جدايي انگليس از اتحاديه اروپا با رأي 52درصدي موافقان در مقابل رأي 48درصدي مخالفان، نتيجه 4ماه بحث و جدل در فضاي سياسي اين كشور بود؛ فضايي كه تاكنون در جامعه انگليس سابقه نداشته است. جايي كه سخنان تند و گاهي توهين‌آميز سياستمداران عليه يكديگر بر سر ماندن يا خروج از اتحاديه براي نخستين بار شنيده مي‌شد. اما در نهايت زلزله خروج از راه رسيد و غيراز نظام سياسي انگليس، بازارهاي مالي اين كشور، پوند، بازارهاي سرمايه اروپا و ديگر بازارهاي مهم جهان را هم به لرزه در آورد.
انگليسي‌ها از همان ابتداي مطرح شدن ايده «اروپاي واحد» پس از جنگ جهاني دوم و پيوستن كشورشان به جامعه اقتصادي اروپا كه بعدها به «اتحاديه اروپا» تبديل شد، با اين موضوع ميانه خوبي نداشتند و ميان آنها اختلاف عميقي حاكم بود. به همين دليل، در سال 1975يعني تنها 2سال پس از پيوستن‌شان به اين سازمان، آهنگ جدايي زدند. در آن زمان هم دو دستگي بر ماندن يا خروج از اتحاديه، از احزاب اصلي انگليس يعني حزب محافظه‌كار و حزب كارگر شروع شد اما در نهايت اين طرفداران ماندن بودند كه موفق شدند با 67درصد آرا پيروز همه‌پرسي باشند. چندي بعد روي جنكينز، وزير كشور وقت انگليس، در تحليل نتايج اين همه‌پرسي گفت: «مردم، به توصيه رهبران خود گوش كردند و به ماندن رأي دادند.»
41سال بعد، اما شرايط به‌گونه‌اي ديگر پيش رفت. ديويد كامرون، نخست‌وزير انگليس، از مردم كشورش خواست به او در حل مشكلي كه از يك اختلاف نظر درون حزبي بار ديگر آغاز و اكنون به سطح جامعه كشيده شده بود، كمك كنند. او بر ماندن در اتحاديه اروپا اصرار داشت اما هر چه به روز راي‌گيري نزديك مي‌شد، مخالفانش بيشتر و بيشتر مي‌شدند. كامرون براي همراه كردن مردم با خود حتي از كمك رئيس صندوق بين‌المللي پول، رهبران اروپايي و حتي رئيس‌جمهور آمريكا نيز استفاده كرد تا به مردم انگليس بگويند خروجشان از اتحاديه اروپا يك فاجعه به بار خواهد آورد اما حتي اين سخنان نيز راه به جايي نبرد.
شوك دوم در پي شوك رأي مردم انگليس به خروج، اعلام استعفاي كامرون بود. او كه در نخستين ساعات شمارش آرا در پاسخ به درخواست مخالفانش براي كناره‌گيري از قدرت اعلام كرده بود حتي درصورت رأي مردم به خروج از اتحاديه استعفا نخواهد داد، ديروز ظهر اعلام كرد كمتر از 4ماه ديگر از سمتش كناره‌گيري خواهد كرد. كامرون گفت: «مردم بريتانيا به‌طور مشخص تصميم گرفته‌اند راه ديگري را در پيش بگيرند؛ فكر مي‌كنم اكنون اين كشور به يك رهبر ديگر نياز دارد تا در مسير جديد مورد نظر مردم حركت كند.»
- شوك به اروپا
نتيجه نهايي همه‌پرسي انگليس، شوك بزرگي به اروپايي‌ها وارد كرد. در آلمان، كابينه اين كشور بلافاصله جلسه اضطراري تشكيل داد تا تبعات سياسي و اقتصادي خروج انگليس از اتحاديه را مورد بررسي قرار دهد. آنگلا مركل، صدراعظم آلمان پس از جلسه كابينه به ميان خبرنگاران آمد و گفت: «هيچ شكي نيست؛ اين يك ضربه بزرگ به اروپا بود.» مركل همچنين در مورد آينده اتحاديه اروپا گفت كه آنچه طي روزهاي و ماه‌هاي آينده اتفاق مي‌افتد كاملا به توانايي و خواست 27عضو باقي مانده در اين اتحاديه در مديريت اوضاع بستگي دارد.
