اين موضوع از ابعاد مختلف قابل بررسي و تحليل است اما آنچه اين روزها مهم به‌نظر مي‌رسد تحليل اقدامات رسانه‌ها درخصوص فاجعه منا و ساير حوادث حج سال گذشته است؛ اينكه رسانه‌ها در پوشش رسانه‌اي به‌ويژه خبري سلسله حوادث تلخ حج گذشته چه كرده‌اند و چه بايد بكنند؟ حوادثي كه نخستين آن در 20شهريور و كشته شدن 111زائر بر اثر سقوط جرثقيل در مسجدالحرام و آخرين و اوج آن در دوم مهر 1394با فاجعه منا و قرباني شدن بيش از 7هزار نفر ازجمله حدود 500زائر ايراني بوده است. در اين خصوص چند نكته مهم است:
فاجعه منا ششمين حادثه در حج گذشته و بعد از سقوط بالابر در مسجدالحرام در 20شهريور، وقوع دو حادثه آتش‌سوزي در هتلي در مكه و سقوط پنكه سقفي در صفا و مروه در 26شهريور، آتش‌سوزي در هتل 15طبقه در مكه در 30شهريور، بازنشدن درهاي قطار مسير مكه مكرمه در اول مهر بود.
فاجعه منا در دوم‌مهر در خيابان 204اتفاق افتاد و بيش از 7هزار زائر از 22 كشور شامل ايران، هلند، مصر، نيجريه، مالي، اندونزي، پاكستان، هند، نيجر، كامرون، ساحل‌عاج، چاد، الجزاير،سنگال، مغرب، سومالي، ليبي، تانزانيا،كنيا،تونس، بوركينافاسو و بوروندي در بدترين حالت مرگ را به چشم خود ديدند و جان باختند؛حدود 100نفر از حدود464قرباني ايراني از اهل سنت بودند.
- با وجود گفته‌هاي مقامات سعودي مبني بر به‌كار‌گيري 100هزار نيروي امنيتي، حضور 25هزار كادر پزشكي در مراسم حج، 220تيم امداد و نجات، 6هزار دوربين، هيچ نوع خدمات‌رساني اضطراري مؤثر واقع نشد و امدادگران عربستاني با تأخير (حدود يك ساعت و نيم) برخي اقدامات محدود را انجام دادند و نيروهاي امنيتي مانع اقدامات مردمي در كمك به زائران شدند. حوادث حج محدود به سال گذشته نبود؛در سال‌هاي قبل نيز اين فجايع روي داده بود. ازجمله جان‌باختن 402زائر ازجمله 275ايراني در سال 1366بر اثر هجوم و شليك نيروهاي امنيتي عربستان،كشته شدن بيش از 1400زائر بر اثر فشار جمعيت هنگام عبور از تونل رمي جمرات در سال 1369، قرباني شدن حدود 200زائر بر اثر ازدحام جمعيت در رمي جمرات بر سال 1373، كشته شدن 340زائر بر اثر آتش‌سوزي در چادرهاي منا در سال 1374.
همچنين كشته شدن حدود 180زائر بر اثر فشار جمعيت هنگام عبور از پل در سال 1375، مرگ 35نفر از حجاج به‌دليل ازدحام جمعيت در سال 1378، كشته شدن 244نفر از حجاج به‌دليل ازدحام جمعيت در سال 81، كشته‌شدن بيش از 360زائر بر اثر ازدحام جمعيت در رمي جمرات (منا) و 73نفر بر اثر فروريختن هتل در نزديكي مسجدالحرام در سال 83 نيز گزارش شده است.
بررسي زنجيره اين حوادث نشان مي‌دهد بيشتر قربانيان در 3 دهه اخير به‌دليل ازدحام جمعيت جان باخته‌اند و آل‌سعود توان مديريت برگزاري كنگره حج با جمعيت انبوه را ندارد و حوادث سال گذشته، يك استثنا، غيرقابل پيش‌بيني، محدود به رفتار برخي حجاج و برخي مذاهب و كشورها نيست و 6هزار دوربين و ده‌ها هزار نيروي امنيتي و امدادي و تجهيزات گسترده هم نبايد نمايشي باشند بلكه بايد تلاش شود با رصد حركت زائران و برخي بي‌نظمي‌هاي طبيعي به واسطه ناآشنايي با محيط، ندانستن زبان، سواد كم يا بي‌سوادي تعداد قابل توجه زائران، هيجان محيط و... اقدام مناسب و به‌موقع انجام شود.
