او معتقد است كه تكرار مداوم نبود هتل در ايران از زبان مسئولين شانس سرمايه‌گذاري در هتل‌سازي ايران را پايين آورده و موجب مي‌شود حتي گردشگران نيز از ترس نبود ظرفيت اقامت در ايران از سفر به كشور خودداري كنند. گفت‌وگوي او با همشهري درخصوص ضرورت سرمايه‌گذاري در ساخت هتل و مشكلات هتلدارها در ايران ادامه يافت تا به موضوعات خواندني رسيد. حمزه‌زاده گفته است مشخص‌شدن زمين در شهرهاي كشور و معرفي آنها به مسئولين سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري كشور به‌معناي احداث هتل در كشور نيست و سخنان اينچنيني تنها يك شوي تبليغاتي است.
- در 2سال اخير تمركز بسياري بر ساخت و راه‌اندازي هتل در ايران شده است. آنچه از آن با عنوان نهضت هتل‌سازي در ايران نام برده شده و به‌طور مداوم تأكيد شده اينكه ايران نياز به ساخت هتل‌هاي جديد دارد. اين اظهارات تا چه اندازه درست است؟
در رابطه با احداث هتل در ايران آنچه ما در صنعت هتلداري و هتل‌سازي ايران به‌شدت از آن انتقاد داشته و داريم اين است كه متأسفانه نه‌تنها در حوزه هتلداري و هتل‌سازي كه در تمام حوزه‌هاي ديگر چيزي به‌عنوان مطالعات نيازسنجي نداريم. مطالعات نيازسنجي به ما خواهد گفت كه مثلا در كدام شهرهاي كشور چه تعداد هتل نياز است. از اين تعداد نيز چند هتل 5ستاره، چند هتل 3ستاره و حتي چند هتل بايد 2ستاره باشند.
همين مطالعات است كه مشخص مي‌كند با توجه به سياست‌هاي سازمان ميراث فرهنگي و روند توسعه و جذب نيروي انساني متخصص تا 5 سال آينده به چه تعداد هتل نياز است. با توجه به مطالعات نيازسنجي است كه مي‌توان حتي مشاوره كارشناسي به سرمايه‌گذاران مايل به احداث هتل داد كه متأسفانه در حال حاضر در ايران اين مطالعات به مفهوم واقعي انجام نمي‌شود. در نتيجه در آينده نزديك در موارد مختلف در امر هتل‌سازي و هتلداري به‌شدت آسيب خواهيم ديد و مشكلات به‌زودي خود را نمايان مي‌كنند.
اگر بخواهم مثال اين آسيب‌ها را بگويم، در شهري مانند مشهد مقدس همين حالا هم نسبت ظرفيت اقامتي و تعداد هتل‌ها با مسافران اين شهر همخواني ندارد. هتل‌هاي مشهد 2سال است كه به‌شدت با كاهش مسافر روبه‌رو است. 180هتل در مشهد وجود دارد كه ضريب اشغال آنها در 2سال گذشته هر سال پايين آمده است. البته در كل كشور نيز ضريب اشغال هتل‌ها كاهش داشته است. شما حساب كنيد كه با توجه به هتل‌هاي موجود در مشهد و ضريب اشغال پايين آنها، نزديك 200هتل و هتل‌آپارتمان نيز در اين شهر در حال احداث است. حتي اگر تا 5سال آينده 100هتل و هتل‌آپارتمان هم در اين شهر افتتاح شود، خب چه اتفاقي مي‌افتد؟ مسافر اين هتل‌ها و هتل آپارتمان‌ها از كجا مي‌خواهد تأمين شود؟
- يعني در مشهد چيزي حدود 400هتل و هتل آپارتمان در آينده نزديك خواهيم داشت؟
بله! مشهد در حال حاضر به‌دليل آنكه تمامي كشورهاي اسلامي همسايه ايران ازجمله عراق و سوريه و مصر ناامن هستند در بهترين شرايط خود قرار دارد و بسياري از مسافران آن كشورها به سمت ايران آمده‌اند ولي فردا كه امنيت به آن كشورها بازگردد درصدي از همين مسافران به سمت همان مقاصد مي‌روند. تازه همين حالا هم كه مشهد با وضعيت خوبي مواجه است باز هم هتل‌هاي اين شهر با كمبود مسافر روبه‌رو هستند.
