تا‌كنون در تعدادي از دبيرستان‌هاي متوسطه دوم دخترانه و پسرانه كشور و به‌صورت آزمايشي كرسي‌هاي آزادانديشي با هدف آموزش 4مهارت نقد، پرسشگري، امنيت فرهنگي و انتخاب مناسب برگزار شده است. درباره اينكه اصلا كرسي‌هاي آزادانديشي چقدر براي مدارس ضروري هستند و چه اهدافي را دنبال مي‌كنند با حميدرضا كفاش، معاون پرورشي و فرهنگي وزارت آموزش و پرورش گفت‌وگو كرده‌ايم.
- در حقيقت كنار هم گذاشتن كرسي‌هاي آزادانديشي و مدارس كمي عجيب است.دانش‌آموز كجا، كرسي آزادانديشي كجا؟!
اتفاقا اگر از زاويه ما به ماجرا نگاه كنيد، ضرورت اين موضوع را تأييد خواهيد كرد. ايجاد و توسعه كرسي‌هاي آزادانديشي دانش‌آموزي، جنبه آموزشي و هدايتي دارد و با دانشگاه‌ها تفاوت مي‌كند. ما مي‌خواهيم زمينه‌اي ايجاد كنيم كه بچه‌ها راجع به مسائل مهم اعلام نظر كنند. اين كار نياز به مكان و معلم عاقلي دارد كه بتواند بچه‌ها را كنترل كند تا آنها بتوانند حرف بزنند. لابه‌لاي اين كار هم آموزش‌هاي لازم ارائه شود. پس معلم نقش اساسي در كرسي‌هاي آزادانديشي ايفا مي‌كند. آنچه در كرسي آزادانديشي در آموزش و پرورش دنبال مي‌كنيم، آموزش چگونه مشاركت كردن، چگونه حرف زدن، چگونه حرف ديگران را گوش دادن، چگونه جمع‌بندي كردن در عين اعتقاد به حرف خود و چگونه به نظر ديگران احترام گذاشتن است. بايد دانش‌آموزان ياد بگيرند كه اگر فردي حرفي زد نگوييم او چه آدم بدي است، بلكه بگوييم چه حرف بدي زده است و اين كار نياز به آموزش دارد. اگر ما در دانشگاه يا انتخابات مشكل داريم به اين دليل است كه در مدرسه تجربه نكرده‌ايم كه چگونه سخن بگوييم، چگونه به سخنان ديگران گوش فرا دهيم و نظر ديگران را تحمل كنيم.
- و با اين كار قرار است به چه هدفي برسيم؟
ما مهارت تفكر نقد و انتقاد را براي دانش‌آموزان به‌ويژه نسل جوان يك ضرورت مي‌دانيم، يعني نوجوانان و جوانان بينديشند و همراه با اين انديشيدن بتوانند نقادي هم بكنند. اين كار نياز به مهارت دارد و بايد اين مهارت را به آنها آموزش داد. الان وقتي صحبت از انتقاد مي‌شود گروهي فكر مي‌كنند بايد حرف‌هاي نامربوط بزني و گروهي هم فكر مي‌كنند بايد طرف مقابل را بكوبي و تخريب كني. درصورتي كه نقد يعني بررسي واقعه و بيان و تحليل نكات مثبت و منفي. نكته دوم مهارت پرسشگري است، اينها نقايص ما در سيستم است كه بايد برطرف شود.وقتي بچه‌هاي ما ديپلم مي‌گيرند و از دبيرستان خارج و وارد دانشگاه مي‌شوند يكي حيدري و ديگري نعمتي مي‌شوند و هر دوطرف فكر مي‌كنند بايد با هم مقابله كنند. درصورتي كه مي‌تواني اين طرف باشي و حتما نياز نباشد كه آن طرف را بكوبي.
- درباره مهارت پرسشگري بيشتر توضيح بدهيد.
براي اينكه مهارت پرسشگري بهتر در ذهن تداعي شود مثالي مي‌زنم؛ معلم سر كلاس پس از ارائه درس مي‌‌گويد بچه‌ها سؤال كنيد، ولي كسي سؤالي مطرح نمي‌كند. اين به‌معناي اين نيست كه همه دانش‌آموزان درس معلم را بلد هستند، بلكه به‌معناي بي‌تفاوتي است.به فرزندان‌مان ياد نداده‌ايم پرسشگري آغاز علم‌اندوزي و تحرك اجتماعي است. پرسشگري يعني اينكه دانش‌آموز بياموزد كه كجا و چگونه و چه پرسشي را بپرسد. طبيعي است كه اين كار نياز به مهارت دارد. الان طوري شده كه برخي پاسخ پرسشي را مي‌دانند ولي براي اينكه فردي را دست بيندازند يا تحقير كنند آن را مطرح مي‌كنند، اين پرسشگري نيست و تحقير فرد ديگري است. بخش‌هاي مختلف پرسشگري نياز به آموزش مهارت‌هاي خاصي دارد كه در مدرسه و كلاس درس مي‌توان به دانش‌آموزان ياد داد.