ضرورت داشت رسانه‌ها، نخبگان و مسئولان و مردم، منطقي، مستند و مستمر و با استفاده از همه ظرفيت‌ها و به مناسبت‌هاي مختلف، بدون سياسي كاري و از منظر اسلامي، حقوق بشري و انساني، جان باختن مظلومانه هزاران شيفته زيارت خانه خدا را پوشش دهند و اتخاذ تدابير و اقدام مناسب را از آل‌سعود و مجامع بين‌المللي به‌ويژه نهادهاي مرتبط با كشورهاي اسلامي مطالبه كنند اما متأسفانه نه در 3دهه گذشته «سونامي مطالبه افكار عمومي» از آل‌سعود شكل گرفت و نه پس از فاجعه منا.
اقدام رسانه‌ها در اين سال‌ها بيشتر احساسي، شعاري، مقطعي، محدود به ظرفيت خبري، متمركز در داخل و پرهزينه بوده است؛ مسئولان نيز اغلب همين رويكرد را داشتند بنابراين در اين سال‌ها نه‌تنها بي‌تدبيري آل‌سعود آنگونه كه بايد اثبات نشده است بلكه بيشتر راهبرد رسانه‌هاي وابسته غربي و سعودي يعني دوقطبي ايراني- عربي و شيعه- سني غلبه داشته است.
بازتوليد حوادث سه دهه گذشته حج با رعايت ملاحظات پيش گفته ازجمله پرداخت روندي و مستند و منطقي، استفاده از ظرفيت نخبگان، پرهيز از سياسي كاري و خودداري از اقدامات شعاري و پرهزينه ضرورت دارد؛ ازجمله اهداف راهبردي جبهه رسانه‌اي آل‌سعود و رسانه‌هاي وابسته به غرب، ايجا دوقطبي ايراني- عربستاني، ايراني عربي، جهان اسلام و ايران، شيعه و سني و تقليل فجايع حج به حوادث عادي و كوتاه‌مدت و پيگيري ايران هراسي و اسلام‌هراسي بوده است كه تا حدود زيادي موفق بوده‌اند.
رسانه‌هاي مستقل و متعهد به‌ويژه رسانه‌هاي ايراني وظيفه دارند با اتخاذ راهبرد «واقع نمايي»، دوقطبي‌هاي جهان اسلام- عربستان، حقوق بشر- نقض حقوق بشر و مسئوليت عربستان براي تأمين امنيت و جان توريست‌هاي مذهبي را پيگيري و سونامي اعتراض، مطالبه و تنفر را عليه آل‌سعود ايجاد كنند و مردم و مسئولان نيز بايد با صبر و حوصله و بردباري از همه مجراهاي رسمي و غيررسمي و از هر ظرفيت و تريبوني واقعيات جنايات آل سعود و بي‌تدبيري آنها نه فقط از زبان ايراني‌ها بلكه از زبان نخبگان و دانشگاهيان كشورهاي مختلف بازنمايي كنند.
فاجعه منا را نبايد مجزا از حوادث قبلي تحليل و به پوشش خبري پرحجم مراسم‌هاي يادبود در چند روز و اطلاع‌رساني برنامه‌هاي مسئولان محدود كرد؛ عمق فاجعه و بي‌تدبيري‌هاي آل سعود اقتضا مي‌كند حوادث قبلي متعدد گذشته را بازتوليد و بيشتر از ظرفيت‌هاي تشكل‌هاي مردم‌نهاد و حقوق بشري استفاده شود.
با پوشش رسانه‌اي روندي، تاريخي، مستمر، مستند، هوشمندانه و تحليلي، راهبرد عربستان براي حادثه و عادي تلقي كردن فاجعه منا شكست خواهد خورد و افكار عمومي دنيا به اين جمع‌بندي خواهند رسيد كه اولا ماجرا به دوم‌مهر 94در منا و ثانيا به زائران ايراني و شيعيان محدود نمي‌شود.