به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ابوالفضل عالی سرپرست ایرانی هیأت مشترک پژوهشهای باستانشناسی معدن نمک چهرآباد با بیان این مطلب گفت: آخرین فصل کاوش باستانشناسی تیم مشترک میراث فرهنگی ایران و موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در معدن نمک چهرآباد در پائیز 1390 انجام یافت.
او افزود: دو فصل پژوهش میدانی تیم مشترک در سالهای 90 - 1389 به دنبال امضاء تفاهم‌نامه 5 ساله مابین پژوهشگاه میراث فرهنگی و دانشگاه و موزه بوخوم آلمان در سال 1389 بود.
وی با بیان اینکه به دنبال تمدید تفاهم‌نامه همکاری مشترک و پس از گذشت 4 سال از کاوش باستانشناسی معدن نمک، تصمیم بر آن شد تا مجدداً پژوهشهای میدانی جدیدی در معدن چهرآباد انجام یابد، اظهار داشت: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام یافته پژوهشهای جدید در پائیز سال جاری و بهار و پائیز سال آینده انجام خواهد شد.
او افزود: بنابراین پیش از هرگونه کار میدانی جدید تصمیم گرفتیم تا محدوده کاوش شده در سالهای گذشته را در یک برنامه زمانی کوتاه و فشرده ساماندهی و پاکسازی کنیم.
- تخریب بخشهایی از ترانشه‌ها
عالی یکی از دلایل اصلی این کار را تخریب بخشهایی از ترانشه‌های کاوش شده سالهای 90 - 1389 به دلیل تخریب پوشش حفاظتی بخش کاوش شده و ورود نزولات جوی و آوار از قسمتهای فوقانی کوه به داخل محدوده کاوش شده اعلام کرد.
این باستان‌شناس گفت: هر چند اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در سال 1394 با انجام عملیات حفاظتی و مرمتی اقدام به رفع خطر و مسقف کردن محدوده کاوش شده کرده بود، اما برای انجام کاوش باستانشناسی اقدامات یاد شده کافی نبود و می‌بایست کل محدوده برای آماده‌سازی برای کاوش ساماندهی و پاکسازی می‌شد.
او افزود: بدین منظور پس از بازدید هیأت آلمانی از معدن نمک در پائیز سال 1394 تصمیم بر آن شد تا یک برنامه کوتاه‌مدت پاکسازی در معدن در بهار سال جاری انجام گیرد.
عالی گفت: به همین منظور با ورود سرپرست و دو تن از اعضای تیم دانشگاه و موزه بوخوم آلمان به زنجان در اردیبهشت‌ماه و صدور مجوز پاکسازی محل توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی، برنامه یاد شده در مدت زمان پیش‌بینی شده به انجام رسید.
او با بیان اینکه تمام اقدامات انجام یافته به منظور آماده‌سازی محوطه برای کاوش در پائیز و جلوگیری از اتلاف وقت در برنامه جدید بود، اظهار داشت: همانگونه که اشاره شد آخرین فصل کار میدانی در معدن چهرآباد سال 1390 انجام گرفت و از آن زمان تاکنون یک وقفه 4 ساله بوجود آمده است.
کاوش تیم مشترک ایران و آلمان در معدن فقط دو فصل انجام یافت و مشخصاً طی 2 فصل با وجود بدست آمدن اطلاعات ارزشمندی از معدن‌کاوی در این معدن ارزشمند، پرسشها و ناشناخته‌های زیادی همچنان باقی ماند.
این باستان‌شناس با بیان اینکه با اتمام کاوش، برنامه‌ریزی برای انجام فصول دیگر در آینده در نظر گرفته شد، تصریح کرد: یکی از دلایل توقف کار میدانی تا به امروز، انجام مطالعات و تحلیل یافته‌ها برای نتیجه‌گیری از دو فصل کار میدانی بود.
او اظهار داشت: بدین منظور پس از کاوش سال 1390 برنامه‌ریزی منسجم و گسترده‌ای برای بهره‌گیری از متخصصان مختلف علوم میان‌رشته‌ای جهت شروع کار بر روی یافته‌ها انجام یافت.
- ارایه آخرین نتایج پژوهش
وی با بیان اینکه متخصصان مختلف در این مدت با انجام پژوهش بر روی یافته‌ها و تحلیل اطلاعات بدست آمده نتایج کار خود را در قالب انتشارات تخصصی ارائه کردند، تصریح کرد: در این مدت همچنین دو نشست تخصصی در سالهای 1392 و 1394 در موزه بوخوم آلمان برگزار شد که در این نشستها سرگروههای تیمهای تخصصی به ارایه آخرین نتایج پژوهش بر مجموعه معدن نمک پرداختند.