- نقد و پرسشگري نياز دارد كه دانش‌آموز جرأت كند درس معلم يا موضوعي را نقد يا پرسشي را مطرح كند و نترسد. آيا چنين فضايي وجود دارد؟
اين موضوعي كه شما گفتيد بحث امنيت فرهنگي است كه آن هم نياز به آموزش دارد. برخي موارد آن توهم است و برخي هم ممكن است واقعيت باشد كه ما بايد از بين ببريم. به دانش‌آموزان بگوييم اگر شما سؤالي بكنيد و سؤال خوبي هم بپرسيد كار خيلي خوبي است و نترسيد، حتي اگر با شما برخورد هم بشود. بايد اينقدر سؤال خوبي بپرسي كه طرف مقابل دست از برخورد تندش بردارد. امنيت فرهنگي هم نياز به آموزش، سرمايه‌گذاري و صبر و تحمل دارد.
- شما معتقديد 4نوع مهارت انتقادي، پرسشگري، ايجاد امنيت فرهنگي و انتخاب كردن بايد در مدارس به دانش‌آموزان آموزش داده‌شود، خب چگونه و در چه قالبي؟
به نظرم يكي از جاهايي كه مي‌توان اين آموزش‌ها را ارائه كرد كرسي‌هاي آزادانديشي است كه رهبر انقلاب هم به آن توصيه كرده‌اند. كرسي آزادانديشي محلي يا كارگاهي است كه بچه‌ها آنجا كنار هم بنشينند و آزادانه بينديشند و بحث كنند. در لابه‌لاي اين كرسي‌هاي آزادانديشي نيز 4مهارتي كه از آنها نام برده شد آموزش داده مي‌شود.
- الزامات تحقق كرسي‌هاي آزادانديشي در مدارس چيست؟
بخش‌هايي از الزامات تحقق اين كار هنوز وجود ندارد، مثلا نظام آموزشي ما به قدري بسته و خشك است كه مشخص نيست اين يك يا دو ساعت كرسي آزادانديشي چه روزي و چه ساعتي برگزار مي‌شود. مگر اينكه بخشي از زمان ساعت پرورشي يا سبك زندگي را به برگزاري كرسي‌هاي آزادانديشي اختصاص بدهيم. تربيت معلم و مربي كه با اين فنون و مهارت‌ها آشنا باشند و بتوانند به دانش‌آموزان آموزش بدهند هم بسيار مهم است. ايجاد تشكل‌هاي دانش‌آموزي هم مي‌تواند به برگزاري كرسي‌هاي آزادانديشي كمك زيادي بكند.
- بستر تحقق كرسي‌هاي آزادانديشي كجاست؟
بخشي از بستر تحقق كرسي‌هاي آزادانديشي در دروس علوم انساني (علوم اجتماعي و ادبيات) است، به شرط اينكه معلم، معلم باشد. بخش اعظم معلمان ما تدريس مي‌كنند كه امتحان بگيرند و امتحان مي‌گيرند كه دانش‌آموزان به درس گوش بدهند، خب قطعا اين نظام متسلب نمي‌تواند پرورش‌دهنده تفكر در حوزه آزادانديشي باشد و ضد اين موضوع است. پس مرحله اول برگزاري كرسي‌هاي آزادانديشي اين است كه اين باور در معلم ايجاد شود. بايد به معلمان آموزش بدهيم و هم ساماندهي كنيم. اينكه امروز درس علوم اجتماعي معلم بگويد و دانش‌آموزان هم صرفا گوش بدهند، اگر اين باشد بهتر است غيرحضوري باشد، كتاب يا نوار را بدهيم و دانش‌آموزان گوش بدهند يا بخوانند و بيايند امتحان بدهند و نيازي به معلم هم نيست.
- مناسب‌ترين محل برگزاري كرسي‌ها كجاست؟
البته در كانون‌هاي فرهنگي تربيتي نيز مي‌توان كرسي‌هاي آزادانديشي برگزار كرد اما كرسي‌هاي آزادانديشي بايد در همه كلاس‌هاي درس و همزمان با ارائه دروس ديگر به‌عنوان يك رويكرد ترويج شود.
- شركت دانش‌آموزان در كرسي‌هاي آزادانديشي براي آنها امتيار خاصي دارد؟
شركت در كرسي‌ها براي دانش‌آموزان پيشتازان و فرزانگان به جهت حضور در اردوها امتياز محسوب مي‌شود.
- آيا مي‌توان براي ترغيب معلم به برگزاري كرسي، اين كار را امتيازي براي معلمان درنظر بگيريم؟
نخير، چون هنوز در اين‌باره فرهنگسازي نشده به ضد‌خودش تبديل مي‌شود، ابتدا نبايد از چارچوب و قوانين شروع كرد، چون ما متخصص دور زدن قوانين هستيم.
- آماركرسي‌هاي آزادانديشي در مدارس
تا‌كنون در 10درصد مدارس متوسطه اول و دوم كشور (در هر استان 10دبيرستان دخترانه و 10دبيرستان پسرانه) به‌طور آزمايشي كرسي‌هاي آزادانديشي برگزار شده‌است، برخي استان‌ها نسبت به اين موضوع فعاليت‌هاي مطلوبي انجام داده‌اند كه مي‌توان به استان‌هاي اصفهان، آذربايجان‌شرقي، فارس و خراسان‌رضوي، اشاره كرد. تجربيات بسيار موفقي در كشور داريم، كار بررسي و ارزشيابي مراحل آزمايشي تا مهر به اتمام مي‌رسد و قبل از مهر95 رسما اعلام مي‌كنيم كه از سال تحصيلي 96-95 در چه تعدادي از مدارس كشور كرسي‌هاي آزادانديشي برگزار خواهدشد.