با عرفه مي‌شود راه يكساله را به‌جاي يك‌‌ماه در يك روز رفت. تلاش كنيد از رمز و راز بركات اين روز كه به روز نيايش معروف است باخبر شويد تا بتوانيد به خوبي از اين نعمت بهره‌مند شويد؛ چرا كه خداوند خود نشاني اين راه را كه به بخشش و سعادت منتهي مي‌شود به بنده‌هايش داده است و نااميدي از آن را بزرگ‌ترين گناه مي‌داند. اگر دلتان براي بهتر بودن و يك شروع جديد در زندگي معنوي تنگ شده است از فرصت روز عرفه اينگونه بهره‌برداري كنيد:
- سوار كشتي امام حسين(ع) شويد
ياد امام حسين(ع) با عرفه گره خورده است. چرا؟ وقتي امام‌حسين(ع) دعاي عرفه را در صحراي عرفات خواندند به‌جاي حركت به سمت مكه از ترس بي‌احترامي يزيد به منطقه امن خانه خدا با ريختن خونشان، به سمت سرزمين كربلا راهي شدند. در روايات مختلفي آمده است كه خداوند در روز عرفه، اول به زائران امام‌حسين(ع) نگاه مي‌كند و آنها را مي‌بخشد و بعد افرادي كه در سرزمين عرفات هستند. با اين حال همين خدا هم به ما ياد داده است كه اگر آرزوي انجام كار خيري را داشته باشيم از آن گروه حساب مي‌شويم. پس روز عرفه وقتي است كه اگر در كربلا نيستيم، بايد از ته‌دل حسرت و آرزوي آنجا بودن را داشته باشيم. شايد سؤال كنيد چرا وصل‌شدن به امام‌حسين(ع) خاصيت درمان روح و رشد معنوي بي‌نظيري به ما مي‌دهد و هميشه به اين امر توصيه مي‌شود؟ روز عرفه زماني است كه اسلام ايشان را به‌عنوان يك الگوي تمام قد بندگي معرفي مي‌كند. داشتن چنين الگويي هدف چطور بندگي كردن، ميزان گذشت از خود براي خدا، نحوه تحمل سختي‌ها، ارزش دينداري و... را نشان مي‌دهد و استعداد ما را براي رشد معنوي چند برابر مي‌كند. وقتي انسان پاي دعاي عرفه مي‌نشيند كه امام‌حسين(ع)چطور با وجود آن همه خوبي باز هم به همراه گريه‌هاي شديد خدا را شكر مي‌كند، عذر مي‌خواهد و... انتظارش از خودش بيشتر مي‌شود. براي ترقي معنوي در روزي مثل عرفه وقت آن است كه انتظارات جدي، روشن و قابل انجامي براي خودتان مشخص كنيد و نوع بندگي امام‌حسين(ع) را به‌عنوان يك تلنگر دائمي براي پايبندي به قرار‌هاي خودماني‌تان به‌كار ببريد.
- روزانه شكرگزار باشيد
بنده‌هاي شاكر، راه انس با خدا و ياد او را بهتر از بقيه درك مي‌كنند. اينكه به هرچه نگاه كنند رد پاي خدا را در آن ببينند و بهانه شكري به آنها بدهد، فرصت‌هاي لحظه به لحظه‌اي براي يادآوري حضور و حمايت خدا به آنها مي‌دهد كه در پناه آن رشد معنوي چشمگيري دارند.