او از دیگر دلایل توقف کارهای میدانی به مدت 4 سال را انجام مطالعات بیشتر برای انتشار مقالات و گزارش نهایی کار عنوان کرد و گفت: بدین منظور گروههای مختلف تخصصی پس از انجام مطالعات خود مقالاتی را در نشریات مختلف منتشر کردند که از جمله آنها می‌توان به مقالات منتشر شده در زمینه باستانشناسی معدن، پالئوپارازیتولوژی، بافته‌ها، انسان‌شناسی فیزیکی مومیایی‌ها و .... اشاره کرد.
به گفته او، در نهایت مجموعه پژوهشهای انجام یافته بصورت یک مجلد با "عنوان باستانشناسی معدنکاران نمک" به دو زبان فارسی و انگلیسی در نشریه موزه بوخوم آلمان (Metalla) در سال 1394 منتشر شد که با انتشار این کار تقریباً نتایج بیشتر پژوهشهای انجام یافته تا سال 1394 منتشر شده است.
او خاطرنشان ساخت که در سال گذشته مطالعات جدیدتر دیگری از جمله مطالعه رادیولوژی مجدد مرد نمکی 1 و 5، مطالعه روی یافته‌های سال 1372 که در موزه ملی نگهداری می‌شود، مطالعه بر یافته‌های معدن نمک و مطالعه پوستها و چرمهای معدن نمک انجام شده که امید هست نتایج آنها پس از انجام کاوشهای جدید، همچون گذشته انتشار یابد.
وي در ادامه با اشاره به ساماندهی و پاکسازی محدوده کاوش شده معدن نمک چهرآباد گفت: پس از اتمام کاوش باستانشناسی سال 1390 در معدن چهرآباد، به دلیل وجود پوشش فلزی بر روی محدوده، نگرانی چندانی از وضعیت ترانشه‌های کاوش شده وجود نداشت.
به گفته وی، طی دو فصل کاوش برش‌های لایه‌نگاشتی مختلف بر دیواره‌های ترانشه‌ها ایجاد و در داخل ترانشه‌ها نیز صخره‌های نمک و لایه‌های تاریخی تا فصل بعدی کاوش در زیر سقف رها شدند.
این باستان‌شناس گفت: در قسمتهایی که بدون پوشش بود همچون بخش شمال شرق محدوده کاوش شده، سقف موقتی از چوب و برزنت تهیه شده تا مانع از ورود نزولات جوی به داخل شود.
- سقوط صخره بسیار عظیم
عالي افزود: با همه تمهیدات در نظر گرفته شده، متاسفانه کمتر از یکماه از پایان کاوش سال 1390، سقوط یک صخره بسیار عظیم بر روی بخشی از سوله فلزی و پوشش موقت چوبی - برزنتی قسمتهایی از سوله را تخریب و ویران کرد.
به گفته وي، در سالهای بعد نیز به دلیل قرار داشتن ترانشه‌های کاوش در مجاورت دیواره عمودی کوه معدن، ریزش خاک و آوار و صخره‌های رسی و نمکی ادامه یافت تا اینکه در پائیز 1393 وزش شدید باد و وقوع طوفان موجب تخریب بخش اعظم پوشش فلزی روی محدوده کاوش شده گردید.
عالي گفت: متاسفانه این اتفاق در پائیز و زمانی رخ داد که میزان بارشهای فصلی زمستان و بهار در راه بود.
وی اظهار داشت: بدین منظور با استفاده از بیل مکانیکی سه تراس عریض هر کدام در حدود 5 متر و در اتفاعات متفاوت کوه ایجاد شد که به دلیل شیب بسیار زیاد کوه، این کار با سختی و مشکلات فراوانی به انجام رسید.
او با بیان اینکه مرحله بعدی کار عملیات ساخت پوشش فلزی جدید بر بخش کاوش شده بود که 4 ماه پس از اتمام مرحله اول شروع شد، افزود: در این مدت ورود نزولات جوی موجب آسیب‌دیدگی بخشهایی از ترانشه‌های کاوش سالهای گذشته شد.
به گفته این باستان شناس، در نهایت کار ساخت پوشش نیز با استفاده از داربستها و ورقهای فلزی در زمستان سال 1394 به انجام رسید و کل محدوده کاوش شده در زیر سوله فلزی در چهار سطح قرار گرفت.