- ظرفيت اشغال هتل‌هاي مشهد در طول سال چقدر است؟
زير 50درصد.
- يعني در طول سال 50درصد هتل‌هاي مشهد خالي است؟
بله. البته زماني هست كه مثلا همايشي در مشهد يا همين تهران برگزار مي‌شود و 10روز تمام هتل‌ها پر مي‌شود و بعد صداي همه درمي‌آيد كه هتل در ايران پيدا نمي‌شود درحالي‌كه اين نگاه از نظر اقتصادي صحيح نيست. در نگاه اقتصادي مي‌گويند در تهران يا مشهد ميانگين ضريب اشغال هتل‌ها در طول سال چقدر است. اينكه حالا 2تا همايش برگزار شده و چند مسافر آمده و هتل در يك شهر جا ندارد، به اين مفهوم نيست كه واقعا هتل در ايران وجود ندارد. در تمام دنيا ميانگين سالانه اشغال هتل‌ها را مي‌گيرند و براساس آن برنامه‌ريزي مي‌كنند و به سرمايه‌گذاران براي ساخت هتل جديد مشاوره مي‌دهند.
در ايران متأسفانه فقط همان لحظه را مي‌بينيم. وقتي هتل‌ها خالي است و هتلدارها با 50 يا 60درصد تخفيف هم التماس مي‌كنند و مسافر ندارند، صداي هيچ‌كس درنمي‌آيد كه البته بيشتر از 10ماه سال است كه همين وضعيت در هتل‌هاي ايران وجود دارد ولي وقتي 2ماه آن هم تنها در برخي شهرها وضعيت سفر به‌گونه‌اي است كه اتاق پيدا نمي‌شود، آن‌وقت صداي همه درمي‌آيد كه هتل در ايران نداريم. به همين دليل به لحاظ اقتصادي مي‌گويم كه بايد در هتل‌سازي مطالعات نيازسنجي دقيق وجود داشته باشد.
در تهران واقعا هتل خوب و استاندارد كم است و اين شهر حداقل 15هتل 5 ستاره خوب مي‌خواهد. پس در وهله نخست متوليان بايد سرمايه‌گذاران را جهت‌دهي كنند كه به جاي ساخت هتل در مشهد در تهران هتل بسازند. مطالعات نيازسنجي همين كار را انجام مي‌دهد. تسهيلات هم بايد به شهرهايي داده شود كه نياز 100درصد به احداث هتل دارند. برخي شهرها مانند تهران و اصفهان نياز 100درصدي به هتل‌هاي خوب دارند اما در برخي شهرها مانند كرمان كه يك هتل 5 ستاره دارد و آن هم هميشه خالي است، ايجاد يك هتل 5 ستاره ديگر در كنار آن توجيه ندارد. هتل بايد جايي ساخته شود كه بازار 5 يا 10ساله خود را پيدا كرده باشد.
در ايران اما برعكس است، به جاي آنكه بازار را فراهم كنيم اول هتل مي‌سازيم و نتيجه آن مي‌شود كه همه متضرر مي‌شوند. به همين‌خاطر است كه بايد به مطالعات نيازسنجي در ايران توجه شود و مدام گفته نشود كه ايران مشكل هتل دارد. مطالعات نيازسنجي به‌صورت تفكيك شده مي‌گويد كه كدام شهرها نياز به هتل‌دارند و در كدام شهرها نبايد هتل‌سازي انجام شود.
- مي‌گوييد‌نهضت هتل‌سازي كه در ايران آغاز شده فاقد مطالعات نيازسنجي است؟
بله، دقيقا همين است. سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري البته مدعي داشتن مطالعات نيازسنجي است. اما به اعتقاد بنده روندي كه وجود دارد منطبق با مطالعات نيازسنجي نيست.
