خب، اكثر مردم با چيزهايي كه روزه را باطل مي‌كند آشنايي دارند، اما ممكن است در طول روز با مصداق‌هايي مواجه شوند كه ندانند تكليف‌شان چيست و آيا اين مصداق‌ها جزو همان باطل‌كننده‌هاي روزه به‌حساب مي‌آيد يا نه؟ مراجع تقليد براي چيزهاي باطل‌كننده روزه از اصطلاح «مفطرات روزه» استفاده مي‌كنند. مفطرات روزه طبق نظر اكثر مراجع تقليد 9چيز است. شما براي دانستن احكام دقيق و ابتدايي مربوط به اين 9مبطل روزه مي‌توانيد به رساله توضيح‌المسائل مرجع خود مراجعه كنيد. ما اينجا سعي كرده‌ايم سراغ مصداق‌هاي برويم كه شايد در طول روز براي شما پيش بيايد و شما احكام مربوط به آن را ندانيد.
- خوردن و آشاميدن
مصداق: ماندن چيزي لاي دندان
خوردن و آشاميدن، يكي از باطل‌كننده‌هاي اصلي روزه است. معمولا روزه‌داران بعد از سحر، دندان‌هاي خود را به‌خوبي مي‌شويند تا چيزي لاي دندان‌ها باقي نماند، اما اگر اين اتفاق افتاد و در طول روز متوجه شديم كه چيزي لاي دندان مانده و آن را قورت داده‌ايم، روزه‌مان چه حكمي دارد؟
فتواي شرعي: اگر روزه‌دار چيزي را كه لاي دندان مانده است عمدا فروببرد، روزه‌اش باطل مي‌شود اما اگر علم به‌وجود باقيمانده غذا در لاي دندان‌ها يا علم به رسيدن آن به حلق نداشته و يا فرو رفتن آن عمدي و با التفات نبوده روزه باطل نمي‌شود.
مصداق: خوردن خلط سر و سينه
بسيار پيش مي‌آيد كه سينه شما به‌دليل بيماري يا هر چيز ديگري داراي خلط است و شما در زمان روزه‌داري، اين خلط را قورت مي‌دهيد، خب روزه باطل است يا نه؟
فتواي شرعي: فرو بردن اخلاط سر و سينه تا به فضاي دهان نرسيده روزه را باطل نمي‌كند، اما اگر داخل فضاي دهان شود احتياط واجب آن است كه آن را فرو نبريم.
مصداق: خون آمدن دهان
شايد به هر علتي، يك خونريزي در دهان شما به‌وجود بيايد؛ مثلا لثه‌هاي شما خونريزي مختصري كند. در اين مواقع براي باطل نشدن روزه چه بايد كرد و اگر اين خون را كه داخل دهان ايجاد شده قورت دهيم روزه‌مان چه حكمي دارد؟
فتواي شرعي: خوني كه از لثه بيرون مي‌آيد تا آن را فرو نبرده است روزه باطل نمي‌شود و چنانچه در آب دهان مستهلك شود و از بين برود محكوم به طهارت است و بلعيدن آن اشكال ندارد و مبطل روزه نخواهد بود. درضمن درصورت شك در همراه بودن آب دهان با خون، فرو بردن آن اشكال ندارد و به صحت روزه ضرر نخواهد زد. يادتان باشد به صرف بيرون آمدن خون از دهان، روزه باطل نمي‌شود، ولي واجب است از رسيدن آن به حلق جلوگيري كنيد.
- سؤال: تزريق آمپول و ساير تزريقات براي روزه‌داران در‌ماه مبارك رمضان چه حكمي دارد؟
احتياط واجب آن است كه روزه‌دار از تزريق آمپول‌هاي مقوي يا مغذي و هر آمپولي كه در رگ تزريق مي‌شود و نيز انواع سرم‌ها خودداري كند، ولي آمپول‌هاي دارويي كه در عضله تزريق مي‌شود و نيز آمپول‌هايي كه براي بي‌حس كردن به‌كار مي‌رود، مانعي ندارد.