فرانك والتر اشتاين‌ماير، وزير امور خارجه آلمان نيز اعلام كرد از وزراي خارجه ديگر كشورهاي مؤسس اتحاديه اروپا يعني فرانسه، بلژيك، هلند، ايتاليا و لوكزامبورگ دعوت كرده براي جلسه‌اي اضطراري خود را به برلين برسانند. در فرانسه اما راست‌هاي افراطي كه چند‌ماه قبل آخرين شكست انتخاباتي‌شان را متحمل شدند، بار ديگر ابراز وجود كردند. مارين لوپن، رهبر حزب راست فرانسه، اعلام كرد حزبش خواستار برگزاري رفراندومي مشابه رفراندوم انگليس است تا نظر مردم در مورد ماندن يا خروج فرانسه از اتحاديه اروپا مشخص شود. فرانسوا اولاند رئيس‌جمهور فرانسه اما ضمن ابراز تأسف از تصميم انگليسي‌ها، گفت رأي مردم انگليس نشان مي‌دهد كه اتحاديه اروپا ديگر نمي‌تواند به سبك سابق فعاليت كند و بايد در ساختار آن اصلاحاتي انجام شود.
ژان كلود يانكر، رئيس كميسيون اروپا، كه طي ماه‌هاي اخير بسيار تلاش كرد نظر مردم انگليس را براي ماندن در اتحاديه جلب كند، ديروز بسيار عصباني به‌نظر مي‌رسيد. او در سخنانش پس از اعلام نتايج اعلام كرد «ديگر انگليس هيچگاه اجازه بازگشت به اتحاديه را نخواهد داشت؛ بهتر است آنها هرچه زودتر مذاكرات براي جدايي از سازمان را آغاز كنند.» او در عين حال گفت كه به تصميم مردم انگليس احترام مي‌گذارد. يانكر در پاسخ به سؤالي مبني بر پايان عمر اتحاديه اروپا با خروج انگليس گفت كه اين مسئله هرگز به‌معناي پايان اتحاديه اروپا نخواهد بود. او از كشورهاي آلمان و فرانسه به‌عنوان اقتصادهاي قدرتمند اروپا خواست هرچه سريع‌تر دست به‌كار شوند و شرايط را مديريت كنند.
دونالد تاسك، رئيس شوراي اروپا نيز اعلام كرد اعضاي اتحاديه اروپا طي هفته جاري بدون حضور انگليس تشكيل جلسه خواهند داد تا در مورد آينده اين سازمان به رايزني بپردازند. او گفت كه اتحاديه اروپا تصميم دارد وحدت و آرامش خود را در نبود انگليس حفظ كند. تاسك گفت: «اين يك رخداد تاريخي است، اما قرار نيست ما هم عكس‌العمل‌هاي تاريخي از خود نشان دهيم.»
ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه به‌صورت تلويحي حمايت خود را از خروج انگليس از اتحاديه اروپا نشان داد و گفت: «براي ما روشن است كه چرا اين نتيجه رقم خورد؛ به اين دليل كه هيچ‌كسي نمي‌خواهد براي اقتصادهاي فقير سوبسيد بپردازد. مردم انگليس از شيوه حل مشكلات امنيتي هم راضي نبودند. اما به هر حال روسيه در اين موضوع مداخله نمي‌كند.» اما دونالد ترامپ، نامزد جنجالي محافظه كاران در انتخابات رياست جمهوري آمريكا، كه ديروز در اسكاتلند به سر مي‌برد به وضوح از تصميم انگليسي‌ها حمايت كرد و گفت: «انگليسي‌ها اقدام بزرگي انجام دادند و كشورشان را پس گرفتند.»
- ساز جدايي در بريتانيا
اسكاتلندي‌ها و ايرلندي‌ها ترجيح دادند به توصيه كامرون گوش كنند و به ماندن در اتحاديه رأي مثبت دهند اما نتايج كلي آرا در همه‌پرسي ديروز، بار ديگر ساز جدايي از بريتانيا را براي آنها كوك كرد. نيكلا استورجن، وزير اول اسكاتلند، كه از طرفداران جدي ماندن در اتحاديه اروپا بود، اعلام كرد با توجه به رأي بالاي مردم اسكاتلند براي ماندن در اتحاديه، اين عاقلانه نيست كه آنها هم همراه انگلستان از اين سازمان خارج شوند. استورجن اعلام كرد دولتش به سرعت مقدمات برگزاري دومين همه‌پرسي براي جدايي از بريتانيا را فراهم خواهد كرد.