- چطور چنين چيزي ممكن‌است؟
همين كه در مورد مشهد عرض كردم. اگر مطالعات نيازسنجي وجود داشت الان ديگر نمي‌آمدند مجوز ساخت هتل در آن شهر بدهند و اندكي مدارا مي‌كردند؛ مثلا در شهري مانند كليبر كه كشش مسافرت ندارد، ايجاد هتل 4و 5 ستاره مفهوم ندارد. درواقع هتل 5ستاره تعريف دارد. حداقل 200كارمند مي‌خواهد. درحالي‌كه اگر چنين هتلي در كليبر ساخته شود در طول سال شايد 200مسافر هم آنجا نرود.
خب اين هتل چگونه مي‌خواهد خود را مديريت كند؟ به همين‌خاطر مي‌گويم اينها نيازسنجي نشده است. البته سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري مدعي است كه نيازسنجي شده است، ولي من مي‌گويم به مفهوم واقعي اين اتفاق نيفتاده كه اگر افتاده بود بايد خود را نشان مي‌داد. بايد به سرمايه‌گذار گفت كه كجا امكان ساخت هتل وجود دارد. الان در تهران نياز بسياري به‌وجود هتل 5 ستاره است. چند هتل 5 ستاره در همين تهران وجود دارد؟
تهران شهري است كه از همه بيشتر به هتل نياز دارد اما چرا هتل ساخته نمي‌شود؟ چون گران تمام مي‌شود. مي‌دانيد زمين در تهران متري چند است؟ طبق قانون، سازمان ملي زمين و مسكن و شهرداري‌ها موظف هستند زمين را به نرخ تمام‌شده با حداكثر تخفيف به متقاضيان ساخت هتل بدهند. چرا در تهران اين اتفاق نمي‌افتد؟ بنابراين بايد تمام تمركز خود را براي ساخت هتل در شهرهايي بگذاريم كه واقعا نياز به هتل دارند. نهضت هتل‌سازي هم بايد در عمل خود را نشان بدهد. هتلدارها معتقدند اين نهضت بايد با داشتن مطالعات نيازسنجي همراه شود و در عمل خود را نشان بدهد.
آنچه تاكنون ما متوجه شده‌ايم نهضت هتل‌سازي در ايران چندان خود را نشان نداده و برندهاي خارجي مثل آكور كه به ايران آمده‌اند به‌دنبال سرمايه‌گذاري در صنعت هتلداري و هتل‌سازي ايران نيستند و بيشتر به‌دنبال فروش برند خود در ايران هستند؛ يعني سرمايه به ايران نمي‌آورند، فقط مي‌گويند تكنولوژي و دانش مي‌فروشيم و در ازاي آن از بابت فروش هتل درصد مي‌گيريم. تا الان هم اينگونه جلو آمده‌اند.
- اما به صورت مداوم اعلام مي‌شود كه سرمايه‌گذاران خارجي در ايران هتل مي‌سازند.
خير، اينگونه نيست. تا الان هم براي اين كار نيامده‌اند.
- آكور گفته بود تصميم دارد 100هتل در ايران بسازد.
خير اينگونه نيست. 100هتل رقم كمي نيست. دردولت قبل هم مي‌گفتند به‌قدري هتل در ايران بسازيم كه نتوانيد بشماريد. حالا حكايت اينهاست. من فكر مي‌كنم اشتباه شده است. شايد آكور به‌دنبال توسعه برند خود در ايران روي 100هتل است؛ يعني به مجموعه‌هاي هتلي مي‌گويد برند آكور را به شما مي‌دهم و از بابتش از فروش يا سود هتل 2تا 5درصد مي‌گيرم.
- پس اين عرب‌ها و تركيه‌اي‌ها و آلمانيها كه به ايران آمده‌اند براي چه كاري است؟
دنبال برندفروشي آمده‌اند. آكور آمده فرودگاه امام 2 هتل را گرفته و حتي يك ريال هم تاكنون سرمايه‌گذاري نكرده است و فقط درصد مي‌برد.
