موضوع رویت هلال ماه از جمله تأکیدات دینی ما مسلمانان از هزارواندی سال قبل بوده است که در این دوران با توجه ویژه‌ای که در چند سال اخیر با برگزاری دو سالانه‌های رویت و پذیرش ابزارهای رصدی در استهلال و تجهیز و پشتیبانی گروه‌های علاقه‌مند، شکل علمی و منسجم‌تری به خود گرفته است.
در این مقاله تلاش می‌کنیم با بیانی ساده به ضوابط رویت‌پذیری هلال شامگاهی شوال 1428 بپردازیم.
به‌رغم آنکه پیشینه رویت هلال ماه در جوامع اسلامی به 14 قرن می‌رسد و شماره ماه گرد اسلامی بیان گر این مطلب است (مثلا شماره ماه گرد اسلامی شوال 1428 عدد17133 است در حالی‌که ماه گرد نجومی آن 1048 است) اما به‌صورت مستدل وبا ارائه گزارش‌های نسبتاً مدون، رویت هلال از سال 1878 میلادی آغاز ونام رصد گرانی مثل استیون ان‌شور و جیمز استم در رویت هلال با چشم و ابزار در دهه‌های اخیر بیشتر بر سر زبان‌ها قرار گرفته‌است.
در کشورمان با بر پاشدن نهضت پیشرفت نجوم آماتوری، رویت هلال نیز از این قاعده مستثنی نماند و با توجه ویژه مسئولان از توان بالاتری برخوردار شده‌است.
قبل از بررسی تحلیلی ضوابط رویت هلال امسال، خوب است نگاهی به جدول پیش‌گزارش رصدی این هلال بیاندازیم.
قابل توجه است که لحظه مقارنه ساعت 8و 30 دقیقه و 37 ثانیه صبح روز پنجشنبه 19 مهر 1386 است.
با یک تحلیل ساده می‌توان دریافت که هر چند همواره در شامگاه روز 29 هر ماه قمری امکان نظری رویت هلال هست، اما با دقت در موارد ستاره‌دار نظیر سن کم هلال، جدایی زاویه‌ای کمتر از حد دانژون (که باعث می‌شود هلال تشکیل نشده و این موضوع به‌خوبی در اندازه طول کمان با در نظر گرفتن جو زمین به‌خوبی مشخص است)، ارتفاع منفی هلال(یعنی این‌که غروب هلال قبل از غروب خورشید خواهد بود) و از همه مهم‌تر عدم ایجاد طول کمان و فاز برای هلال، هرگز در هیچ کجای کشور درشامگاه پنجشنبه 29 رمضان هلال نویدگر شوال حتی با قوی‌ترین ابزارها قابل رویت نخواهد بود.
بدیهی است که اگر در شامگاه 29 ماه یعنی غروب روز پنجشنبه 19 مهر هلال دیده نشد، بنا براین هلال حتماً غروب روز بعد یعنی جمعه دیده خواهد شد.
به‌همین دلیل هم هست که در شامگاه 29 هر ماه قمری اقدام به رویت هلال می‌نماییم.
ضوابط و برخی دلایل علمی در رویت هلال را پیش از ماه رمضان، در همین صفحه گذشته بیان کردیم.
ذکر این نکته ضروری است که این هلال بر اساس نقشه‌های جهانی در شامگاه روز پنجشنبه 19 مهر فقط در گوشه جنوبی و غربی آمریکای جنوبی آن هم با ابزارهای قدرتمند شاید قابل رویت باشد و در روز جمعه 20 مهر نیز بر اساس تمامی معیارها به‌جز معیار محمد عوده (که طی یک‌سال اخیر ارائه شده)، بخش عمده کشورمان درشامگاه جمعه 20 مهر ازخط رویت‌پذیری خارج است و بخش‌های جنوبی کشورمان را آن‌هم با ابزار قوی درمرزدیدن می‌دانند.
فرصت فعالیت‌های پژوهشی در رویت هلال
البته خوب است پس از استهلال سراسری در شامگاه پنجشنبه 19 مهر و اثبات عدم رویت‌پذیری هلال در آن شامگاه توسط گروه‌ها که طبق محاسبات هم به‌خوبی شرایط نامناسب آن معلوم است، رصد هلال در روز را نیز رصد گران عزیز در کشور برای انجام طرحی پژوهشی وتحقیقی برای روز جمعه 20 مهر برنامه‌ریزی کنند.
مناسب است رصد گران از یکی، 2 روز قبل در رصدگاه‌ها حاضر و با شناسایی مناسب‌ترین مکان، از شب قبل ابزارها را آماده و خود را برای رصد آماده کنند.
همچون هلال آغاز ماه، توصیه می‌کنیم با عنایت به دیگر پارامترها (طول کمان، جدایی، فاز و...) به رصد هلال در روز برای انجام این طرح تحقیقی روی آورند. تلسکوپ‌ها و دوربین‌های دو چشمی قدرتمند با مدرج دقیق یا با امکان جست‌وجوی رایانه‌ای (GOTO ) شانس خوبی برای رویت این هلال دارند.
به اعتقاد حقیر، تعدد گروه‌ها صرفاً توقع عمومی را بالا برده و پیشنهاد می‌شود چند گروه مجرب، با تجهیزات مناسب و پشتیبانی گسترده به این مهم اقدام کنند.
به علاقه‌مندان کنجکاو و با روح پ‍‍ژوهش و تحقیق توصیه می‌کنیم درشامگاه شنبه 21 مهر امسال نیز به‌ویژه از افق شهرهایی مثل تهران برای یافتن هلال 57 ساعته شوال اقدام کنند، آنگاه قطعاًسختی کار رصدگران درشامگاه روزقبل را تأییدخواهند کرد.
همچنان‌که گروه ویژه رویت هلال انجمن نجوم آماتوری ایران برای رصد این هلال به استان آذربایجان شرقی و شهر تاریخی تبریز عزیمت می‌کند گزارش رصدی و فعالیت پژوهشی خود را از طریق پایگاه اینترنتی اختصاصی منجمان آماتور کشور(www.iaas.ir) در اختیار عموم مردم عزیز کشورمان قرار خواهد داد.
رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران