در طول قرن‌ها اندك‌اندك اين مراسم در تمام نقاط كشور به شكل نظام‌مند و سازماندهي شده با آيين‌هاي خاص برگزار شده است. در دوران صفوي در تمام نقاط ايران تكايايي براي برگزاري مراسم سوگواري در 10شب و در برخي موارد تا 40روز برپا مي‌شد. حالا تقريبا در تمام نقاط كشورمان، آيين‌هاي عزاداري ماه محرم به شكل خاص مردم همان منطقه برگزار مي‌شود. اينجا مي‌توانيد با تعدادي از مهم‌ترين اين مراسم‌ها آشنا شويد.
خرم‌آبادي‌ها بايد اين روزها را بروند خرم‌آباد تا در مراسم گل‌اندود شركت كنند. براي اين مراسم از يك هفته قبل جوان‌هاي محله‌ها، از بيابان‌هاي اطراف شهر خاك مي‌آورند. بعد خاك را غربال و به آن عطر و گلاب اضافه مي‌كنند. اما اصل مراسم گل‌اندود كردن از اذان صبح روز دهم محرم شروع مي‌شود. در اين روز، درهر محله يك حوضچه گل درست مي‌كنند و دسته‌هاي عزاداري با رسيدن به اين حوضچه، خود را گل‌اندود مي‌كنند. بعد كنار آتش، گل‌هاي روي لباس‌شان را خشك مي‌كنند تا شب كه بعد از مراسم عزاداري گل‌ها را بشويند و لباس‌هايشان را عوض كنند.
در چه شهرهايي؟ بيشتر شهرهاي استان لرستان اين آيين را اجرا مي‌كنند.
مراسم طشت‌گرداني يا طشت‌گذاري مخصـوص آذربايجاني‌هـا و بالاخص اردبيلي‌هاست. خيلي از اردبيلي‌هاي مقيم تهران هم در روزهاي ماه محرم، بدون اينكه به شهرشان بروند، مراسم طشت‌گرداني را همين جا اجرا مي‌كنند. آذري‌ها، طشت‌هاي آب را كه رمزي از آب فرات است در مساجد و حسينيه‌ها مي‌آورند. اين سنت هم به تاسي از اقدام سالار شهيدان و يادآور رفتار جوانمردانه امام‌حسين(ع) در مقابل سپاه حر است كه به روايتي آن حضرت، در روز 27ذيحجه، آب مشك‌ها را در طشت‌ها ريخته و تمام لشكر حر و اسبان آنها را سيراب كردند.
در چه شهرهايي؟ اين مراسم در ساير شهرهاي استان اردبيل و برخي استان‌هاي همجوار چون آذربايجان شرقي و غربي و زنجان و در شهرهايي همچون بناب و تالش هم اجرا مي‌شود.
- مراسم تعزيه‌خواني
تعزيه‌خواني يا شبيه‌خواني به‌عنوان يكي از نمايش‌هاي آييني براي عزاداري ايراني‌ها، زياد نياز به معرفي ندارد. تقريبا در همه شهرهاي كشور مي‌توان شاهد اجراي اين آيين بود اما خوانساري‌ها سال‌هاست كه در 10 روز اول‌ماه محرم تعزيه برپا مي‌كنند. تقريبا همه تعزيه‌هاي اين ده شب در خوانسار توسط تماشاگران ضبط مي‌شوند؛ تعزيه‌هايي حرفه‌اي با تعزيه‌گردان‌هاي حرفه‌اي‌تر كه ماجراهاي عاشورايي را به زيبا‌ترين شكل ممكن به تصوير مي‌كشند. تعزيه در حقيقت نمايشي است كه در آن ماجراهاي واقعه عاشورا به شكل نمايش اجرا مي‌شود.
در چه شهرهايي؟ به غيراز خوانسار مي‌توان به شهرهاي مثل تفرش، مشهد، سمنان، زنجان، ري، اردبيل و... اشاره كرد.
مركز اصلي اين مراسم شهر قم است. اين شهر در شام غريبان حال و هوايي دارد كه قمي‌ها نمي‌توانند در شهرهاي ديگر آن را تجربه كنند. در روز عاشورا، دسته‌هاي عزاداري به سمت حرم حضرت معصومه(س) حركت مي‌كنند و تا اذان مغرب و عشا در حرم مي‌مانند. بعد از تاريك‌شدن هوا هم، مراسم مشعل‌گرداني در شهر شروع مي‌شود. در اين مراسم، مشعل‌هاي بزرگي روشن مي‌شود و مشعل‌گردان‌ها كه در يك جاي ثابت ايستاده‌اند، مشعل‌ها را در شعاعي وسيع مي‌چرخانند. مراسم نمادين مشعل‌گرداني به نشانه آتش‌زدن خيمه‌هاي امام‌حسين(ع) در كربلا اجرا مي‌شود. دسته‌هاي عزاداري هم مراسم شام غريبان را در كنار اين مشعل‌ها برگزار مي‌كنند.
در چه شهرهايي؟ اين مراسم به غيراز شهر قم، در شهرهايي مثل عجب‌شير، محله دولت‌آباد تهران، روستاي زردويي و... اجرا مي‌شود.
- مراسم سينه‌دوره
مراسم سينه‌دوره در حقيقت نوعي خاص از سينهزني توسط عزاداران امام‌حسين(ع) است. در اين مراسم عزاداران به دور يك ميله مركزي، حلقه‌اي تشكيل مي‌دهند و با حركات منظم پا و سينه‌زدن به عزاداري مي‌پردازند. مداح هم معمولا در ميانه اين حلقه به مداحي مي‌پردازد. اين حلقه به‌طور مستمر بزرگ‌تر مي‌شود و كم‌كم به تعداد حلقه‌ها اضافه مي‌شود و چندين حلقه سينه‌زن شكل مي‌گيرد. هماهنگي حركات عزاداران در اين مراسم، جلوه خاصي به اين آيين سينهزني سنتي مي‌دهد و معمولا تصاويري كه از بالا از اين مراسم گرفته مي‌شود بسيار باشكوه است.
در چه شهرهايي؟ در شهرهايي مثل دامغان و شاهرود و همچنين بسياري از شهرهاي جنوبي كشور مي‌توان اين مراسم را ديد.
- مراسم سنج و دمام
اين مراسم يكي از باشكوه‌ترين و پرشورترين مراسم سوگ در ايران به شمار مي‌آيد. دمام، سازي است پوستي و استوانه‌اي شكل از جنس چوب و فلز كه 2طرف آن را با پوست پوشانده‌اند. دمام‌نواز گاهي با چوب نخل و گاهي هم با دست بر آن مي‌كوبد. ساز ديگري كه در تركيب اين مراسم قرار مي‌گيرد سنج است و ساز ديگر كه اين تركيب را كامل مي‌كند شاخ يا بوق نام دارد. اين مراسم بيشتر در جنوب كشور اجرا مي‌شود و خود جنوبي‌ها مي‌گويند كه اجـراي سنج و دمام بايد انسان را از خود بي‌خود كند، دل را بـريـزد، اشك را سرازير كند، بايد تهييج كند و با تپش قلب او هماهنگ باشد.
در چه شهرهايي؟ اين مراسم بيشتر در استان بوشهر و خوزستان اجرا مي‌شود. در مراسم سنج و دمام ريتم‌هاي متنوعي به‌كار مي‌برند.