طی هفته های گذشته در پی افزایش فشارهای دیپلماتیک ایران، تحرک سران سیاسی کشورهای اروپایی و آمریکا برای ترغیب بانک‌های غربی به همکاری با ایران افزایش یافته است. خبرگزاري ايلنا، با هدف بررسی ابعاد این موضوع گفتگویی با مهرداد عمادی، تحلیل گر اقتصادی، انجام داد که توجه شما را به مشروح آن جلب می‌کنیم:
- چند روز پیش وزرای خارجه کشورهای امریکا، انگلستان، آلمان و فرانسه به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه مشترکی در بروکسل اعلام کردند سد راه کسب و کار مجاز با ایران نخواهند شد. با توجه به اینکه با وجود تلاش‌های طرفین هنوز از نظر برخی ناظرین از سر گیری روابط بانک‌های غربی با ایران کند پیش می‌رود، اصلی‌ترین موانع شکل گیری مجدد همکاری‌های بانک های اروپایی با ایران از نظر شما چیست؟
در رابطه با این موضوع می‌توانیم بانک های اروپایی را به سه گروه تقسیم کنیم. گروه اول ابربانک‌هایی هستند که قبلاً به علت همکاری با ایران جریمه‌های سنگینی پرداخته اند مثل اچ اس بی سی، بارکلیز، کامرز بنک و کردیت اگریکالت. این بانک‌ها به علت جریمه‌های قبلی در مورد همکاری با ایران دچار تردید هستند و تا زمانی که نگرانی‌های آنها از جانب خزانه داری آمریکا بر طرف نشود بعید است دست کم در کوتاه مدت شاهد بازگشت آنها به ایران باشیم.
در همین ارتباط در گفتگویی که حدود یک و نیم ماه پیش با یکی از مدیران ارشد اچ ای بی سی در اروپا داشتم این مساله از سوی مدیران این بانک مطرح شد که با پرداخت یک و نیم میلیارد جریمه به علت همکاری با ایران، تا چراغ سبز مستقیم از جانب خزانه داری امریکا داده نشود، همکاری مستقیم با ایران برای این بانک مشکل خواهد بود.
خبر امیدوار کننده در این مورد این است که مذاکرات فشرده و مستمر از هر دو طرف در جریان است و انتظار می‌رود ظرف هفته‌های آینده گشایش‌هایی صورت پذیرد.
گروه دوم بانک‌هایی کوچکتر هستند که قبلا جریمه نشده‌اند اما به خاطر به روز نبودن سیستم‌ها و دستورالعمل‌های بانک‌های ایرانی با موانعی در همکاری با ایران رو به رو هستند. در طی سال‌های گذشته که همکاری شبکه بانکی ایران با جهان بسیار محدود بوده، شاهد تغییرات عمده‌ای در شبکه مبادلات بین بانکی جهان مثل سوئیفت بوده‌ایم. سیستم بانکی جهان عمدتاٌ به علت جدی شدن قوانین مبارزه با پولشویی بسیار تغییر کرده است و بانک‌های ما با آخرین تغییرات آشنایی چندانی ندارند.
در مورد این گروه دوم باید گفت تمایل به همکاری با ایران وجود دارد ولی بانک‌های ما نه به علت رفتار نادرست بلکه به علت عدم آشنایی با قواعد جدید، بعضاٌ داده‌های درست را نمی دهند و اصلاح آن مستلزم بازآموزی بانک دارهای کشور است.
و اما گروه سوم بانک‌هایی هستند که خواهان بازگشت به ایرانند ولی از کشورهای خودشان ضمانت‌هایی می‌خواهند که به آنها اطمینان دهد در مقابل فشارهای آمریکا مورد حمایت دولت متبوع‌شان قرار خواهند گرفت. برخی بانک‌های آلمانی و اسپانیایی را می‌توان در این زمره به حساب آورد.
این مورد چون به ساز و کارهای قانونی درونی کشورها مربوط می‌شود، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. تا جایی که من مطلع هستم در مورد اسپانیا طی هفته‌های آتی مسئله حل و فصل خواهد شد اما در رابطه با آلمان به علت پیچیدگی بیشتر پروتکل‌های قانونی در ارتباط با ضمانت‌های صادراتی، احتمالاٌ حدود چهارماه طول خواهد کشید.
