كافي است در يكي از همين روزهاي گرم تابستاني، سري به جنوب بلوار شورا در شهر قدس بزنيد. جايي در فاصله كمتر از 20كيلومتري شهر تهران و درست چسبيده به استاديوم فوتبال شهر قدس، 7معدن توليد شن و ماسه‌اي قرار گرفته كه به‌نظر مي‌رسد طي سال‌هاي اخير در نبود نظارت كافي، حسابي چاق و عميق شده‌اند.
اين معادن از سمت غرب به 70معدن توليد شن و ماسه شهر قدس و شهريار متصل مي‌شوند. يعني محدوده‌اي كه طبق اعلام مسئولاني چون معصومه ابتكار، رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست، مهدي چمران، رئيس شوراي‌عالي استان‌ها و استادان دانشگاهي به‌خاطر تخلف در اغلب معادن به يكي از كانون‌هاي توليد گردوغبار شهر تهران، شهرقدس، شهريار، اسلامشهر و حتي رباط‌كريم تبديل شده‌اند. در جنوب بلوار شوراي شهر قدس، منظره‌ها واقعا عجيب و صدالبته حيرت‌آور هستند.
از يك سو 7معدن مورد اشاره درست چسبيده به محله‌هاي مسكوني هستند و از سوي ديگر، حاشيه دره‌ها و چاله‌هاي عميق شكل گرفته پر‌شده از نخاله. نكته اصلي ولي اين است كه اينجا زماني بستر رودخانه كرج بوده اما حالا اثري از رودخانه نيست. كاميون‌ها و بولدوزرهاي معادن شن و ماسه هم در لابه‌لاي ديواره‌هاي بلند، همچنان با سرعت تمام فعاليت مي‌كنند. به همين‌خاطر، منظره‌اي شكل گرفته كه شايد شبيه به دره ستارگان قشم باشد اما اصلا زيبايي آن‌را ندارد. اگرچه دره ستارگان طي هزاران سال با فعاليت‌هاي فرسايشي، وزش باد و پايين رفتن آب به‌وجود آمده اما تشخيص اينكه محدوده مورد نظر در شهر قدس، چطور با دستكاري‌هاي انسان پديدار شده اصلا سخت نيست.
- اينجا رودخانه كشته‌اند
خشك و عميق شدن و در يك‌كلام از بين رفتن بستر رودخانه‌هايي مثل رودخانه كرج و شادچاي براي توليد شن و ماسه، روزبه‌روز محيط‌هاي بيشتري را براي توليد گردوغبار فراهم مي‌كند. در مورد 7معدن مذكور كه نزديك‌ترين معدن نسبت به شهر تهران به‌حساب مي‌آيند نيز همين مورد صادق است. شايد در نگاه نخست تصور شود آب جاري گل‌آلود لابه‌لاي گودال‌ها، آب رودخانه كرج است اما در واقع اين آب از شست‌وسوي ماسه دستگاه‌ها حاصل مي‌شود؛ آبي كه در اصل بايد توسط دستگاه تيكنر داراي فيلترپرس تصفيه شده و به چرخه مصرف باز گردد. با وجود اين، در انتهاي محدوده معدني جمع مي‌شود و راهي براي ادامه مسير پيدا نمي‌كند.
از طرف ديگر به گفته برخي از فعالان معدني، زماني اين شاخه از رودخانه كرج از طريق سفره‌هاي زيرزميني آب مورد نياز درياچه قم را تأمين مي‌كرده كه ديگر چنين اتفاقي نمي‌افتد. اين ادعايي است كه مي‌طلبد مسئولان سازمان محيط‌زيست آن‌را بررسي كنند چراكه درصورت صحت، شوره‌زار قم بيشتر شده و كانون‌هاي توليد ريزگردهاي نمكي افزايش مي‌يابد. البته برخي ديگر مدعي هستند اگر فعاليت معدني متوقف شود، تنها 3ماه بعد دوباره رودخانه در زمين‌هايي موسوم به زمين‌هاي اوقافي احيا مي‌شود. خشك شدن باغات نزديك شهر تهران و كاهش تراكم گياهي نيز نتيجه ديگري از فعاليت‌هاي معدني متخلف است.
به‌طور نمونه در جاده بهار شهريار، در نزديكي چهارراه پرندپرداز، رعايت نكردن حريم رودخانه باباسلمان و برداشت‌هاي عميق معدني باعث شده تا بسياري از درختان يك‌باغ چند هكتاري خشك شود. مالك اين باغ هم ضمن ارائه مداركي مبني بر
از بين بردن بخشي از ملك او به همين‌خاطر در گفت‌وگو با خبرنگار همشهري اظهار داشت: «نقشه‌هاي توپوگرافي سال 88موجود است. مسئولان نقشه‌هاي فعلي را با نقشه‌هاي آن مقايسه كنند تا به راحتي متوجه شوند كه چه بلايي برسر رودخانه باباسلمان و درختان اين بخش آمده است.» به‌گفته وي آنها حتي حريم دكل‌هاي خطوط برق فشار قوي را نيز كه 9متر بيشتر است رعايت نكرده‌اند.
- اوج آلودگي در سحر هنگام
مهدي چمران به‌عنوان رئيس شوراي‌عالي استان‌ها اينكه معادن شن و ماسه در حاشيه غربي شهر تهران بدون نظارت دستگاه‌هاي متولي بسيار بزرگ شده‌اند را مورد تأييد قرار داد. وي در گفت‌وگو با خبرنگار همشهري اعلام كرد كه اين بخش استان تهران با وجود بسياري از معادن شن و ماسه يكي از مهم‌ترين منابع آلاينده ثابت هستند. به گفته وي كارخانه‌هاي آسفالت در اين بخش كه كنار معادن شن و ماسه واقع شده‌اند نيز روزانه حجم وسيعي آلايندگي به سمت غرب استان تهران تزريق مي‌كنند. چمران با بيان اينكه نقش اين واحدها در آلودگي هواي پايتخت و شهرهاي غرب استان تهران نبايد از سوي اداره‌كل محيط‌زيست استان، استانداري و سازمان صنعت، معدن و تجارت ناديده گرفته شود، افزود:
«اگر سحرهنگام و پيش از طلوع آفتاب به اين منطقه سر بزنيد، به چشم خواهيد ديد كه دستگاه‌هاي آنها چه ميزان آلودگي دارند.» اين در حالي است كه در روزهاي تابستان شايد ميزان آلودگي چنين واحدهاي صنعتي و معدني در سطح شهر ديده نشود. رئيس كميسيون سلامت، محيط‌زيست و خدمات شهري شوراي شهر تهران اما گفت كه آلودگي در تابستان هم وجود دارد ولي مثل زمستان به چشم نمي‌آيد. به گفته رحمت‌الله حافظي اگر از هم‌اكنون فكر جدي نسبت به آلودگي هواي واحدهاي ثابت مثل معادن نشود، وضعيت در زمستان امسال بدتر از سال‌هاي گذشته خواهد بود.