دومين بركت شكر، در صاحب نديدن خودتان است. وقتي فردي در دل اتفاق‌هاي خوب و در داشته‌هايش فقط خدا را ببيند نه غرورش را، همه‌‌چيز آماده مي‌شود تا بتواند بستري مناسب را براي زندگي و تلاش خود فراهم كند. براي يك شروع خوب در روز نيايش به تقويت روحيه شكرگزاري از خدا و قدرداني از مردم بيشتر فكر كنيد. فردي كه پرتوقع نباشد و لطف ديگران را پاي وظيفه آنها نگذارد؛ قدردان است و از بيان تشكر و سپاس ترسي ندارد. به عنوان نمونه كوچك شكرگزاري از خدا، تمرين كنيد تا خوبي‌هاي اطرافيانتان را باارزش بدانيد و اهل ابراز نكات مثبت به آنان باشيد. اين قدرداني به‌خود شما هم كمك مي‌كند تا با ايجاد انگيزه در مخاطب‌تان به اصلاح عادت‌هاي ناپسند آنان نيز كمك كنيد.مي‌توانيد كمي به غريبه‌ها هم فكر كنيد مثلا اگر از يك برنامه تلويزيوني درس گرفته‌ايد، يك مقاله روزنامه روي شما اثر گذاشته است، يك پله برقي كه شهرداري در جايي گذاشته و به شما كمك كرده است و... با آنها تماس بگيريد و براي ادامه روند خوبشان به آنها انگيزه بدهيد و به خاطر كمكشان به شما از آنها قدرداني كنيد. قدرداني بزرگ‌ترهاي خانه از ديگران به روحيه قناعت و شكر بچه‌ها از تلاش‌هاي والدين و نعمت‌هاي خدا هم اثر زيادي مي‌گذارد. با اين حساب به‌خاطر ارتباط تنگاتنگ اعضاي خانواده با هم، خانه شما بهترين محل تمرين شكرگزاري از خدا و قدرداني از بنده‌هاي خداست.
- با معرفت زندگي كنيد
عرفه به معني شناخت و معرفت است. اگر قرار باشد از بين جمله‌هاي مختلف دعاي عرفه امام‌حسين(ع)، 2جمله را براي همه سال خودتان ذخيره كنيد تا شاخص عملكردتان در زندگي باشد مي‌توانيد درباره اين دو فراز دعاي عرفه بيشتر از قبل تفكر كنيد:
امام‌حسين(ع) يك جمله بسيار زيبا در دعاي عرفه دارند. «ما ذا وَجَد مَن فَقدك و ما ذا فَقَد مَن وجدك؛ آن كس كه تو را دارد چه ندارد و آن كس كه تو را ندارد چه دارد؟» خيلي‌ها به ظاهر چيزي ندارند ولي خدا را دارند و همه عالم را دارند. براي پيشرفت در هر زمينه‌اي كه وارد شويد، احساس دارايي و حامي داشتن شرط موفقيت است. كسي كه فكر كند تلاشش ارزش دارد، به نتيجه مي‌رسد و اميد پيدا مي‌كند. كسي كه اعتبار دارايي‌هاي مختلف را يكسان نبيند و بداند چه چيزهايي ارزش دارد و سرمايه واقعي به‌حساب مي‌آيد خيلي از دلواپسي‌هايش حذف مي‌شود. اين ضرب‌المثل با خدا باش و پادشاهي كن اشاره به همين تعبير دعاي عرفه دارد. اگر مي‌خواهيد با تكيه بر دعاي عرفه شناخت بندگي‌تان چندبرابر شود تا سايه آن روي همه زندگي‌تان بماند، به قدرت خدا بيشتر فكر كنيد.در هركجا كه هستيد دنبال نشانه‌هاي قدرت خدا بگرديد. فهم قدرت خدا كه در وجودتان باشد، به‌دنبال آن ضعف و ناتواني خودتان هم برايتان مصور مي‌شود كه اين نقطه تولد بنده بودن است.
