براي همين در همه سال‌هاي گذشته بسياري از چهره‌هاي سياسي طرح‌هايي در اين زمينه ارائه كرده‌اند و وعده داده‌اند كه درصورت رسيدن به قدرت اين مشكل قديمي را اصلاح مي‌كنند. سربازان در مدت خدمت با مشكلات مختلفي روبه‌رو هستند كه البته در مورد سربازان دورافتاده بيشتر است. نوع برخورد كادر آموزشي نيز با توجه به دوري از مركز تفاوت دارد و شايد به‌خاطر همين مسائل باشد كه برخي مشمولان هرگز تن به خدمت سربازي نمي‌دهند.
براساس آمار به‌طور متوسط هر سال 800هزار مشمول در كشور به خدمت سربازي اعزام مي‌شوند كه حدود 20درصد از اين تعداد متاهل هستند و مسائل و مشكلات خاص خودشان را دارند. در همين حال اگر به ازاي هر سرباز به‌طور ميانگين يك خانواده 4نفري درنظر بگيريم، مجموعا هر سال بيش از 3ميليون نفر درگير ماجراي سربازي مي‌شوند كه البته چون مدت سربازي بيشتر از يك سال است، جمع اين عدد هر سال افزايش مي‌يابد. هر چند سامانه مشخصي براي اعلام تعداد سربازها وجود ندارد اما گفته مي‌شود هم‌اكنون حدود يك‌ميليون و 400هزار نفر در حال گذراندن دوره سربازي هستند. سردار ابراهيم كريمي، جانشين رئيس سازمان نظام وظيفه عمومي شهريور 93 در پاسخ به اينكه به‌طور متوسط سالانه چه تعداد مشمول داريم، به خبرگزاري دانشجو اينگونه توضيح داد‌ه‌است: «در سال‌هاي مختلف متفاوت است، سالانه حدود400هزار نفر مشمول نظام وظيفه داريم البته اين بستگي به سال و مواليد كشور دارد.»
- دوره آموزشي
تقسيم مشمولان براساس اعلام نياز يگان‌هاي نظامي به سازمان نظام وظيفه عمومي ناجا انجام مي‌شود و مشمولان بايد در موعد مقرر خودشان را به يگان تعيين‌شده معرفي كنند. پس از معرفي مشمولان، دوره آموزشي آغاز مي‌شود كه سخت‌ترين دوره خدمت سربازي است.
در اين دوره سربازان به يگان‌هاي آموزشي نيروهاي مسلح اعم از ارتش، ناجا و سپاه اعزام مي‌شوند كه به‌دليل ناآشنايي جواناني كه تا چند‌ماه پيش از آن در دبيرستان يا دانشگاه درس مي‌خوانده‌اند، بسيار سخت است. دوري از خانواده و نظم و انضباط خاص اين دوره براي اغلب سربازان غيرقابل تحمل است. برخي از كادر آموزشي نيز با سربازان برخورد مناسبي ندارند و توقع دارند كه سربازان در دوره آموزشي مانند خودشان چابك و آماده باشند. همين رفتار موجب تحقير و دلزدگي سربازان مي‌شود. برخي سربازان هم با نخستين مرخصي قيد ادامه خدمت را مي‌زنند و فرار را بر قرار ترجيح مي‌دهند يا به راه‌هاي ديگري براي رهايي از اين وضعيت روي مي‌آورند.