- چندی پیش از بیانیه بروکسل وزیر امور خارجه امریکا در لندن در جلسه‌ای با مدیران ارشد چند بانک بزرگ اروپایی به همکاری با ایران در چارچوب برجام تشویق کرد. اما مدیر بانک اچ اس بی سی بلافاصله بعد از این جلسه گفت بانک‌های امریکایی با ایران همکاری نمی‌کنند و در چنین شرایطی ترغیب ما به همکاری با ایران از جانب آقای کری چندان دلگرم کننده نیست. با توجه به این که همین ابربانک‌ها که همان گروه اول مورد اشاره شما هستند از اهمیت بیشتری برای ایران برخوردارند، به طور خاص چشم انداز از سرگیری روابط با آنها را چگونه می‌بینید؟
در مورد بازگشت سریع ابربانک‌ها نمی توان چندان خوش‌بین بود اما شرایط از بانکی به بانک دیگر متفاوت است. مسئله اصلی که این بانک‌ها باید از آن مطمئن شوند این است که این یک توافق گذرا نیست و طرفین به تعهدات‌شان در چارچوب برجام عمل خواهند کرد. پیش‌بینی من این است که بانک‌هایی مثل سانتاندر یا کردیت اگریکالت راحت‌تر و سریع‌تر روابط‌شان را با ایران از سر خواهند گرفت اما برخی از این بانک‌های بزرگ جریمه‌های بسیار سنگینی پرداخته اند و حتی مدیرانشان در امریکا تهدید به زندان شده اند و طبیعی است اگر نگرانی‌های بیشتری داشته باشند. به نظر می رسند این بانک‌ها در حال ارزیابی محتاطانه شرایط هستند و اگر بانک‌های دیگر که جریمه نشده‌اند و شروع به کار با ایران کرده‌اند در ماه های آینده دچار مشکلی نشوند، این بانک نیز به آنها خواهند پیوست. اما به طور خاص در مورد اچ اس بی سی پیش‌بینی این است که در سال نخست بسیار با احتیاط و در پروژه‌های محدود وارد خواهند شد تا شرایط و عکس‌العمل‌ها را برای همکاری بیشتر بسنجند.
با وجود این باید گفت که هم نشست لندن و هم بیانیه بروکسل تأثیرات مثبتی قابل توجهی داشته است. اظهار نظر شفاف امریکا در این خصوص که همکاری با ایران غیر از استثنائات ذکر شده در توافق هیچ محدودیتی ندارد و به دنبال آن بیانیه بروکسل موجب تقویت اطمینان سیستم مالی اتحادیه اروپا به برجام می‌شود. چرا که به آنها نشان می‌دهد این یک توافقی همگانی بین غرب و ایران است و امریکا تنها وزنه تصمیم گیر در مورد سرنوشت آن نخواهد بود بلکه به عنوان عضوی از طرف غربی توافق عمل می‌کند.
- با توجه به در پیش بودن انتخابات امریکا تأثیر آن را بر روند از سرگیری روابط بانک‌های غربی با ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
دو رویداد مهم در آینده نزدیک بر این روند تأثیر خواهد داشت. اول همان انتخابات ریاست جمهوری امریکاست که می‌تواند به خروج از شرایط نااطمینانی کمک کند و رویداد دیگر تشکیل کنسرسیومی متشکل از چهار بانک اروپایی است که بنا است در ماه سپتامبر شکل بگیرد. این کنسرسیوم منابعی در حد یک ابربانک در اختیار خواهد داشت بنابر این می‌تواند فعالانه وارد همکاری با ایران شود و راه را برای ورود سایر موسسات عظیم مالی مثل اچ اس بی سی و میتسوبیشی به ایران باز کند.
جمع بندی نهایی این است که حدوداً بین شش تا ده ماه شاهد کندی و کم کاری از جانب بانک‌های بزرگ هستیم اما پس از آن در صورت پیشرفت توافق به همین منوال شاهد ورود تدریجی آنها به همکاری های جدی با ایران خواهیم بود.
- در پایان از نظر شما طرف ایرانی چگونه می تواند به این روند سرعت بخشد؟
در مورد ایران مثل روسیه، ترکیه، یونان، امارات و برخی کشورهای دیگر میزان حساسیت‌ها به رفتار بانکی و مالی که ممکن است شبهه بد رفتاری یا پولشویی داشته باشد بسیار زیاد است. در خود غرب پرونده‌هایی مثل اسناد پاناما از گستردگی و ابعاد وسیع پولشویی در برخی از موسسات مالی که بسیار مطمئن ارزیابی می‌شدند، پرده برداشته است. بنابر این طبیعی است اگر انتظار داشته باشیم این حساسیت‌ها در آینده حتی بیشتر شود. در همین راستا سرخط همه رفتارهای ما در سیستم بانکی لازم است شفافیت کامل باشد. یعنی اگر جایی مساله‌ای وجود دارد که ممکن است عدم شفافیت تلقی بشود، بهتر است که در آن پروژه‌ها با بانک‌های غربی وارد همکاری نشویم چون پیامدهای آن می تواند بسیار سنگین باشد.