- درصد آنها مشخص است؟
اينها محرمانه مي‌ماند و اعلام نمي‌شود. ما هم دقيقا نمي‌دانيم. مثلا در تبريز هتل كايا افتتاح شد ولي يك ريال سرمايه‌گذاري خارجي نشده است. در حقيقت فقط برند خود را به ايران داده و درصدش را از اين بابت مي‌گيرد. مالك اين برند هم يك ايراني مقيم تركيه است نه اينكه تركيه‌اي‌ها آمده و سرمايه‌گذاري كرده و هتل كايا را ساخته باشند. اينها آمده‌اند و برندشان را داده‌اند. برند هم‌زماني معنا و مفهوم پيدا مي‌كند كه باعث افزايش ضريب اشغال و درآمد هتل شود. آكور نام برند خود را بر هتل فرودگاه امام خميني گذاشته است ولي در عمل اين هتل افزايش ضريب اشغال پيدا نكرده خب اين برند به چه دردي مي‌خورد؟ اينها معمولا در تمام دنيا به برند فروشي توجه دارند. آكور هم اينگونه است. مثل همين غذاخوري‌ها كه مي‌بينيد هر كجاي ايران سفر كنيد برند آنها وجود دارد. در حقيقت اين محصول، برند خود را فروخته است. نرفته رستوران را از صفر تا صد بسازد. فقط تابلوي خودش را داده است و درصد مي‌برد.
- پيش از برگزاري همايش بين‌المللي سرمايه‌گذاري در صنعت گردشگري، معاون سرمايه‌گذاري سازمان ميراث فرهنگي خبر داد كه بيش از 160هتل در دست احداث است. اين آمارها واقعي است؟
اعلام اين موضوع اشتباه است و شفاف بيان نمي‌شود. اينها كاري كه كرده‌اند نامه زده‌اند به شهرداران و فرمانداري‌ها و استاندارها كه به‌دنبال سرمايه‌گذاري هستند. مثلا شهردار تبريز 10زمين مشخص كرده است براي ساخت هتل و بعد معرفي كرده به اين دوستان كه اين زمين‌ها وجود دارند. جمع كل اينها شده است چندين زمين براي سرمايه‌گذاري. اين اقدام مفهومش اين نيست كه هتل احداث مي‌شود. در حقيقت اينها به‌دنبال يافتن سرمايه‌گذار هستند و تنها زمين هتل‌ها مشخص است.
- اينكه گفته شود تا پايان سال اين ميزان هتل در دست احداث است شوي تبليغاتي است؟
بله معتقدم بيشتر تبليغاتي است.
- تبليغات اينچنيني چه تأثيري بر صنعت موجود هتلداري و هتل‌سازي ايران دارد؟ اينكه مدام گفته شود آلمانيها و ترك‌ها و... براي ساخت هتل به ايران آمده‌اند چه تأثيري در اين صنعت دارد؟
تا زماني كه زياده‌روي نشود اين تبليغات تأثير مثبت دارد اما اگر بيش از حد تكرار شود و بعد از 2سال مشخص شود اتفاقي نيفتاده است آن‌وقت همه دلسرد مي‌شوند. حتي سرمايه‌گذاري كه واقعا تصميم داشته براي ساخت هتل به ايران بيايد هم بعد كه ببيند 2سال گذشته و آنچه گفته شده اتفاق نيفتاده ممكن است براي هميشه پشيمان شود. چون مي‌گويد حتما ساخت هتل در ايران توجيه اقتصادي كافي نداشته است كه هتل‌سازهاي خارجي اقدام به ساخت و احداث هتل نكرده‌اند.
- وضعيت كنوني هتلداري و هتل‌سازي با سرمايه داخلي چگونه است؟
خيلي از برج‌سازها و سرمايه‌گذاران، علاقه‌مند به ورود به هتل‌سازي هستند ولي چون هنوز مشكلات زيربنايي وجود دارد كه حل نشده باقيمانده، موانع بزرگ براي ورود آنها به هتل‌سازي همچنان وجود دارد.
- معتقديدهتلداري وهتل‌سازي در شرايط فعلي زيانده است؟
نسبت به سرمايه‌اي كه براي احداث آن هزينه مي‌شود توجيه ندارد؛ البته در تمام ايران هم اينگونه نيست. در برخي شهرها سودده است و در برخي شهرها توجيه ندارد. نمي‌توانيم بگوييم در ايران زيانده است، بايد نسبت به مناطق كشور قضاوت كنيم.