سال گذشته مردم اسكاتلند در يك همه پرسي به ماندن در مرزهاي بريتانيا رأي داده بودند.
از سوي ديگر، شين فين كه قديمي‌ترين حزب سياسي فعال در ايرلند شمالي است در بيانيه‌اي اعلام كرد با نتايج به‌دست آمده از همه‌پرسي بريتانيا، به‌نظر مي‌رسد اكنون موضوع جدايي از انگلستان و تشكيل كشور متحد ايرلند منطقي‌تر خواهد بود. اين حزب نيز خواستار برگزاري همه‌پرسي براي جدايي از انگلستان شده است.
- سقوط بازارها بعد از خبر جدايي
آراي نزديك درنظر‌سنجي‌هاي همه‌پرسي خروج يا باقي ماندن انگليس در اتحاديه اروپا باعث شد تا مشخص شدن نتايج و رأي مثبت به جدايي بازارهاي اين كشور و جهان را دچار يك شوك كند. تحولات و سقوط سريع اين چنيني بازارهاي جهاني از زمان بحران مالي در سال ۲۰۰۸ بي‌سابقه بوده است. با مشخص شدن نتايج همه پرسي ارزش پوند، واحد پول انگليس در برابر دلار بيش از 10درصد سقوط كرد كه اين كاهش ارزش در 30سال اخير بي‌سابقه بوده و بيشترين سقوط ارزش پوند طي يك روز در تاريخ انگليس به‌حساب مي‌آيد.
ارزش سهام در بازار بورس لندن هم بيش از 8درصد سقوط كرد و در دقايق ابتدايي باز‌شدن بازار، شاخص بورس لندن (فوتسي) بيش از ۵۰۰ واحد كاهش يافت. شاخص بورس لندن شاهد بيشترين سقوط يكروزه از زمان اوج بحران مالي جهاني در پاييز سال ۲۰۰۸ بوده است. ارزش سهام در بازارهاي اروپايي هم بعد از اعلام نتيجه همه‌پرسي به‌شدت افت كرد. شاخص سهام در بازارهاي پاريس و فرانكفورت حدود 8درصد سقوط داشت و بانك مركزي سوئيس مجبور شد براي ثابت نگاه داشتن نرخ مبادله فرانك سوئيس در بازار مالي مداخله كند.
حتي با هزاران كيلومتر فاصله در آسيا هم ارزش سهام به‌شدت افت كرد و بازار توكيو شاهد سقوط 8درصدي بود. بانك مركزي انگليس اعلام كرده كه تحولات را از نزديك دنبال خواهد كرد و هر نوع اقدام لازم براي ثبات بازار پولي را انجام خواهد داد. بازار نفت هم دچار شوك شد و به‌صورت ميانگين سقوط 6درصدي قيمت راتجربه كرد. در معاملات صبح روز گذشته قيمت هر بشكه نفت خام آمريكا با ۲.۷۷ دلار كاهش به ۴۷.۳۴ دلار و هر بشكه نفت برنت با ۲.۷۵ دلار كاهش به ۴۸.۱۶ دلار رسيد. هجوم سرمايه‌گذاران به‌سوي بازار طلا هم باعث شد بهاي اين فلز گرانبها 8درصد افزايش پيدا كند.
- قدم بعدي چيست؟
خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا را پس از دو جنگ جهاني، بزرگ‌ترين رخداد سرنوشت‌ساز تاريخ اين كشور طي دو قرن اخير دانسته‌اند. با اين تصميم، انگليسي‌ها از تمامي ساختارهاي سياسي، قانوني، حقوقي، ديپلماتيك و اقتصادي اتحاديه اروپا خارج مي‌شوند؛ مسئله‌اي كه به اعتقاد بسياري تبعاتش دست‌كم براي يك دهه ديگر ادامه خواهد داشت.