رئيس سابق سازمان قضايي نيروهاي مسلح اسفند 94 در اين‌باره گفت: «تبعيض و سختگيري‌هاي نامتعارف از دلايل فرار سربازان است، تبعيض و بي‌عدالتي در مديريت سرباز مي‌تواند يكي از دلايل فرار سرباز باشد ضمن اينكه سختگيري‌هاي غيرمتعارف و ناديده‌گرفتن حقوق حقه سرباز هم از ديگر دلايل است، كه البته بسياري از اين مسائل نياز به اعتبارات ندارد و تنها مديريت مي‌خواهد.»حجت‌الاسلام محمدكاظم بهرامي تأييد كرد كه مهم‌ترين علت فرار هم كاهش عزت‌نفس و كاهش شرافت سربازي است.او بهمن 94 در مجمع استاني پيشگيري از وقوع جرم در نيروهاي مسلح نيز توضيح داد: «سالانه بين ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر از جوانان توانمند و بااستعداد ايراني به خدمت سربازي اعزام مي‌شوند. اين فرضيه كه فرار از خدمت معلول مشكلات اقتصادي سربازان است، درست نيست. به‌نظر مي‌رسد مهم‌ترين علت فرار سربازان از خدمت سربازي كاهش عزت‌نفس آنهاست. اگر سرباز بداند كه در نيروهاي مسلح اثرگذار است به او و كار او احترام مي‌گذارند، او نيز به خدمت سربازي احترام خواهد گذاشت.»
امير محمودي، معاون اجرايي ارتش نيز پيش‌تر و در بهمن92 درباره مهم‌ترين مشكلات سربازان چنين اظهارنظر كرد: «بررسي‌هاي ما درباره علل خودكشي در يك دوره 6ماهه حاكي از اين است كه وجه مشترك اقدام‌كنندگان به‌خودكشي، مشكلات شخصي و خانوادگي و اعتياد بوده است.»
- راهكارهايي براي كاهش آسيب‌ها
بسياري از جوانان بر اين باورند كه سربازي موجب هدر رفت 2سال از عمر آنان مي‌شود. طرح شيفتي‌سازي سربازي، يكي از راهكارها براي برون‌رفت از وضعيت كنوني است. در اجراي ماده 77 قانون خدمت وظيفه عمومي كه نيروهاي مسلح را مكلف به تقسيم كاركنان وظيفه به‌گونه‌اي مي‌كند كه در خاتمه دوره آموزش و ابتداي به‌كارگيري حتي‌الامكان متناسب با تحصيلات و قابليت‌ها به‌كارگيري شوند و برنامه‌ريزي براي تربيت ديني و اخلاقي آنان صورت گيرد.2طرح «بهبود شرايط امريه‌ها» و «طرح پودمان‌سازي خدمت وظيفه» در نيروهاي مسلح هم براي اجراي اين ماده درنظر گرفته شده‌است.
در طرح بهبود شرايط امريه‌ها، شرايط به‌كارگيري تخصصي مشمولان نظام وظيفه در نهادهاي غيرنظامي در بهار امسال بهبود يافت و با تلاش‌هاي نيروهاي مسلح، نمايندگان مجلس موافقت كردند تا در ماده 36 از لايحه احكام برنامه‌هاي توسعه كشور، شرايط به‌كارگيري مشمولان در دولت، شهرداري‌ها و حتي نهادهاي غيردولتي را تعيين كنند. اما واقعيت اين است كه چنين طرحي فراگير نشد و به‌كارگيري سربازان در رشته‌هاي تخصصي خود، بيشتر در سازمان‌هاي مركزي نيروهاي مسلح انجام مي‌شود. افزون بر آن، براي همه رشته‌هاي دانشگاهي نيز در نيروهاي مسلح امكان استفاده تخصصي وجود ندارد و لزوم تحقق چنين امري، فراخوان دادن نهادهاي دولتي و خصوصي براي استفاده فراگير از نيروهاي امريه است. طرح پودمان‌سازي خدمت وظيفه نيز ابتكار ديگري است كه در ارتش پيگيري مي‌شود. بر اين اساس سربازان فاقد ديپلم مي‌توانند با گذراندن خدمت در مراكز آموزش فني و حرفه‌اي ارتش، ديپلم فني دريافت كنند. طرح شيفتي‌سازي سربازي يكي از راهكارها براي افزايش استفاده تخصصي از سربازان وظيفه معرفي مي‌شود. با اين كار، ميزان وقت آزاد سربازان وظيفه پس از دوره آموزشي افزايش مي‌يابد و اگر چندين نفر با تخصص‌هاي يكسان يا مشابه براي انجام وظيفه در يك واحد نيروهاي مسلح به‌كارگرفته شوند، هر كدام مي‌توانند به‌طور متناوب چند روز در هفته سر خدمت حاضر شوند و انجام وظيفه كنند.