- در شهري مانند اصفهان به‌صورت مداوم اعلام مي‌شود هتل خالي نيست آيا اين واقعيت دارد؟
خير! در طول سال اينگونه نيست فقط در پيك سفر اين اتفاق مي‌افتد چون سفر در ايران فصلي است اما هيچ‌گاه نداشتيم كه يك هتل در طول سال پر باشد.
- تا چه اندازه با ورود سرمايه‌گذار براي ساخت هتل،موافق هستيد؟
درصورتي كه خارجي‌ها سرمايه به ايران بياورند و در كنارش با ايراني‌ها مشاركت كنند اتفاق خيلي خوبي است ولي اينكه بيايند و به‌دنبال اين باشند كه چيزي از ايران بگيرند و ببرند، خير. فعلا بيشتر اهداف خارجي‌ها بر برندفروشي استوار بوده تا احداث هتل در ايران.
- در سال‌هاي اخير به‌صورت مداوم شنيده‌ايم كه همه هتل‌هاي ايران پر هستند و خارجي‌ها به‌دليل نبود هتل تورهايشان به ايران را كنسل مي‌كنند.
پيك سفر ما براي خارجي‌ها مهرماه و ارديبهشت‌ماه است. در مهرماه براي تهران و اصفهان اين مشكل وجود دارد. اينكه بگوييم ايران اين مشكل را دارد، كم‌لطفي در حق هتل‌هايي است كه خالي از مسافر هستند. مسئولين بايد به تفكيك صحبت كنند؛ مثلا بگويند كه در مهرماه فقط هتل‌هاي 4و 5ستاره در اصفهان جا ندارند. در اصفهان ديده‌ام كه همه ترجيح مي‌دهند بروند هتل عباسي، درحالي‌كه هتل‌هاي خالي و مشابه نيز در اصفهان در همان پيك سفر خالي هستند. بنابراين اگر يك شهر يا يك هتل مبناي قضاوت قرار بگيرد اشتباه بزرگي است.
- بحث‌هايي كه در مورد نبود هتل در ايران گفته مي‌شود تبعات ندارد؟
اين بحث‌ها موجب مي‌شود خيلي از گردشگراني كه مي‌خواهند به ايران سفر كنند فكر كنند واقعا هتل‌هاي كشور پر هستند و جايي براي اقامت وجود ندارد و از مسافرت پشيمان شوند. اين حرف‌ها همچنين باعث مي‌شود همين سازمان‌هاي مسئول، مثل سازمان امور مالياتي كشور، با نگاه سختگيرانه، ماليات هتل‌ها را علي‌الراس ببندند چون فكر مي‌كنند واقعا هتل‌هاي ايران در طول سال پر هستند. بايد براساس يك مكانيسم آماري سخن بگوييم. اگر مبناي آماري وجود داشت ديگر اين مشكلات پيش نمي‌آمد. آن‌وقت مي‌توانستيد ببينيد در تبريز و اصفهان و تهران چه خبر است. نظام جامع آماري بايد ايجاد شود. هنوز متأسفانه اين نظام كه مبناي همه برنامه‌ريزي‌هاست در كشور وجود ندارد.
- در بحث هتل‌سازي آيا رانت‌ها يا سوءاستفاده‌هايي وجود دارد؛ مثلا يك سرمايه‌گذار زمين براي ايجاد هتل بگيرد و بخش‌هايي از آن‌را تفكيك كند و بفروشد؟
اين اتفاق شدني نيست چون هتل تعريف دارد. وقتي زمين براي هتل گرفته شود به‌عنوان كاربري هتل ثبت شده است و تغيير كاربري امكانپذير نيست. قانون مصوب مجلس در اين مورد وجود دارد. حتي براي تغيير كاربري نيز فردي كه زمين براي ايجاد هتل گرفته است درصورت آنكه بخواهد تغيير كاربري بدهد بايد تمامي خسارت و مبلغ زمين را بپردازد. بنابراين قانون راه اين سوءاستفاده‌ها را بسته است و اجازه اينكار را نمي‌دهد. اگر همچنين اتفاقي افتاده باشد فردي كه اينكار را كرده مجرم است.
