پلیس به‌عنوان مهمترین ارگان برای برقراری امنیت و حفظ آرامش جامعه، مسئولیتی حساس و البته پرمخاطره را به عهده دارد؛ به‌طوری که حتی وظایف و عملکرد پلیس گاه می‌تواند در تضاد با یکدیگر هم قرار بگیرد.
شاید به همین دلیل است که نیروهای پلیس حتی باید در عین قاطعیت رفتاری دوستانه داشته باشند تا فرایند تولید امنیت همراه با نوعی آموزش مبتنی بر اعتماد و اقبال عمومی کامل شود نه زور و وحشت؛حضوری که همراه با اخلاق گرایی و مهرورزی در مکان‌های متفاوت و با توجه به بافت خاص آن مکان و شأن شهروندان معنا پیدا می‌کند.
شهروندان هم خواسته یا ناخواسته در ارتباطی تنگاتنگ با پلیس و نیروهای حافظ امنیت اجتماعی قراردارند و در جای جای کشور حتی دور افتاده‌ترین نقاط با نیروهای پلیس در تماس مداوم و مستقیم هستند و به همین دلیل آرامش خود را در حضور نیروهای با اخلاق پلیس و دسترسی آسان به آنان جست وجو می‌کنند.
حضوری که باید در همه جا احساس شود.اگر چه رئیس پلیس آگاهی بر این ادعاست که حرکت در این مسیر آغاز شده اما راهی طولانی در پیش است. با چنین پیش درآمدی حاصل نشست وگفت‌وگوی ما با سردارعلی اصغر جعفری در دفتر روزنامه را در ادامه می‌خوانید.
- مردم از فقدان ناامنی اجتماعی نگرانند، به عنوان رئیس آگاهی چه پاسخ و توضیحی در برابر این نگرانی دارید؟
در ایران ضریب امنیت بسیار بالا است، ولی احساس امنیت در مردم ضعیف است، نرخ قتل در کشور، 6/3 در یک صد هزار نفر است و این در حالی است که در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی، نرخ قتل بالای 20 در یک صدهزار تن است.
میزان وقوع قتل کاهش یافته و در واقع ریسک ارتکاب قتل در کشور بالا رفته است. در 7ماهه امسال در تهران، حدود 80 فقره قتل به وقوع پیوسته و حدود 80درصد از قتل‌ها در کشور کشف شده‌اند.در حال حاضر قتل‌های خانوادگی 40 درصد از قتل‌ها را در کشور به خود اختصاص داده است که جای نگرانی دارد و با نهایت تاسف 50 درصد مقتولان زن از سوی اعضای خانواده به قتل رسیده‌اند.
دلیل اصلی این درصد قتل نیز تسلط نداشتن نیروهای امنیتی و پلیس برفضاهای داخلی خانواده‌هاست، تنها راه کاهش این قتل‌ها انجام امور فرهنگی مناسب است. افزایش سهم قتل‌های خانوادگی حاکی از به خطر افتادن بهداشت روانی خانواده و جامعه است و پیشگیری تنها در بعد فرهنگی اجتماعی امکانپذیر است.از سوی دیگر درصد بالایی از قتل‌های رخ داده در شهر تهران فاقد فاکتورهای قتل پیچیده است.
در تهران بسیاری از قتل‌ها با انگیزه اختلافات خانوادگی و نزاع بین دوستان رخ می‌دهد. عاملان این قتل‌ها در صحنه قوع جرم، شناسایی و خیلی زود دستگیر می‌شوند که آمار آنها نیز جزء کشفیات قتل پلیس آگاهی محسوب می‌شود. جرایم غیرحرفه‌ای، کنترل و کشف جرم را سخت می‌کند. از یاد نبریم که بخشی از اعمال مجرمانه از سوی آسیب‌دیدگان روانی سر می‌زند و همه شهروندان و دستگاه‌های مسئول باید تدبیری اساسی برای آن بیندیشند.
بخشی از «احساس ناامنی» نزد افکار عمومی به اعمال مجرمانه جسورانه و مقتدرانه مجرمان برمی‌گردد. از سوی دیگر تهران با داشتن یک هفتم جمعیت، یک سوم از جرایم را در خود جای داده است. به عنوان نمونه وقتی در روز روشن آدم‌ربایی یا اخاذی می‌شود چگونه می‌توان انتظار داشت که مردم احساس ناامنی نکنند.