- دروغ بستن به خدا و پيغمبرص‌و معصومين‌ع
مصداق: گفتن روايتي كه نمي‌دانيم درست است
گاهي در زمان روزه‌داري ممكن است پيش بيايد كه روايتي از معصومين(ع) را از داخل كتابي براي عده‌اي بيان كنيم. اگر از صحت روايت مطمئن باشيم كه هيچ، اما اگر ندانيم و شك داشته باشيم تكليف‌مان چيست؟ آيا روزه‌مان باطل مي‌شود؟ آيا مي‌توان به كتاب اطمينان كرد؟
فتواي شرعي: نقل رواياتي كه در كتاب‌ها آمده است و انسان نمي‌داند كه دروغ باشد، اشكال ندارد، هر چند احتياط مستحب آن است كه آنها را با نسبت به آن كتاب نقل كند. مثلا بگويد: در فلان كتاب چنان نوشته شده است كه پيامبر(ص) فرمود...
- فرو بردن غبار غليظ در حلق
مصداق: قرار گرفتن در محيط داراي گردوغبار
گاهي ممكن است در جايي قرار بگيريم كه گردوغبار زيادي در محيط هست؛ مثلا يك ساختمان در حال ساخت يا جايي كه مشغول نظافت آن هستيم و يا در ترافيك و پشت دود غليظي كه از اگزوز يك خودروي سنگين بيرون مي‌آيد. اگر اين گردوغبار وارد حلق‌مان شود روزه‌مان چه حكمي دارد؟
فتواي شرعي: روزه‌دار بنابر احتياط واجب بايد غبار غليظ را مانند غباري كه از جارو كردن زمين خاكي بر مي‌خيزد فرو ندهد، ولي صرف داخل شدن غبار در دهان و بيني بدون اينكه به حلق برسد روزه را باطل نمي‌كند.
- سؤال: آيا سيگار كشيدن و استعمال دخانيات روزه را باطل مي‌كند؟
دود سيگار و ديگر دخانيات بنابر احتياط واجب روزه را باطل مي‌كند.
- فرو بردن تمام سر در آب
مصداق: افتادن داخل حوض بزرگ و استخر
خيلي‌ها مي‌دانند كه يكي از باطل كننده‌هاي روزه در‌ماه رمضان فرو‌بردن تمام سر در آب است، به همين دليل هم استخرها در طول روزهاي‌ماه رمضان تعطيل هستند اما اگر ما هنگام روزه‌داري، بي‌اختيار داخل يك حوض بزرگ يا استخر يا رودخانه و يا دريا بيفتيم و تمام سرمان داخل آب فرو رود، روزه‌مان باطل مي‌شود؟
فتواي شرعي: اگر روزه‌دار بي‌اختيار در آب بيفتد و تمام سر او را آب بگيرد روزه‌اش باطل نمي‌شود ولي بايد فورا سر را از زير آب خارج كند، همچنين اگر فراموش كند كه روزه است و سر را در آب فرو ببرد روزه او باطل نمي‌شود، ولي هرگاه يادش آمد بايد فورا سر را بيرون بياورد.
- سؤال: آب ريختن روي سر به‌طوري كه احساس كنيم تمام سر را آب فرا بگيرد روزه را باطل مي‌كند؟
آب ريختن روي سر توسط ظرف و مانند آن به صحت روزه ضرر نمي‌رساند.
- باقي ماندن بر جنابت تا اذان صبح
مصداق: خواب ماندن محتلم
كسي كه در شب‌ماه رمضان دچار جنابت شده است بايد تا پيش از اذان صبح غسل كند و اگر اين كار را انجام ندهد روزه‌اش باطل مي‌شود، اما آيا اگر كسي خواب بماند و بعد از اذان صبح بيدار شود باز هم روزه‌اش دچار مشكل مي‌شود؟
فتواي شرعي: اگر در شب‌ماه رمضان جنب شود و بدون عمد تا اذان صبح غسل نكند، مثل اينكه در خواب جنب شود و خواب او تا بعد از اذان صبح ادامه يابد روزه‌اش صحيح است.
- سؤال: اگر فرد جنب خواب مانده و بعد از اذان بيدار شده، بايد بلافاصله غسل كند؟
جنابت به روزه آن روز او ضرر نمي‌زند، ولي واجب است كه براي نماز غسل كند و مي‌تواند غسل را تا وقت نماز به تأخير بيندازد.
- يك حكم كلي
اگر روزه‌دار عمدا و از روي اختيار كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام دهد روزه او باطل مي‌شود اما چنانچه از روي عمد نباشد، مثل اينكه پايش بلغزد و در آب فرو رود، يا از روي فراموشي غذا بخورد و يا به زور چيزي در گلوي او بريزند، روزه‌اش باطل نمي‌شود و تفاوتي هم بين اقسام روزه از واجب، مستحب، ماه رمضان و... نيست.