- خدمت سربازان در محل زندگي يا تولد
مهم‌ترين مشكل در خدمت سربازي دوري از خانواده‌هاست؛ موضوعي كه در سال‌هاي آتي حتما به بحران بزرگ‌تري تبديل خواهد شد؛ چه اينكه در دهه آينده خانواده‌هاي تك‌فرزند، پسرشان را به خدمت بفرستند و اين موضوع باعث ايجاد عميق‌تر شدن مشكلات عاطفي و رواني كنوني خواهد شد. معاون نيروي انساني ستاد كل نيروهاي مسلح تأييد مي‌كند كه دستورالعمل بومي‌سازي به‌طور كامل اجرايي‌نشده ولي براساس آن محل خدمت سربازان تا شعاع ۳۰۰كيلومتري از محل سكونت تعيين شده و متاهلان نيز بايد در شهر محل سكونت خود خدمت كنند.
امير محمدحسن باقري، البته منكر اين موضوع نمي‌شود كه رفاه سربازان در شرايطي كه دور از خانواده‌شان هستند به اندازه كافي فراهم نيست اما با يادآوري اينكه شرايط نسبت به گذشته ارتقا يافته است، تأكيد مي‌كند بايد تلاش كنيم تا به سطحي از مطلوبيت برسيم كه رضايتمندي سربازان و خانواده‌هايشان را تأمين كنيم.
- خوشايندسازي سربازي
تلاش‌ها براي بهبود خدمت سربازي البته به همين موارد محدود نمي‌شود. منهاي همه تلاش‌هايي كه تا‌كنون در مجلس انجام شده است، جانشين رئيس سازمان وظيفه عمومي ناجا نيز 2هفته پيش از ارائه تسهيلات جديد به مشمولان و سربازان متاهل براي خوشايندسازي خدمت سربازي خبر داد. سردار ابراهيم كريمي اعلام كرد: «اين افراد پس از فراغت از تحصيل با مراجعه به دفاتر پليس +10مي‌توانند با ثبت درخواست اعزام به خدمت، تاريخ اعزام را به انتخاب خود، تا موعد قانوني آن تعيين كنند كه اين محدوده زماني، يك‌سال است. اين در حالي است كه قبلا شيوه اعزام به اين صورت بود كه هر زمان كه مشمول خود را معرفي مي‌كرد، در نخستين فرصت به خدمت اعزام مي‌شد، اما اكنون به‌منظور اعمال خواسته مشمولان، امكان تعيين زمان اعزام تا موعد قانوني اعزام به خدمت توسط خود مشمول فراهم شده است. اين رزومه‌ها قبل از اعزام مشمولان در اختيار سازمان‌هاي مربوطه ازجمله ارتش، ناجا و سپاه قرار داده مي‌شود و سازمان‌ها براساس نيازشان مي‌توانند افراد را انتخاب و در يگان‌هاي موردنياز پذيرش كنند.»
به اين ترتيب مي‌توان اميدوار بود كه اين موضوع باعث كسب تجربه بيشتر سربازان و بهره‌وري بيشتر نيروي انساني در نيروهاي مسلح مي‌شود. همچنين به‌كارگيري تخصصي متناسب با توانمندي افراد موجب كسب رضايت بيشتر آنان در طول دوران خدمت خواهد شد. مشمولان متاهل بايد به نزديك‌ترين مراكز آموزشي شهر موردنظر آنان معرفي شوند و پس از اتمام دوره آموزشي در شهر موردنظر به خدمت گرفته مي‌شوند.