- موضوع دلالي اتاق هتل‌ها چيست؛ اينكه مثلا اتاق هتل‌ها را پيش از پيك سفر خريداري مي‌كنند تا در فصل سفر به قيمت بالاتر بفروشند؟
اين البته نامش دلالي نيست. در تمام دنيا اين كار توسط آژانس‌هاي گردشگري مرسوم است و تعدادي اتاق را از مدت‌ها پيش براي تورها مي‌گيرند.
- اين اتفاق دلالي نيست؟
اگر شخص بگيرد دلالي است ولي اگر آژانس بگيرد دلالي نيست چون آژانس تا اتاق نگيرد اصلا نمي‌تواند تور خود را بفروشد. حالا اگر آژانس بيايد اتاقي را كه گرفته بيشتر از نرخ مصوب بفروشد بله كارش دلالي و خلاف قانون است.
- اين اتفاق در هتل‌هاي ايران مي‌افتد؟
به‌ندرت. آژانس‌ها معمولا نرخ مصوب را رعايت مي‌كنند.
- چه‌ميزان سرمايه براي احداث هتل 4يا 5ستاره لازم است؟
ساخت و تكميل هر اتاق در يك هتل لوكس و 5ستاره يك ميليارد تومان هزينه دارد، البته به غيراز زمين؛ يعني اگر يك هتل 200اتاق دارد بايد 200ميليارد تومان هزينه كند تا هتلش تكميل شود.
- براي يك هتل 100ميليارد توماني‌دولت چقدر بايد تسهيلات بدهد؟
به غيراز زمين براساس قانون، دولت بايد 70درصد را پس از 20تا 30درصد پيشرفت فيزيكي كار به‌صورت وام به سرمايه‌گذار بدهد. البته الان تقاضا براي هتل زياد و سرمايه دولت محدود است. اينگونه نيست كه هر شخصي بخواهد هتل بسازد تسهيلات بگيرد.
- به ازاي اين تسهيلات بهره هم گرفته مي‌شود؟
بله، الان كمترين بهره از محل صندوق توسعه ملي با 16درصد است. حتي برخي بهره‌هاي بانكي تا 32درصد هم متغير است. درصورتي كه الان انتظار داريم بهره بانك‌ها كه پايين آمده است بهره تسهيلات مرتبط با هتل‌سازي نيز پايين بيايد.
- مهم‌ترين موانع برسر راه سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي براي ورود به عرصه هتلداري و هتل‌سازي كه نياز به ورود مجلس يا دولت دارد، كدام است؟
يكي همين بحث معافيت 100درصدي مالياتي و معافيت تجهيزات گمركي است؛ مثلا آسانسوري كه مورد نياز يك هتل 20طبقه است يا موكت مخصوص براي يك هتل 5ستاره كه ضد‌آتش و ضد‌آلرژي است در ايران وجود ندارد و بايد از خارج‌كشور وارد شود. در وسايل چوبي الان ايران بهتر است؛ حتي كاياك در تبريز وسايل چوبي‌اش را از تبريز خريداري كرده است چون مي‌داند كه كيفيت وسايل چوبي ايران بهتر از تركيه و حتي 50درصد ارزان‌تر از آن كشور است. تجهيزات هتلي تنها 10درصد از كل تجهيزات هتل است كه گمرك براي آنها تعرفه 100درصدي به‌عنوان كالاي لوكس بسته است.
موضوع ديگر اين است كه متوليان ما به‌شدت از هتل‌هاي موجود غافلند و افكارشان فقط بر احداث هتل جديد متمركز است، درحالي‌كه در دنيا مي‌گويند اول بياييم هتل‌هاي موجود را سامان بدهيم كه تسهيلات مورد نياز آنها يك‌دهم تسهيلاتي است كه براي ساخت هتل لازم است. بازدهي آنها نيز بيشتر است چون شش‌ماهه مي‌توان آنها را به چرخه بهره‌برداري جديد وارد كرد و ساماندهي‌شان پول بسيار كمي مي‌خواهد. متأسفانه در اين مورد توجه چنداني در ايران نمي‌شود.