«خدايا چنانم ترسان خودت كن كه گويا مي‌بينمت و به پرهيزكاري از خويش خوشبختم گردان و به واسطه نافرمانيت بدبختم مكن»
من بدبختم و او خوشبخت. كي من خوشبخت مي‌شوم و... اين جمله‌ها را زياد شنيده‌ايد يا حتي بيان كرده‌ايد! اما وقتي معيارخوشبختي در دسترس نباشد نه مي‌توان براي رسيدن به آن تلاش كرد و نه مي‌توان در سايه آن تلاش، نشاطي به‌دست آورد. با عيار دعاي عرفه، فردي كه بگويد دنيا محضر خداست و هميشه خدا را مراقب خودش بداند يك سرمشق جدي سبك زندگي پيدا كرده است. با اين حساب، بداخلاقي‌ها و بي‌قانوني‌ها به هيچ قيمتي شدني نيست. دوست داشتن و رحمت خدا مجوز اين نمي‌شود كه من هر حقي از خدا را ناديده بگيرم به اين دليل كه خدا بخشنده است. يعني مرز در دعاي عرفه، زندگي در حد عشق به خدا و همزمان پروا و ترس از خداست. با اين نوع برداشت از دعاي امام‌حسين(ع) در روز عرفه، نگاه به حضور خدا همه جاي زندگي‌تان مي‌تواند جاري باشد. آن وقت طعم بندگي به جانتان مي‌نشيند. درك سختي‌هاي قيام عاشورا به‌خاطر همين لذتبخش بودن طعم بندگي، براي خانواده و خود ايشان ميسر شد.
- بچه‌ها را با دعا كردن آشنا كنيد
سيره اهل‌بيت(ع) به ما مي‌آموزد كه بچه‌ها را به دعا دعوت كنيم. براي دعاهاي آنها آمين بگوييم و براي دعاهاي خودمان بخواهيم تا آمين بگويند؛ درست دعا كردن را به آنها ياد بدهيد.
به بچه‌ها بگوييد كه خداوند دوست دارد آدم‌ها براي هم دعا كنند؛ مثلا براي دوست‌ات دعا كن. يا براي پدر و مادر و خاله و عمو و... با اين كار خدا دعاي تو را هم مستجاب مي‌كند.
به آنها ياد بدهيد كه دعا در بعضي از مكان‌ها احتمال بيشتري براي استجابت دارد. چون آن مكان و آن زمان براي خداوند خاص است و ارزش بيشتري دارد؛ مثلا در حرم ائمه و امامزاده‌ها و... يا در زمان‌هاي خاصي مثل لحظات سحر و اذان و... .
- از دعاي عرفه ياد بگيريم
اگر مي‌خواهيد دعاي عرفه بخوانيد و نكته‌هاي آن را درك كنيد تا اثرش بر شما بيشتر شود، مي‌توانيد استخوان‌بندي و بخش‌هاي ساخت اين دعا را بدانيد تا با دقت بيشتري شروع به خواندن كنيد. آنچه مي‌خوانيد بخش‌هايي از صحبت‌هاي حاج‌آقا قرائتي است كه چهارچوب دعاي عرفه را در 4بخش روشن كرده است:
در ذكر نعمتها ريزبين باشيد: فراز اول دعاي عرفه، ذكر نعمت‌هاي خدا و حمد و شكر از آنهاست. آيا شما تا به حال به‌خاطر غلتيدن در خواب تشكر كرده‌ايد؟ اگر خدا اين نعمت را از بشر بگيرد همه انسان‌ها صبح كه از خواب بيدار مي‌شوند فلج هستند. اگر گوش ما مثل پيشاني صاف بود و چين و چروك نداشت، ما نمي‌توانستيم تشخيص بدهيم كه صدا از كدام طرف است. آيا شما به خاطر نعمت چين و چروك‌هاي گوش تشكر كرده‌ايد؟ آيا شما از خدا تشكر كرده‌ايد به‌خاطر اينكه در لب‌تان استخوان وجود ندارد يا چشم‌هاي‌تان در گودي است؟ آيا به خاطر سايبان بودند ابرو تشكر كرده‌ايد؟ ما بايد به‌خاطر چيزهايي كه نمي‌فهميم الحمدلله بگوييم. خوب است كه تعبيرهاي ما الهي باشد؛ مثلا وقتي هواپيما مي‌خواهد بنشيند بگوييم: ان‌شاءالله تا لحظات ديگر هواپيما به زمين مي‌نشيند. هنگام خوردن نگوييد: بفرماييد، بگوييد: بسم‌الله. هنگام نشستن رو به قبله بنشينيد و هنگام شستن صورت قصد وضو كنيد تا براي شما عبادت به‌حساب بيايد.