من با قاطعیت می‌گویم در ایران ناامنی در آن حدی نیست که افراد از آن بترسند، موضوع اصلی اینجاست که متاسفانه در کشور ما به دلایل مختلف احساس ناامنی در مردم براحساس امنیت غلبه دارد، در صورتی که در اغلب کشورهای به ظاهر امن جهان موضوع بالعکس است.
به عنوان مثال در کشور ما در هر 24 ساعت کمتر از 40 خودرو به سرقت می‌رود که در مقابل حدود 40 خودرو سرقت شده هم کشف می‌شود.مهمترین دلیل وقوع جرایم خشن در ایران را باید سرایت خشونت در قالب‌های مختلف چون ورود سلاح از کشورهای همسایه به ایران دانست که با توجه به وجود درگیری‌های فراوان در کشورهای همسایه، الگوهای خشونت فراوانی به کشور وارد می‌شود.
متاسفانه حمل سلاح سرد هنگامی که فرد در شرایط روحی و روانی نامناسبی قرار می‌گیرد، منجر به جنایاتی بدون تصمیم قبلی می‌شود. و قصاص و مجازات های سنگینی را برای فرد به دنبال دارد. در موضوع قتل با چاقوهای نامتعارف خصوصاً در نزاع‌های جمعی و خیابانی با توجه به قوانین تصویب شده درباره منع حمل چاقوهای نامتعارف، درصد این نوع قتل‌های عمد کاهش چشمگیری داشته است.
- انجام اعمال مجرمانه علیه زنان و دختران چندی است رشد چشمگیری پیدا کرده شما این مسئله را چگونه تحلیل می‌کنید؟
در مبحث جرایم خشن، موضوع تعرض به بانوان یکی از اولویت‌های مبارزه پلیس آگاهی کشور است، چون این نوع جرم آثار سوء روانی و اجتماعی فراوانی در پی دارد. در بخش مبارزه با تعرض به بانوان، دستگاه قضایی کشور هم با تصویب یکسری قوانین و مجازات‌های سنگین و قاطع، همکاری بسیار مناسبی با پلیس داشته که همین موجب بازدارندگی فراوانی در این نوع جرم شده است.
سرقت به عنف با پوشش مسافرکش و مسافر دروغین به عنوان یکی از جرایم خشن مطرح می‌شود. هرچند که سرقت به عنف در پوشش مسافرکش کاهش یافته اما هنوز بحث سرقت به عنف ازسوی مسافرنماها ضریب بالایی دارد، در این خصوص با همکاری‌های چند جانبه به ویژه با رسانه‌ها درصدد ارائه یکسری آموزش‌ها و راهکارها برای مسافرکش‌های سطح شهر هستیم.
آمار تعرض مسافرکش نماها به نوامیس مردم در سال گذشته 17 درصد است؛ این آمار در سال جاری به 10درصد رسیده است و در کنار آن، آمار سرقت به عنف مسافرنماها که در سال گذشته حدود 25درصد از کل آمار سرقت به عنف بود، در سال جاری به 15درصد رسیده است.
دوستی‌های پنهان با وعده ازدواج یکی از اصلی‌ترین علل تعرض به دختران در کشور است به طوری که حداقل 40 درصد از موارد تجاوز به عنف دختران در کشور با پیشینه‌ای از دوستی‌های پنهان و وعده ازدواج انجام می‌شود. این موضوع می‌تواند هشداری به والدین و تمامی افراد جامعه باشد تا در راستای ایجاد شرایط مناسب روانی و اجتماعی برای دختران دقت نظر کافی مبذول کنند.
از خانواده‌ها می‌خواهیم فضای بیشتری برای دخترانشان قائل شوند تا روابط پنهان که در حال حاضر نقش بیشتری در وقوع تجاوز به عنف را دارد،زمینه‌ساز وقوع جرم نشود. دستگاه‌ها و مسئولان فرهنگی کشور نیز باید سرمایه‌گذاری بیشتری کنند تا با عنوان ازدواج چنین جرایمی به وقوع نپیوندد.
- شما در بخش قبلی صحبت‌هایتان به نقش پررنگ نابسامانی‌های خانوادگی و ناراحتی‌های روانی در ارتکاب جرم اشاره کردید، اما موادمخدر چه جایگاهی در جرم‌زایی دارد؟
بنابر بررسی‌های انجام شده دست کم 76درصد از جرایم مرتبط با حوزه آگاهی به نوعی تحت تأثیر استفاده از موادمخدر به اشکال گوناگون بوده است. بنابراین نسبت ارتباط جرم با جرایم مرتبط با مواد مخدر به خوبی آشکار می‌شود.