- روزه‌داري در فصل گرم و روزهاي بلند
برخي‌ها اين روزها در شبكه‌هاي اجتماعي اين شبهه را مطرح مي‌كنند كه روزه‌داري در اين گرما و در اين فصل و با اين ساعت‌هاي طولاني، غيرممكن است كه براي بدن ضرر نداشته باشد و به نوعي اشتباه است. خب، متأسفانه برخي از متدينان هم با اين جماعت همراه مي‌شوند و با اينكه روزه مي‌گيرند اما اينگونه استدلال‌ها را براي اشتباه بودن كارشان بيان مي‌كنند. در پاسخ به اين شبهه بايد گفت كه اساسا كساني كه توحيد، نبوت، معاد، قرآن و اسلام را قبول ندارند، نبايد وارد فروع و احكام شوند و اگر قبول دارند، نبايد حكم خدا را «اشتباه محض» بخوانند. اين نحو بيان، حاكي از بغض گوينده است به عبادت خداوند. خداوندي كه روزه را براي تمامي امت‌ها و در ماه رمضان براي مسلمانان واجب كرده، نفرموده كه روزه براي روزهاي كوتاه، خنك و كنار درياست بلكه فرموده است: هر كس اين‌ماه را درك كرد و مريض يا مسافر نبود، روزه بگيرد. خواه روز بلند باشد يا كوتاه، هوا سرد باشد يا گرم، هواي نفس انسان اجازه دهد يا خير. اما نكته دوم اينجاست كه علما اسلام را دين «لا ضَرَر» معرفي كرده‌اند و به همين دليل دين ما به هيچ كاري كه براي انسان ضرر داشته باشد، حكم نكرده است. خب، حالا تكليف روزه‌داري در ماه رمضان چه مي‌شود؟ در روزه نيز كسي كه مي‌داند روزه گرفتن براي او ضرر دارد، نبايد روزه بگيرد و اگر بگيرد قبول نيست و به وقت بهبود بايد قضا كند و كفاره هم بدهد؛ يعني اگر واقعا شما به اين نتيجه برسيد كه به دليل بيماري، روزه در اين ماه برايتان ضرر دارد و اين نتيجه يك نتيجه كاملا عقلي است، نه‌تنها روزه گرفتن بر شما واجب نيست بلكه جايز هم نيست.
- كفاره تأخير و فديه
شايد تا به حال شنيده باشيد كه بر يك نفر واجب است كفاره تأخير يا فديه پرداخت كند. خب، اين 2اصطلاح فقهي به چه معناست و چه فرقي با كفاره معمولي دارد؟ فقها مي‌گويند كه اگر قضاي روزه ماه رمضان بر كسي واجب شد و آن شخص تا رمضان سال بعد بدون عذر شرعي آن را انجام نداد بايد كفاره تأخير بدهد. البته اين كفاره تأخير فقط براي سال اول است و اگر چند سال در قضا كردن يك روز روزه ماه رمضان بدون عذر تأخير كند، فقط يك‌بار بايد كفاره تأخير بدهد. ضمنا اگر كسي بتواند روزه را از رمضان سال قبل تا سال بعد قضا كند و اين كار را انجام ندهد مرتكب گناه شده است. ميزان فديه هم به اندازه همان كفاره تأخير- يك مد طعام- محسوب مي‌شود. حال سؤال اينجاست كه فديه را چه كساني بايد پرداخت كنند؟ فديه را هم بايد 5گروه به‌دليل تأخير انداختن قضاي روزه تا ماه رمضان سال آينده پرداخت كنند. اين 5گروه عبارتند از: 1- مرد و زن پير كه روزه گرفتن براي آنها مشقت دارد. 2- كسي‌كه مبتلا به بيماري استسقاست، يعني زياد تشنه مي‌شود و روزه براي او مشقت دارد. 3- زن باردار كه وضع حمل او نزديك است و روزه براي حملش ضرر دارد. 4- زن شيرده كه شير او كم است و روزه براي بچه‌‌اي كه شير مي‌دهد ضرر دارد. 5- فرد بيمار كه روزه براي او ضرر دارد و بيماري او تا ماه رمضان سال بعد ادامه پيدا كند. اما اينكه مي‌گويند كفاره تأخير و فديه، يك مد طعام است، يعني دقيقا چقدر بايد كفاره داد؟ يك مد از نظر شرعي يعني 750گرم يا 10سير. طعام هم در فقه به گندم، آرد، نان، جو، خرما و مانند آن اطلاق مي‌شود.