او اظهار داشت: با توجه به تخریب پوشش معدن نمک در پائیز 1393 و طولانی شدن عملیات رفع خطر و ساخت پوشش فلزی که موجب روباز ماندن محدوده کاوش شده به مدت بیش از یکسال شد، ترانشه‌های کاوش شده معدن در این مدت تا حدودی با خاک و آوار و قطعاتی از مصالح سقف فلزی پر شد.
به گفته عالی ورود نزولات جوی به داخل محدوده و شسته شدن قسمتهایی از صخره‌های نمکی و رسی موجب تخریب مضاغف این محدوده نیز شد، بنابراین پس از بازدید هیأت آلمانی در پائیز 1394 و مشاهده تخریبهای صورت گرفته، تصمیم بر آن شد تا در یک پروژه زمانی فشرده و کوتاه‌مدت، پاکسازی بخشهای کاوش شده و ساماندهی کل محدوده جنوبی معدن نمک پیش از انجام کار میدانی جدید، در دستور کار قرار گیرد.
- پاکسازی ترانشه‌ها
عالي پاکسازی ترانشه‌های کاوش شده سالهای گذشته از خاک و آوار پر شده، جمع‌آوری مصالح پوشش سقف شامل قطعات داربستها، ورقهای فلزی و آشغالهایی که توسط کارگران و وزش باد در سرتاسر محدوده جنوبی معدن پخش شده بود، اصلاح قسمتهایی از پوشش فلزی که اتصلات نادرستی داشتند و آب باران از بخشهایی از آنها به داخل محدوده وارد می‌شد، نقشه‌برداری مجدد محدوده کاوش به دلیل به هم‌خوردگی عوارض زمین پس از طوفان و تخریبهای انجام یافته و برداشت قطعات بزرگ صخره‌های نمک و رس از قسمتهایی فوقانی بخش شمال شرق محدوده کاوش به دلیل ریزش و خطرات احتمالی در کاوش پائیز را از اهداف اجرای این پروژه عنوان کرد.
وي، جمع‌آوری داربستها و ورقهای فلزی، نصب دوباره تابلوهای اخطار، تعمیر و اصلاح سوله فلزی و نقشه‌برداری مجدد محدوده کاوش شده و قسمتهایی از بیرون محوطه را کار میدانی این فصل اعلام کرد.
او گفت: علاوه بر کار میدانی در معدن نمک، در مدت زمان حضور تیم آلمانی در زنجان، مجموعه اقداماتی نیز برای حفاظت از مجموعه مکشوفه از معدن نمک در موزه باستانشناسی زنجان انجام یافت.
این باستان‌شناس گفت: نمونه‌برداری از مومیایی شماره 4 توسط متخصصین دانشکده بهداشت دانشگاه تهران برای مطالعه و آزمایش در خصوص وجود یا نبود قارچها و باکتریها در مومیایی از این اقدامات بود زیرا که با توجه به شرایط متغیر دما و رطوبت سالن نگهداری مومیایی‌ها، احتمال رشد قارچها و باکتریها بر روی مردان نمکی وجود داشت.
او با اشاره به اینکه بنابراین نمونه‌برداری جهت آگاهی از این موضوع کاملاً ضروری بود، تصریح کرد: این کار توسط متخصصین دانشکده بهداشت دانشگاه تهران انجام یافت تا در صورت وجود آلودگی تمهیدات لازم برای رفع آن در نظر گرفته شود.
عالی افزود: خوشبختانه پس از مدت کوتاهی نتیجه آزمایش که نشان از نبود آلودگی بود، ارائه شد.
او قرار دادن سلیکاژلهای جدید در داخل ویترین مرد نمکی شماره 4 را از دیگر اقدامات در این زمینه اعلام کرد و افزود: با توجه به اهمیت مومیایی شماره 4 و احتمال صدمه دیدن آن نسبت به نمونه‌های دیگر، سلیکاژلهای جدیدی که توسط تیم آلمانی تهیه شده بود در داخل ویترین مرد نمکی شماره 4 قرار داده شد.
این باستان‌شناس گفت: اهمیت سلیکاژهای جدید بر خلاف نمونه‌های قدیمی‌تر در جذب و بازپس دادن رطوبت داخل ویترین است.
وي از دیگر اقدامات انجام شده را قرار دادن دستگاههای ثبت اطلاعات جدید در ویترین و سالن مردان نمکی اعلام کرد و گفت: از سال 1388 که ویترینهای مردان نمکی تهیه شد، لاگرهای ثبت اطلاعات دما و رطوبت در داخل ویترینها کارگذاشته شد.
عالي گفت: قرار دادن تله‌های حشرات در اتاق نگهداری مجموعه اشیای مکشوفه از معدن نمک نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته بود.