- به نظر می‌رسد با تغییر شرایط جامعه نوعی تحول در عناوین مجرمانه به وقوع پیوسته و دیگر طبقه‌بندی سنتی جوابگو نیست. از قبیل جرایم اینترنتی و ... از سوی دیگر تیپ غالب مجرمان نیز از جوان مهاجر، بیسواد، بیکار به جوان با سواد و تحصیلکرده و شاغل تغییر جهت داده است آیا پلیس خود را برای این تغییر شرایط تجهیز و آماده کرده است؟
هم اکنون میانگین سن ارتکاب جرم در کشور 18تا20 سال است که این موضوع از جوان شدن و به تبع آن تغییر اعمال مجرمانه حکایت دارد و مهمترین دلیل آن ترکیب سنی جمعیت است که در کنار مشکلاتی همچون بیکاری و وضعیت دشوار اقتصادی، بزهکاران جوان را به ارتکاب اعمال مجرمانه ترغیب می‌کند.برنامه ریزی نیروی انتظامی برای کشف جرایم در اداره آگاهی به روش علمی است.
در این ارتباط نیز اقداماتی در پلیس آگاهی تهران صورت گرفته که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی و تجهیز بخش‌های آزمایشگاهی در مجموعه تشخیص هویت با هماهنگی آگاهی ناجا و استفاده و بهره‌برداری از تجهیزات پیشرفته رایانه اشاره کرد.
برای عملی شدن کشف جرایم نمی‌توان زمان مشخص و محدودی را مشخص کرد. علم چیزی است که دایره محدودی ندارد که زمان پایان آن را بتوان مشخص نمود. روزانه دو تا سه مورد شکایت از سطح کشور به اداره کل مبارزه با جرایم رایانه‌ای گزارش می‌شود، شگرد این کلاهبرداران کاملا حرفه‌ای و هدایت شده است.
به همین دلیل سیستم بانک اطلاعات مجرمان در کشور برای تمام شهرستان‌ها شبکه‌ای شده است، این سیستم قبلا به صورت مستقل استانی کار می‌کرد، اما الان در هر جای کشور می‌توان به اطلاعات مجرمان دست پیدا کرد.
- مهمترین حرکت اداره آگاهی در زمینه به روز شدن برخورد با جرایم جدید و پیچیده رایانه‌ای یا مرتبط با فناوری‌های نوین چیست؟
یکی از اقدامات پلیس همپای تغییر شرایط جامعه، تشکیل «پلیس مجازی» است. این پلیس در فضای مجازی به گشت زنی مداوم می‌پردازد و با سیستم‌های نوین و مدرن، جرایم این حوزه را به ویژه در زمینه سرقت فایل‌های اطلاعاتی مشخص، عکس‌های خصوصی و خانوادگی،حساب‌های بانکی، شرکت‌های مجازی و کاغذی و...زیر نظر دارد.
پلیس حرکت در جهت کنترل جرایم باتوجه به تغییر شرایط را آغاز کرده است. در بازدیدی که برخی اساتید حقوقدان و جرم‌شناس از مرکز پلیس آگاهی داشتند وقتی در جریان این اقدامات پلیس قرار گرفتند، برایشان بسیار جالب بود و اصلا باور نمی‌کردند که پلیس آگاهی تا این اندازه مدرن و به روز شده باشد.
البته معترفم که اطلاع‌رسانی در این زمینه کمتر انجام داده‌ایم و همین مسئله موجب شده است تصوری سنتی از پلیس آگاهی در اذهان شکل بگیرد که امیدوارم با همکاری رسانه‌ها بتوانیم بر این نقیصه غلبه کنیم و اعتماد بیش از پیش مردم را به فعالیت و اقدامات پلیس جلب کنیم.
- در همین زمینه تحول و تغییر جرایم حال حاضر مهمترین نگرانی مردم چیست؟
جرایم مالی و اقتصادی، نگرانی 40درصد مردم است و امروز مسئله کلاهبرداری‌ها، مردم را نگران کرده است. شرکت‌های کاغذی کلاهبردار به سادگی قابلیت ثبت دارند، به طوری که از داخل زندان می‌توان شرکت ثبت کرد و حتی تعداد ثبت شرکت محدودیت ندارد.