من كجا و خدا كجا: فراز دوم دعاي عرفه، اقرار به ربوبيت خداست. به تعبيري امام حسين(ع) فرمودند كه ما را از خاك آفريدي و ما را در تاريكي رحم نقاشي كردي (به فرموده قرآن) و وقتي به دنيا آمديم هيچ‌چيزي نمي‌دانستيم. اين انسان وقتي چند سالي درس مي‌خواند مي‌گويد كه فلسفه نماز چيست؟ اگر خدا بخواهد شما نام خودتان را هم فراموش خواهيد كرد، پس در فراز دوم از تكامل خودش مي‌گويد كه از يك موجود تك‌سلولي به‌وجود آمد. دعا براي اين است كه انسان گردن‌كلفت نشود و خشوع كند. كساني كه نماز نمي‌خوانند خشوع ندارند. خشوع يعني نرمي. شمردن نعمتها، انسان را نرم مي‌كند. اگر پدر نعمت‌هاي خودش را به فرزند بگويد، فرزند نرم مي‌شود. دعا انسان را نرم مي‌كند. اول عظمت خدا و بعد ضعف خودمان را مي‌گوييم.
نعمت روي نعمت: در فراز سوم دعا، امام‌حسين(ع) به شكر، ذكر، عبادت، اطاعت، ايمان و رضا اشاره مي‌كند. در ضمن نعمتها روي نعمت‌هاست؛ يعني قدرت داشتن علم دادي و بعد از علم، قدرت هم دادي يعني خدا چيزي را از ما نمي‌گيرد و بعد نعمت ديگر را بدهد. امام مي‌فرمايند كه نعمت روي نعمت به من دادي. قرآن مي‌فرمايد: حتي شما نمي‌توانيد يك نعمت را هم بشماريد. نان يك نعمت است. ما مي‌گوييم كشاورز گندم توليد كرد و نانوا هم نان پخت و به مراحل آن توجهي نداريم. افرادي كه فقط گِله مي‌كنند، آيا مي‌توانند نعمت‌هايي كه خدا به آنها داده را بشمارند؟ خدا نعمت‌هايي به شما داده كه به كس ديگري نداده است. اگر پلك ما مي‌خواست با تصميم ما باز و بسته بشود، كار سخت بود. اگر نعمتها جابه‌جا بود، باز كار سخت مي‌شد. آيا شما براي اينكه پوست بدن‌تان بو نمي‌دهد از خدا تشكر كرده‌ايد؟ آيا شما به‌خاطر نهنگ‌ها از خدا تشكر كرده‌ايد؟
بيمه خدا: فراز چهارم، در مورد نعمت‌هايي است كه از لابه‌لاي خطرها مي‌گذرد. در قرآن داريم: كره زمين در مدار خودش در نظم است. و ما مي‌توانيم حتي دقيقه و ثانيه سال تحويل را مشخص كنيم؛ يعني خطرهايي از ما رد مي‌شود. اين نفسي كه ما مي‌كشيم از لابه‌لاي هزاران نعمت است كه بدون خطر از آنها رد مي‌شود. هستي مديريت مي‌شود تا ما راحت زندگي كنيم.
- چگونه دعا كنيم؟
در روز عرفه كه روز دعا و نيايش است، فرهنگ دعا كردن بايد خيلي بهتر از هميشه در دل‌ها ايجاد شود. خيلي‌ها به‌خاطر اجابت‌نشدن دعاهايشان نااميد مي‌شوند و از خدا دوري مي‌كنند. اما مي‌شود نگاه دقيق‌تري به دعا داشته باشيد تا آداب دعا كردن را بهتر و منطقي‌تر ياد بگيريد و به تعبير ائمه، به دعا كه سلاح پيامبران است مجهز شويد و براي نتيجه اجابت دعا هم صبور بمانيد.
