نسبت اين شب با نزول قرآن و انسان كامل چيست و به چه دليل عقلي و حكمي شب نزول قرآن در هر سال مي‌تواند مجددا موعد نزول فرشتگان و روح باشد و در هر سال همان بركات و نعمات را براي مؤمنان داشته باشد كه در هنگام نزول وحي بر قلب پيامبر داشت؟ نسبت اين شب كه در زمان ناسوتي عالم مادي واقع است با عالم بي‌زمان الوهي چگونه است؟
اين پرسش‌ها كه ناظر بر درك عقلاني مفاهيم و اعمال و آيين‌هاي ديني‌اند طبيعتا هر ذهن پرسشگري را در قلمرو دين درگير خود مي‌كند. حكما و علماي برجسته اسلامي از همان قرون نخستين در مواجهه با متون ديني تنها به توصيف و تسليم مؤمنانه بسنده نكردند، بلكه تلاش كردند بر پايه مباني استوار عقلي، تفسير و تبييني خردپسند از اين نصوص به‌دست دهند و حاصل اين تلاش رساله‌هاي بسياري است كه در باب چگونگي امكان وحي، دعا، مكاشفات، معجزات و نظاير آن با توجه به تلقي‌اي خردپذير از خدا و جهان و نسبت اين دو به‌دست داده‌اند، رساله‌ها و ميراثي كه متأسفانه امروزه اعتنايي جدي به آن نمي‌شود.
كتاب «حتي مطلع‌الفجر» تاليف دكتر حسن غفاري كه خود از اساتيد فلسفه دانشگاه تهران است با عنوان فرعي تبيين جايگاه وجودشناختي ليلهًْ‌القد سعي كرده است با پيروي از اين سنت عالمانه و مؤمنانه، بر پايه مباني عقلي، حكمي و قرآني به اين پرسش‌ها پاسخ گويد و راهي براي درك عميق‌تر اين آيين عبادي بگشايد. موضوعي كه در آثار حكما و علماي پيشين تنها تلاش‌هاي نادري براي تبيين جامع مضامين و وقايع آن انجام گرفته بود. مطالعه اين كتاب در آستانه ليالي مباركه قدر مي‌تواند فرصت مفيدي براي تأمل و تذكر فراهم كند.
- استاد دانشگاه و پژوهشگر فلسفه هنر