اكنون كه مردم مسير خروج را پيش پاي دولت انگليس گذاشته‌اند، نخست‌وزير بايد طبق ماده 50معاهده ليسبون كه معاهده تشكيل اتحاديه اروپاست، براي خروج رسمي از تمام سازوكارهاي اين سازمان با اعضاي آن وارد مذاكره شود كه خود 2سال زمان مي‌برد. اين احتمال وجود دارد كه گروهي از اعضاي اتحاديه اروپا كه لهستاني‌ها پيشاپيش آنها قرار دارند، خواستار برگزاري مذاكرات مجدد ميان اتحاديه اروپا و انگليس براي اعطاي امتيازات بيشتر به اين كشور براي ماندنش در اتحاديه اروپا شوند.
اما دونالد تاسك اين خواسته را رد كرده و مذاكره دوباره با انگليس را غيرممكن خوانده است. اشاره تاسك به مذاكرات 4ماه پيش كامرون با اعضاي اتحاديه اروپا با هدف دريافت يكسري امتيازهاي ويژه بود تا شايد بتواند با استفاده از آنها نظر مردم كشورش را براي ماندن در اين سازمان تأمين كند. تاسك چندي پيش گفته بود: «كامرون هرچه مي‌توانست بگيرد، گرفت و ما هرچه مي‌توانستيم بدهيم، داديم.»
اتحاديه اروپا نحوه خروج انگليس را بايد با تصويب قانون جديدي تعيين كند كه در نهايت بايد به تأييد پارلمان اين كشور هم برسد. طي اين مدت، انگليس همچنان به اجراي قوانين و مقررات اتحاديه متعهد خواهد بود اما در نظام تصميم‌گيري سازمان شركت داده نخواهد شد.
- چهره‌هاي تاثيرگذار در انتخابات
ديويد كامرون، نخست‌وزير انگليس: كامرون طي ماه‌هاي اخير بسيار تلاش كرد نظر مردم را براي ماندن در اتحاديه اروپا جلب كند اما تلاش هايش بي‌سرانجام بود. او ديروز استعفا كرد و گفت كه فرد ديگري بايد كشورش را در مسير جديد هدايت كند. كامرون گفت: «من كاملا اعتقاد داشتم كه انگليس با ماندن در اتحاديه اروپا قوي‌تر و امن‌تر خواهد بود، اما مردم انتخاب ديگري كردند. من به‌عنوان نخست‌وزير طي ماه‌هاي باقي مانده هر كاري بتوانم انجام مي‌دهم تا اين كشتي را آرام كنم اما فكر نمي‌كنم ديگر ادامه حضور من به‌عنوان كاپيتان كشتي تا مقصد بعدي كار درستي باشد.»
بورس جانسون، شهردار پيشين لندن: جانسون كه 8 سال بر صندلي شهرداري لندن تكيه زده بود،ماه گذشته جايش را به صادق خان، نخستين شهردار مسلمان اين شهر از حزب كارگر داد. جانسون در بحبوحه انتخابات لندن اعلام كرد كه تصميم دارد براي بركناري كامرون و به‌دست آوردن كرسي نخست‌وزير تلاش كند.
او برخلاف كامرون، موافق خروج از اتحاديه بود و طي ماه‌هاي اخير به مهم‌ترين چهره سياسي فعال براي خروج تبديل شد. جانسون ديروز با ابراز خرسندي از رأي مردم گفت: «براي خروج از اتحاديه نبايد درنگ كرد.» او خروج از اتحاديه اروپا را آغاز شكوفايي دوباره انگليس خواند و گفت: «بار ديگر صداي خودمان را در جهان خواهيم داشت؛ صدايي كه برازنده پنجمين اقتصاد جهان است.»
جرمي كوربين، رهبر حزب كارگر: كوربين از طرفداران ماندن در اتحاديه اروپا بود اما ديروز به‌خاطر «عدم‌توانايي‌اش در سازماندهي آراي طرفداران حزب كارگر» هم از سوي هم حزبي هايش و هم از سوي چهره‌هاي مطرح حزب مقابل يعني محافظه كاران مورد انتقاد شديد قرار گرفت.
توني بلر، نخست‌وزير پيشين انگليس، ضمن انتقاد از كوربين گفت: «طرفداران حزب كارگر هم شاهد از دست رفتن موقعيت‌هاي شغلي و كاهش خدمات عمومي در اثر بحران خروج از اتحاديه خواهند بود؛ رهبر حزب كارگر نبايد اين همه پرسي را وسيله‌اي براي مخالفت با دولت مي‌ديد.» چهره‌هاي مطرح حزب كارگر خواستار كناره‌گيري كوربين از رهبري حزب كارگر شده‌اند.