دعاي مستجاب دعايي نيست كه هر كس در هر زماني و بدون شرايط لازم آن را طلب كند و هرچه از خدا بخواهد به اجابت رسد، دعا‌كننده بايد به شرايط بيان شده در معارف آراسته باشد و دعاي او هم دعاي صحيح و مناسب با شأن او و مصلحت دنيا و آخرتش باشد.
دعا بايد با چهارچوب‌هاي عقلي و شرعي منطبق باشد. اگر دعا‌كننده در خانه بنشيند و دعا كند كه حقوقش بيشتر شود يا بدون ارتباط با جمع‌هاي خوب و سالم، صله رحم و... دعا كند كه همسر دلخواهش را پيدا كند يا مثلا فرد پيري دعا كند كه مثل بيست‌ساله‌ها جوان شود و.... اين دعاها شرايط اجابت را ندارد.
دعاي مستجاب دعايي است كه شرايط لازم براي اجابت در خود دعا وجود داشته باشد؛ دعايي كه صلاح و خير دنيا و آخرت عبد را تأمين كند و به رشد و هدايت و كمال او كمك دهد، و زندگي و حيات او را حيات طيبه سازد. با اين حال بزرگان به ما ياد داده‌اند كه نحوه دعا كردن هم مهم است و زمان‌ها و مكان‌ها در آن اثر دارد. چند اصل مهم قبول شدن دعاهايتان را بهتر بشناسيد:
نسبت به اوقات شريفه و ويژه چون روز عرفه، ماه رمضان، روز جمعه، هنگام سحر، زمان نزول باران، وقت اقامه نمازهاي واجب و پس از نماز، بين اذان و اقامه، هنگام روزه و ساعتي پس از نيمه شب مواظبت و مراقبت داشته باشد كه در چنين ساعتي دعا مطلوب و داراي زمينه استجابت است.
تلاش براي ترك‌كردن گناهاني كه داريم كه به تعبير دعاي‌كميل مانع برآورده شدن حاجات مي‌شود.
در حالت‌هاي ظاهري لحظه دعاكردن، بلندكردن دست‌ها هم مهم است. امام‌صادق(ع) مي‌فرمايند در اين لحظه خدا حيا مي‌كند كه دست‌هاي آن بنده را خالي برگرداند.
خدا حاجتي كه حرام باشد را برآورده نمي‌كند.
به خدا مطمئن باشيد تا اجابت‌تان قطعي شود. اين اطمينان و وكالت دادن به خدا، يعني قلبا قبول كنيد كه شكل برآورده‌شدن خواسته‌تان با خدا باشد.
خواسته‌تان را با يادآوري نعمت‌هاي قبلي كه خدا به شما داده است شروع كنيد و قبل و بعد از دعا صلوات بفرستيد. اين شكر اوليه، با ادب بودن پيش خداست و صلوات مثل تهيه يك بسته‌بندي بي‌نقص براي ارسال دعاست.
از روش‌هاي بيان دعاي امامان كه در نهج‌البلاغه، صحيفه‌سجاديه، مفاتيح و ديگر جاها آمده است استفاده كنيد.
اگر گروهي دعا كنيد يا در ميان جمع باشيد و خواسته‌تان را از خدا بخواهيد به اجابت نزديك‌تريد.
حواستان را جمع كنيد و به نسخه‌هاي دعانويسان كوچه و بازار دلخوش نشويد كه اعتبارش زود از دست‌تان مي‌رود.
براي ديگران دعا كنيد و خير آنها را از خدا بخواهيد. به اين ترتيب ديگران هم براي شما دعا خواهند كرد. اين دعاها به اجابت نزديك‌تر است.