مربوط به آنها نداشته باشند در آِینده نگرانی در قبال از بین رفتن آنها نخواهند داشت.
وی اظهار داشت: زمانیکه کاری در حوزه میراث فرهنگی برای کودکان و نوجوانان انجام می‌دهیم باید اقدامات صورت گرفته در گذشته را در نظر داشته باشیم زیرا که در این حوزه به جز تولید کتاب، اسباب‌بازی‌های مختلف و ... با موضوع میراث فرهنگی که حالت روایی پیدا نکرده‌اند کاری صورت نگرفته است.
فولادوند افزود: در حوزه کودک و نوجوان باید به این امر دقت داشته باشیم که کارهایی که انجام داده‌ایم آیا مورد استقبال جمعیت هدف بوده است یا نه و اینکه ما خودمان راضی باشیم کافی نیست.
- چاپ 2 کتاب با همکاری مرکز مطالعات کاربردی آگاهی
غلامحسین بیابانی رییس مرکز مطالعات کاربردی آگاهی نیز در این نشست با مروری بر همکاری‌های پژوهشکده مردم‌شناسی با این مرکز گفت: حلقه ارتباط میان پلیس آگاهی و پژوهشکده مردم‌شناسی به سالها پیش در سال 86 باز می‌گردد.
او افزود: همکاری بین این دو نهاد تاکنون به انتشار دو کتاب "جرم و فرهنگ" و "مقدمه‌ای بر مردم‌شناسی پزشکی حقوقی" منجر شده است.
بیابانی در توضیح موضوع دو کتاب گفت: اینکه با نبود سیستم قضایی در گذشته چگونه مردم بروز یک جرم را حل و فصل می‌کرده‌اند و زمینه صلح و دوستی را در قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف اشاعه می‌دادند موضوع کتاب جرم و فرهنگ است.
وی با اشاره به اینکه برای تعیین هویت هم‌اکنون از پزشکی قانونی استفاده می‌شود، افزود: ولی انسان‌شناسی جنایی می‌تواند ما را بسیار کمک کند زیرا که در گذشته نیز جرم‌های مختلفی صورت می‌گرفته است که با این رویکرد کتاب دوم تدوین شد.
- ثبت 2 اثر موسیقایی در یونسکو
بهروز وجدانی مترجم، مولف آثار موسیقایی و عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی دیگر سخنران این نشست با مهم شمردن آرشیوسازی اقوام ایرانی گفت: 2 اثر از 10 اثر ثبتی ناملموس میراث فرهنگی در یونسکو رسما متعلق به موسیقی است.
او با اشاره به اینکه نوروزخوانی و ردیف‌های موسیقی ایران این دو اثر هستند، افزود: پرونده‌ای که هم‌اکنون در حوزه میراث ملموس از کشور ایران روی میز یونسکو است نیز متعلق به کمانچه است.
وی وضعیت موسیقی ایران را در سطح جهانی بهتر از کشور دانست و اظهار امیدواری کرد: تهیه اطلس مردم‌نگاری سرزمین که از 25 سال پیش آغاز شده است هر چه زودتر به سرانجام برسد تا فرهنگ سنتی ایران بتواند بهتر شناسانده شود.
در ادامه این نشست ژیلا مشیری رییس گروه مردم‌شناسی اسطوره و آیین، محمد مکاری رییس گروه مردم‌شناسی زیست محیطی و اعظم موسوی رییس گروه مردم‌شناسی اجتماعی پژوهشکده مردم‌شناسی به ارایه گزارش فعالیت‌های هر گروه پرداختند.