بدین ترتیب یک عده کلاهبردار با استفاده از شرایط فراهم شده، سوء استفاده قابل توجهی از تسهیلات بانک‌ها کرده و با فرار مالیاتی به سادگی حجم بزرگی از سرمایه‌های مردم را بدون کوچکترین ردپایی با خود می‌برند.برخی قوانین با شرایط کنونی جامعه به هیچ وجه همخوانی ندارد، چرا که قانونی که اجازه می‌دهد سابقه‌دارترین مجرمان حرفه‌ای هم به جمع ثبت‌کنندگان شرکت‌های کاغذی بپیوندند، حتما ایرادی دارد که باید رفع شود.
متأسفانه مردم تصور می‌کنند هرجا که اسم شرکتی به کار برده می‌شود، حتما اعتباری پشتوانه آن است، اگر این کلاهبرداری‌ها با تغییرات قانونی ساماندهی نشوند، اوضاع کلاهبرداری‌ها نگران کننده خواهد شد.
- تعامل رسانه با پلیس را چگونه می‌بینید، افزایش اطلاعات مخاطبان از جرایم منشاء امنیت است یا ناامنی و اصولا فکر می‌کنید اطلاعات امنیت می‌آورد؟
این روزها فیلم‌های تلویزیونی وخبرهای رسانه مشمول نوعی ترویج خشونت و بعضا خرافه پرستی شده‌اند، به طوری که اگر فردی آماده ارتکاب جرم باشد به‌راحتی از رسانه‌ها ایده می‌گیرد.
جهت‌گیری‌ها باید به سوی هشدار و آموزش و آسیب‌شناسی باشد، نه آنکه با اعلام ریز جزئیات یک حادثه امکان شبیه‌سازی آن را برای افرادی که آمادگی ارتکاب جرم را دارند، فراهم شود. ایده مجرمانه دادن، مصالح و منافع جامعه را به خطر می‌اندازد.
از سوی دیگر نحوه طرح اخبار جنایی در رسانه‌های کشور ما به گونه‌ای است که بازدارنده نیست و برای کسانی که زمینه ارتکاب اعمال مجرمانه دارند، ارائه کننده ایده است.
رسانه رسالتش هشدار به مردم و آسیب‌شناسی مسائل مجرمانه است تا پیرو آن فرهنگ‌سازی کاهش جرایم انجام پذیرد، در حال حاضر نقد تند پلیس را حتی، بهتر از درج چنین اخباری در رسانه‌ها می‌دانیم. اما از سوی دیگر با انعکاس صحیح و به موقع جرم از سوی رسانه‌ها تا حدود زیادی از وقوع جرم جلوگیری می‌شود که این موضوع احساس امنیت عمومی را تقویت می‌کند.
مبارزه با جرم جدای از دانش و اقتدار پلیس نیازمند سلامت و دست‌های پاک نیروها ست. شما در برخورد با سوء استفاده‌های احتمالی در پلیس آگاهی یا برخوردهای غیرانسانی با متهمان چه راهکارهایی اندیشیده‌اید.
به جرات می‌توانم ادعا کنم که اداره آگاهی یکی از سالم‌ترین دستگاه‌های موجود کشور است که ضریب خطا در آن بسیار پایین است هرچند که نمی‌توان ادعا کرد هیچ تخلفی در آگاهی صورت نگرفته و نخواهد گرفت اما به جرأت می‌گویم که فساد اداری و اقتصادی در این مجموعه به هیچ عنوان نمود ندارد و نگرانی چندانی از این بابت نداریم.
همه می‌دانند که آگاهی چنانچه از وظایف و رسالت خود کوتاهی یا تخطی کند نمود آن در بروز جرم آشکار می‌شود. در صورت مطرح شدن شکایتی از اداره آگاهی با هماهنگی بازرسی و حفاظت و اطلاعات نیروی انتظامی و دادسرای نظامی به عنوان مرجع قضایی رسیدگی کننده به جرایم متخلفان موضوع را رسیدگی می‌‌کنیم و در صورت اثبات با مامور متخلف برخورد صورت می‌گیرد.
مواردی در گذشته در جریان اداره آگاهی داشتیم که در این درباره با ماموران متخلف برخورد شده است. باتوجه به اینکه امکان دارد آسیب‌هایی نیز به متهم بازجویی پلیس وارد شود در دادسرای نظامی با مأموران متخلف برخورد قضایی صورت خواهد گرفت.