يك:
قنات يا كاريز تونل‌هايي است كه زير زمين كنده مي‌شود و آب از سفره‌هاي زيرزميني در آن جريان پيدا مي‌كند. اين تونل‌ها رشته‌چاه‌هايي را كه از چاه اصلي سرچشمه مي‌گيرد، به هم ربط مي‌دهد.
تعداد و فاصله‌ي چاه‌ها به وسعت قنات بستگي دارد. به چاه اصلي «مادرچاه» مي‌گويند. قنات تا به سطح زمين برسد، مسيري طولاني را طي مي‌كند. معمولاً از دامنه‌ي كوه آغاز مي‌شود و به محل برداشت آب در بيابان مي‌رسد. به دهانه‌ي قنات در سطح زمين دهانه‌ي كاريز، سرقنات يا مظهر مي‌گويند.
دو:
در منطقه‌ي خشك و بياباني، مثل كشور ما، تأمين آب براي كشاورزي و آشاميدن هميشه دل‌مشغولي مهم آدم‌ها بوده است. با اختراع قنات به‌دليل وجود قناتها و در نتيجه آب، معماري خاص كوير به‌وجود آمد و سازه‌هايي براي مديريت و ذخيره‌ي آب؛ آب‌انبارها، يخچال‌ها، آسياب‌ها، حمام‌ها، پاياب‌ها و...
حفر قنات بدون ابزار و امكانات پيش‌رفته از دشوارترين مشاغل بوده است و مقني‌هاي بسياري به دليل كمبود اكسيژن در دل زمين يا ريزش ديوارهاي قنات، جان خود را از دست مي‌دادند.
قنات جوپار، باغ شازده، ماهان/ عكس‌ها: س. ه. راشدي، سايت سازمان يونسكو
سه:
حالا قناتها در جايگاه بيستمين اثر ثبت‌شده‌ي ايران در فهرست جهاني يونسكو جاي گرفته‌اند؛ 11 قنات به نمايندگي از همه‌ي قنات‌هاي ايران. عمر اين قناتها بين 200 تا 2500 سال است، هنوز زنده‌اند و هركدام ويژگي‌هاي منحصربه‌فردي دارند.
چهار:
اين فهرست قنات‌هايي است كه به ثبت رسيده‌اند:
قنات قصبه‌‌ي گناباد (استان خراسان رضوي) با بيش از 300 متر عمق به عميق‌ترين قنات ايران مشهور است.
قنات زارچ (استان يزد) طول آن بيش از 80 كيلومتر است و آن را طولاني‌ترين قنات ايران مي‌دانند.
قنات گوهريز جوپار (استان كرمان) زيستگاه ماهي كور است. طول آن بيش از سه‌هزار متر است و 129 حلقه چاه دارد.
قنات بلده‌‌ي فردوس (استان خراسان جنوبي) 16 رشته و دو چشمه و مقداري آب سرگردان دارد.
قنات مون در اردستان (استان اصفهان) تنها قنات دو طبقه‌ي جهان است و در آن دو رشته آب دو كيلومتر به موازات هم جريان دارند. اين دو رشته در مرحله‌ي آخر به هم مي‌رسند و از زمين بيرون مي‌آيند.
قنات‌هاي وزوان و مزدآباد ميمه (استان اصفهان) دارای سد زیرزمینی هستند و آب را در فصولی که کشاورزان نیاز به آب ندارند، ذخیره مي‌کنند.
قنات‌هاي اكبرآباد و قاسم‌آباد بروات در بم (استان كرمان)، قنات ابراهيم‌آباد اراك (استان مركزي) و قنات حسن آباد مشير در مهريز (استان يزد)، بقيه‌ي قنالت‌هاي ثبت‌شده در اين فهرست هستند.
قنات ابراهيم‌آباد، اراك
پنج:
ميراث جهاني يونسكو يك پيمان بين‌المللي است و موضوعش حفظ آثار تاريخي، طبيعي و فرهنگي بشر كه اهميتي جهاني دارند.
ثبت يك اثر در اين فهرست سبب مي‌شود سازمان ملل براي نگه‌داري و مرمت از اثر حمايت كند و توجه باستان‌شناسان و پژوهشگران را براي تحقيق به آن جلب مي‌كند.